Συλλογικές συμβάσεις εργασίας: Η κατάρρευση τους – Συντριπτικά τα στοιχεία της έκθεσης του ΙΝΕ ΓΣΕΕ

Μόλις το 28% του συνόλου των μισθωτών δηλαδή περίπου 711.500 εργαζόμενοι καλύπτοντας από 47 συλλογικές συμβάσεις εργασίας το 2024, όταν το 2010 – δηλαδή πριν την οικονομική κρίση – το 100% των μισθωτών καλύπτονταν από συλλογικές συμβάσεις σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΟΟΣΑ.

Μάλιστα το πραγματικό ποσοστό κάλυψης είναι ακόμη χαμηλότερο, αν ληφθεί υπόψη ότι από τις 47 κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές συμβάσεις, μόνο επτά έχουν κηρυχτεί γενικά υποχρεωτικές, δηλαδή υποχρεωτικά εφαρμοστέες σε όλους τους εργαζομένους από το σύνολο του κλάδου. Συνεπώς το ποσοστό κάλυψης μειώνεται στο 20% περίπου.

Η ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ

Την πλήρη καταβαράθρωση των κλαδικών συμβάσεων εργασίας την τελευταία δεκαπενταετία καταγράφει η ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ για την οικονομία και την απασχόληση του 2025.

Η έκθεση απεικονίζει το σύνολο των συμβάσεων που παρέμεναν σε ισχύ κατά τη διάρκεια του 2024, ενώ επισημαίνει ότι και κατά τη διάρκεια του προηγουμένου έτους δεν σημειώθηκε κάποια σημαντική αλλαγή αναφορικά με την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου των συλλογικών διαπραγματεύσεων και την αύξηση του αριθμού των συλλογικών συμβάσεων εργασίας.

Στο τέλος του έτους – τον Δεκέμβριο – ψηφίστηκε ο νόμος 5163 για την ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2022/2041 για τους «επαρκείς κατώτατους μισθούς στην ΕΕ» στο εθνικό Δίκαιο. Η οδηγία προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη στα οποία η κάλυψη από συλλογικές διαπραγματεύσεις υπολείπεται του 80% των εργαζομένων – όπως είναι η Ελλάδα -, οφείλουν να θεσπίσουν πλαίσιο με τους αναγκαίους και πρόσφορους όρους για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, καθώς και να εκπονήσουν σχέδιο δράσης για την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Κάτι που ακόμη δεν έχει συμβεί.

Στην Ελλάδα, σημειώνει η έκθεση, ο θεσμός των ελεύθερων συλλογικών διαπραγματεύσεων παραμένει αποδυναμωμένος με μικρό αριθμό συλλογικών συμβάσεων. Αυτό διαρκεί περισσότερο από μια δεκαετία ξεκινώντας από το έτος 2010, δηλαδή πριν την οικονομική κρίση, όταν η κάλυψη των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις (ΣΣΕ) προσέγγιζε το 100% σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ.

Η διαχρονική εξέλιξη των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας

Παρατηρώντας την ετήσια διαχρονική εξέλιξη των ΣΣΕ από το 2010 έως και το 2024 διαπιστώνεται ότι για περισσότερο από μία δεκαετία ο θεσμός των ελεύθερων συλλογικών διαπραγματεύσεων παραμένει αποδυναμωμένος με μικρό αριθμό ΣΣΕ.

Ειδικότερα, κατά το 2024 υπογράφηκαν και κυρώθηκαν από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 18 ΣΣΕ κλαδικού ή ομοιοεπαγγελματικού, εθνικού ή τοπικού χαρακτήρα. Εξ αυτών οι 9 είναι εθνικές κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ και οι 9 είναι τοπικές κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ. Για το 2024 έχει υπογραφεί και η Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΕΓΣΣΕ) μεταξύ των εθνικών κοινωνικών εταίρων, καθώς και 238 επιχειρησιακές ΣΣΕ.

Ως προς την κάλυψη των εργαζομένων από ΣΣΕ σε επιχειρησιακό επίπεδο, με βάση τις μηνιαίες εκθέσεις του Πληροφοριακού Συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ» του έτους 2024, οι 238 νέες επιχειρησιακές ΣΣΕ δυνητικά καλύπτουν 168.161 μισθωτούς, σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με το 2023, κατά το οποίο υπογράφηκαν 209 νέες επιχειρησιακές ΣΣΕ, που δυνητικά κάλυπταν 137.171 μισθωτούς. Η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρησιακών ΣΣΕ του 2024, δηλαδή 156 επιχειρησιακές συμβάσεις (ποσοστό 66%), οι οποίες δυνητικά καλύπτουν 110.747 μισθωτούς εργαζομένους, διατηρούν αμετάβλητες τις αποδοχές και οι υπόλοιπες 82 επιχειρησιακές συμβάσεις (ποσοστό 34%) προβλέπουν μισθολογικές αυξήσεις και αφορούν 57.414 εργαζομένους.

Σε κλαδικό και ομοιοεπαγγελματικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια του 2024, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ήταν σε ισχύ συνολικά 43 ΣΣΕ. Δηλαδή, εκτός από τις 18 νέες κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ που υπογράφηκαν το 2024, βρίσκονταν σε ισχύ επιπλέον 25 συλλογικές συμβάσεις παρελθόντων ετών (λόγω της δυνατότητας υπογραφής ΣΣΕ έως και τριετούς διάρκειας), οι οποίες είχαν συναφθεί τα έτη 2022 και 2023 και εξακολουθούν να ισχύουν.

Οι 47 κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ που βρίσκονται σε ισχύ εκτιμάται ότι καλύπτουν δυνητικά περίπου 711.500 εργαζομένους, δηλαδή περίπου το 28% του συνόλου των μισθωτών εργαζομένων (2.519.726 άτομα).

Το πραγματικό ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ μειώνεται ακόμα περισσότερο, εάν ληφθεί υπόψη ότι από το σύνολο των 47 ΣΣΕ, μόνο 7 συλλογικές συμβάσεις έχουν κηρυχτεί γενικά υποχρεωτικές, δηλαδή υποχρεωτικά εφαρμοστέες σε όλους τους εργαζομένους από το σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου ή του επαγγέλματος. Οι ΣΣΕ αυτές αφορούν ξενοδοχεία, τουριστικά και επισιτιστικά καταστήματα, ιδιωτική ασφάλιση και πληρώματα πλοίων (ναυτικά επαγγέλματα) και καλύπτουν περίπου 502.630 εργαζομένους (20% του συνόλου των μισθωτών εργαζομένων).