Ιράν: Πόσο ρεαλιστικός είναι ο κίνδυνος ενεργειακής κρίσης;

Οι σκιές του πολέμου ξαναπέφτουν πάνω από τα Στενά του Ορμούζ, την πιο κρίσιμη θαλάσσια αρτηρία για το παγκόσμιο εμπόριο πετρελαίου. Με τις φλόγες της σύγκρουσης να ανάβουν και πάλι στη Μέση Ανατολή, οι διεθνείς αγορές ενεργειακών πόρων τρέμουν στο άκουσμα μιας πιθανής απόπειρας αποκλεισμού του περάσματος από το Ιράν.

«Αλλά μήπως τελικά ο φόβος αυτός είναι μεγαλύτερος από την ίδια την πραγματικότητα;», αναρρωτιέται το Reuters.

Οι επιθέσεις των ΗΠΑ σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν σηματοδοτούν μια επικίνδυνη κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή. Η αγωνία στις αγορές είναι εμφανής, με τον φόβο ότι η Τεχεράνη ίσως απαντήσει μπλοκάροντας τη διέλευση του πετρελαίου από τα Στενά του Ορμούζ, εκεί όπου ρέει σχεδόν το 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Οι τιμές του πετρελαίου Brent ήδη αυξήθηκαν πάνω από 10% φτάνοντας τα 77 δολάρια το βαρέλι από τις 13 Ιουνίου, ημερομηνία της πρώτης ισραηλινής επίθεσης στο Ιράν. Όμως, αν και η κλιμάκωση είναι προφανής, οι αριθμοί και η ιστορία διδάσκουν ψυχραιμία.

Τι μπορεί πραγματικά να κάνει το Ιράν;

Το Ιράν διαθέτει τις δυνατότητες να παρεμποδίσει τη ναυσιπλοΐα στα Στενά: είτε τοποθετώντας νάρκες είτε μέσω επιθέσεων του Ισλαμικού Επαναστατικού Σώματος σε εμπορικά πλοία, όπως έχει κάνει στο παρελθόν. Ωστόσο, πλήρες κλείσιμο του Ορμούζ δεν έχει συμβεί ποτέ.

Η εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες κινήσεις προκαλούν άμεσες και δυναμικές αντιδράσεις από τις ΗΠΑ και συμμάχους τους. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο «Πόλεμος των Τάνκερ» στη δεκαετία του 1980, όταν ο Αμερικανικός στόλος ανέλαβε την προστασία των εμπορικών ροών στον Περσικό.

Μάλιστα, το 2023, οι ιρανικές δυνάμεις είχαν καταλάβει το τάνκερ Advantage Sweet, ναυλωμένο από την Chevron, το οποίο απελευθερώθηκε έπειτα από πάνω από έναν χρόνο κράτησης. Οι ΗΠΑ όμως έχουν αποδείξει ότι είναι διατεθειμένες να προστατεύσουν τις διεθνείς θαλάσσιες οδούς με κάθε κόστος.

Οι φόβοι για ενεργειακή αποκάλυψη στα Στενά του Ορμούζ είναι υπαρκτοί, αλλά μάλλον υπερβολικοί

Μαθήματα Ιστορίας

Ακόμη και σε σενάρια σοβαρών κρίσεων, όπως επισημαίνει το Reuters, οι επιπτώσεις στις αγορές ενέργειας σπάνια διαρκούν πολύ. Ενδεικτικά:

• Η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990 διπλασίασε την τιμή του πετρελαίου, αλλά μέχρι τον Ιανουάριο του 1992 οι τιμές είχαν επιστρέψει στα προπολεμικά επίπεδα.
• Ο πόλεμος στο Ιράκ το 2003 προκάλεσε άνοδο 46% στις τιμές του πετρελαίου, αλλά η διόρθωση ήρθε μέσα σε εβδομάδες.
• Ακόμη και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 οδήγησε σε άλμα στα 130 δολάρια το βαρέλι, αλλά μέχρι τον Αύγουστο το Brent είχε επιστρέψει κάτω από τα 100 δολάρια.

Η αγορά έχει «αντισώματα», κυρίως λόγω των εφεδρικών παραγωγικών δυνατοτήτων. Σήμερα, το OPEC+ διαθέτει 5,7 εκατ. βαρέλια ημερησίως σε εφεδρεία, με Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος.

Οι εναλλακτικές διαδρομές

Η Σαουδική Αραβία μπορεί να παρακάμψει τα Στενά μέσω αγωγού προς την Ερυθρά Θάλασσα με δυναμικότητα έως 7 εκατ. βαρέλια/ημέρα, ενώ τα ΗΑΕ χρησιμοποιούν τον αγωγό Fujairah. Το πρόβλημα παραμένει για το Ιράκ, το Κουβέιτ και το Κατάρ, τα οποία εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από το Ορμούζ.

Θα το τολμήσει το Ιράν;

Το Ιράν δύσκολα θα προχωρήσει σε μια ενέργεια που θα πλήξει πρωτίστως τις δικές του εξαγωγές, ενώ η Τεχεράνη γνωρίζει ότι περαιτέρω κλιμάκωση θα επιφέρει ακόμη μεγαλύτερη διεθνή απομόνωση. Το πιθανότερο είναι να προτιμήσει επιλεκτικές επιθέσεις ή να περιοριστεί σε ρητορική έντασης, κρατώντας ανοιχτή την πόρτα για επαναφορά στις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Οι φόβοι για ενεργειακή αποκάλυψη στα Στενά του Ορμούζ είναι υπαρκτοί, αλλά μάλλον υπερβολικοί. Η εμπειρία μας διδάσκει ότι ακόμη και αν υπάρξουν προσωρινές αναταράξεις, οι ισχυροί μηχανισμοί της αγοράς και οι γεωπολιτικές ισορροπίες οδηγούν τελικά σε σταθεροποίηση. Η παγκόσμια ενεργειακή κρίση, αν έρθει, μάλλον θα είναι περισσότερο πολιτική και ψυχολογική, παρά πραγματική.