διαΝΕΟσις – Μαρίνες και Τουριστικοί Λιμένες στην Ελλάδα

Μέσα στην πανδημία του 2020-21 και την παγκόσμια οικονομική κρίση υπήρξαν κάποιες αγορές που άντεξαν και, μάλιστα, υπήρξαν και κάποιες που αναπτύχθηκαν. Μία από αυτές ήταν η αγορά των σκαφών αναψυχής.

Η Ελλάδα είναι ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς στον κόσμο για τα σκάφη αναψυχής, για λόγους που είναι αυτονόητοι. Φαίνεται, όμως, ότι και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει μια ευκαιρία για την ελληνική οικονομία που περνά ανεκμετάλλευτη. Μολονότι το τουριστικό προϊόν της χώρας μας είναι εξαιρετικά υψηλής ποιότητας, υστερούμε πολύ σε υποδομές.

Από τους 168 «τουριστικούς λιμένες» που έχουν χωροθετηθεί με τον νόμο 2160/1993 στην Ελλάδα, μόνο οι 37 λειτουργούν. Τα έσοδα που χάνουμε από ανταγωνιστικές χώρες όπως η Κροατία, η Τουρκία και η Ιταλία είναι πολύ μεγάλα.

Η διαΝΕΟσις διερευνά το θέμα και δημοσιεύει  μια νέα μελέτη που εκπονήθηκε από ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό του αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου Γιώργου Βαγγέλα και του καθηγητή του ΕΚΠΑ Θάνου Πάλλη. Στο έργο της ερευνητικής ομάδας συνεισέφεραν η ΓΓ Τουριστικής Πολιτικής και Ανάπτυξης Βίκυ Λοΐζου και στελέχη του Υπουργείου Τουρισμού. Βεβαίως, η μελέτη χρηματοδοτήθηκε και εκπονήθηκε από τη διαΝΕΟσις και οι θέσεις και οι προτάσεις που περιλαμβάνει δεσμεύουν μόνο τους συγγραφείς της και δεν αποτελούν επίσημη θέση του Υπουργείου Τουρισμού.

Η έρευνα αναλύει την υφιστάμενη κατάσταση της αγοράς σκαφών αναψυχής στη χώρα μας, το πόσες μαρίνες και άλλες τουριστικές λιμενικές εγκαταστάσεις έχουμε σε λειτουργία, το ποιο είναι το θεσμικό πλαίσιο για τη λειτουργία τους, το πώς άλλες χώρες σχεδιάζουν πιο αποτελεσματικές πολιτικές για το θέμα αυτό, το πώς θα μπορούσαμε εμείς να τα πάμε καλύτερα και, βεβαίως, το τι έχουμε να κερδίσουμε αν, όντως, τα πάμε καλύτερα.

Η παγκόσμια αγορά σκαφών αναψυχής αναπτύσσεται ραγδαία και πιο συγκεκριμένα:

$41 δισ. τα έσοδα της παγκόσμιας αγοράς το 2020 (από σχεδόν $40 δισ. το 2019).

310.000 σκάφη αναψυχής κάθε είδους και μεγέθους πουλήθηκαν το 2020 (αύξηση 12% σε σχέση με το 2019).

30 εκατ. σκάφη ο συνολικός αριθμός των σκαφών αναψυχής παγκοσμίως. Το 90% είναι μικρού μεγέθους, με μήκος κάτω των 8 μέτρων.

6 εκατ. σκάφη υπολογίζεται ότι βρίσκονται στην Ευρώπη.

48 εκατ. Ευρωπαίοι συμμετέχουν τακτικά σε δραστηριότητες που σχετίζονται με σκάφη αναψυχής.

Η εικόνα της αγορά σκαφών αναψυχής στην Ελλάδα: 170.000 περίπου σκάφη αναψυχής υπάρχουν στη χώρα μας (2019) εκ των οποίων 6.109 είναι επαγγελματικά.
3,4% ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης του κλάδου την περίοδο 2014- 2018.

€433,4 εκατ. τα έσοδα το 2018.

80% της ζήτησης για σκάφη αναψυχής προέρχεται από αλλοδαπούς τουρίστες.

83 οι εταιρείες κατασκευής σκαφών αναψυχής και αθλητισμού που υπάρχουν στη χώρα μας (από 45 το 2008).

Η Ελλάδα διαθέτει έναν από τους μεγαλύτερους στόλους πολύ μεγάλων σκαφών αναψυχής στον κόσμο.

Σύμφωνα με έρευνα του 2018, από τα σχεδόν 4.795 τέτοια σκάφη που υπάρχουν στον κόσμο, τα 407 ανήκουν σε πολίτες των ΗΠΑ, με τους Ρώσους να ακολουθούν (168) και τους Έλληνες να βρίσκονται στην τρίτη θέση (107).

Οι τουριστικοί λιμένες

Οι “τουριστικοί λιμένες” περιλαμβάνουν, όπως ορίζει και η νομοθεσία, τις μαρίνες, τα καταφύγια και τα αγκυροβόλια όπου ελλιμενίζονται σκάφη αναψυχής.

Στην Ευρώπη υπάρχουν σήμερα περίπου 11.000 τουριστικοί λιμένες που διαθέτουν περίπου 1,1 εκατομμύρια θέσεις ελλιμενισμού.

Το νομικό πλαίσιο για τους τουριστικούς λιμένες στη χώρα μαςΤο νομικό πλαίσιο που διέπει τη δημιουργία τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων στην Ελλάδα ορίζεται από τον Ν. 2160/1993 που, μεταξύ άλλων, ορίζει και τις συγκεκριμένες θέσεις και περιοχές στις οποίες μπορούν να χωροθετηθούν τουριστικοί λιμένες.

Μέχρι σήμερα στη χώρα μας έχουν χωροθετηθεί 168 τουριστικοί λιμένες, οι οποίοι με βάση τον σχεδιασμό περιλαμβάνουν 25.712 θέσεις ελλιμενισμού.

Όμως, από τους 168 χωροθετημένους τουριστικούς λιμένες μόνο οι 37 λειτουργούν, διαθέτοντας στην πράξη 8.499 θέσεις ελλιμενισμού για σκάφη.

Από τις 62 χωροθετημένες μαρίνες, λειτουργούν μόνο οι 23.

Από τους 12 χωροθετημένους λιμένες ξενοδοχείων, λειτουργούν οι 9.

Από τα 72 χωροθετημένα καταφύγια, λειτουργούν μόνο τα 5.

Από τα 22 χωροθετημένα αγκυροβόλια, δεν έχει λειτουργήσει κανένα.

Τι απέγιναν οι υπόλοιποι; Είτε είναι ημιτελείς, είτε δεν έχουν κατασκευαστεί καθόλου, είτε έχουν κατασκευαστεί αλλά δεν έχουν παραχωρηθεί σε φορείς διαχείρισης και εκμετάλλευσης. Τελικά, η Ελλάδα κατατάσσεται τελευταία μεταξύ 16 χωρών σε μια λίστα με τις θέσεις ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής. Αν και η νομοθεσία ορίζει ότι οι τουριστικοί λιμένες είναι αρμοδιότητα του Υπουργείου Τουρισμού, στην πράξη οι διάφορες αρμοδιότητες που τους αφορούν κατακερματίζονται σε διάφορα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Τι κάνουν οι άλλες χώρες;

Η Κροατία

Άρχισε από νωρίς να χαράσσει στρατηγική για την “ανάπτυξη του ναυτικού τουρισμού”. Έθεσε συγκεκριμένους στόχους για το πόσες μαρίνες και με πόσες θέσεις ελλιμενισμού χρειάζονταν.

Επέλεξε κυρίως υποβαθμισμένες περιοχές για να τις χωροθετήσουν (πρώην βιομηχανικές περιοχές, λατομεία κλπ.), για να πυροδοτήσουν την ανάπτυξή τους. Περιόρισε τις γραφειοκρατικές διαδικασίες και εφάρμοσε σύγχρονα μοντέλα διοίκησης στους φορείς διαχείρισης των λιμένων.

Έδωσε μεγάλη έμφαση στις ΣΔΙΤ.

Σήμερα η Κροατία διαθέτει: 692 εταιρείες ναύλωσης τουριστικών σκαφών αναψυχής που διαχειρίζονται περίπου 3.600 σκάφη, τα οποία χρησιμοποιούν 640.000 τουρίστες κάθε χρόνο. 140 τουριστικούς λιμένες με 17.067 θέσεις ελλιμενισμού και εμφανίζει ετήσια έσοδα €95 εκατ. και 92.000 θέσεις εργασίας στον κλάδο.

Η Ιταλία

Μέχρι και τη δεκαετία του 1990, η κατασκευή μιας νέας μαρίνας στην Ιταλία ήταν ένα έργο που χρειαζόταν 45 διαφορετικές διοικητικές πράξεις και περίπου 20 χρόνια για να υλοποιηθεί.

Από το 1997 όλα άλλαξαν, χάρη σε έναν νόμο που πέρασε το Υπουργείο Μεταφορών της χώρας:

απλοποιήθηκαν οι διαδικασίες παραχώρησης,

ορίστηκαν χρονικά όρια για κάθε διαδικασία,

έγιναν ξεκάθαρες οι αρμοδιότητες υπουργείων, φορέων και της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Σήμερα διαθέτει: 546 τουριστικούς λιμένες. 184.000 θέσεις ελλιμενισμού -είναι η μόνη χώρα που έχει περισσότερες θέσεις ελλιμενισμού από σκάφη.

Ποια είναι τα βασικά εμπόδια για την ανάπτυξη των τουριστικών λιμένων στην Ελλάδα;

Η απουσία κεντρικής εποπτείας του δικτύου λιμένων και της εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας.

Η γενικότερη απουσία ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδιασμού.

Η χωροθέτηση των τουριστικών λιμένων δεν πραγματοποιήθηκε στη βάση ενός ολιστικού σχεδιασμού αλλά κυρίως με άξονα επιμέρους αποφάσεις της αυτοδιοίκησης.

Οι διαγωνιστικές διαδικασίες παραμένουν προβληματικές. Για παράδειγμα, η διαγωνιστική διαδικασία για την παραχώρηση της Μαρίνας του Αλίμου ξεκίνησε το 2013 και τελείωσε το 2020.

Το πλήρες σχέδιο για την ανάπτυξη του κλάδου

Το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης που προτείνει η έρευνα της διαΝΕΟσις αποτελείται από 4 πυλώνες:

ΠΥΛΩΝΑΣ I: Υποδομές και διαμόρφωση δικτύου (Χωροθέτηση τουριστικών λιμένων – Χρήση γης – Θέσεις ελλιμενισμού και διαχείμασης)

ΠΥΛΩΝΑΣ II: Επενδύσεις (Αναμόρφωση διαγωνιστικής διαδικασίας παραχωρήσεων – Αναπροσαρμογή τελών παραχώρησης – Χρηματοδοτικά εργαλεία)

ΠΥΛΩΝΑΣ III: ∆ιοίκηση & διαχείριση τουριστικών λιμένων

ΠΥΛΩΝΑΣ ΙV: Ψηφιοποίηση

Τι θα κέρδιζε η Ελλάδα από τη μεταρρύθμιση;

Σύμφωνα με το βέλτιστο σενάριο, με την κατασκευή του 30% των υφιστάμενων χωροθετημένων και μη κατασκευασμένων θέσεων ελλιμενισμού, τη δεκαετία 2022-2031 θα δημιουργηθούν:

5.164 νέες θέσεις ελλιμενισμού που θα προκαλέσουν μία οικονομική συνεισφορά της τάξης των €2,9 δισ.

Από το έτος 2031 και έπειτα, οι νέες θέσεις ελλιμενισμού θα συνεισφέρουν οικονομικά (άμεσα και έμμεσα) €602,7 εκατ. και 8.422 θέσεις εργασίας σε ετήσια βάση.