Η αμερικανική οικονομική δύναμη είναι ισχυρή αλλά ασταθής

REUTERS BREAKINGVIEWS

Τα τελευταία 15 χρόνια, το iPhone ήταν το τοτέμ της οικονομικής ισχύος των ΗΠΑ. Η παγκόσμια δημοτικότητα του πανταχού παρόντος smartphone της Apple  χρησιμεύει ως μια παγκόσμια υπενθύμιση της εφευρετικότητας και της τεχνολογικής τεχνογνωσίας της Silicon Valley. Ωστόσο, σε ορισμένα μάτια φαίνεται τώρα να έχει γίνει απειλή. Η Κίνα είπε πρόσφατα στο προσωπικό των κεντρικών κυβερνητικών υπηρεσιών να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τις συσκευές στην εργασία, ανέφερε το Reuters την Πέμπτη, και η απαγόρευση θα μπορούσε να εξαπλωθεί και στις περιφερειακές αρχές.

Αν και δεν είναι ξεκάθαροι οι λόγοι που το Πεκίνο έχει απομακρύνεται από την Apple, ο συμβολισμός είναι δύσκολο να αγνοηθεί. Το iPhone οφείλει μεγάλο μέρος της επιτυχίας του στη χαμηλού κόστους κατασκευή στην Κίνα. Εάν η χώρα γυρίζει την πλάτη στην εταιρεία των 2,8 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, είναι ένας ισχυρός δείκτης των ολοένα και πιο παγερών σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπογραμμίζει επίσης τη δυσκολία αντιστροφής δύο δεκαετιών οικονομικής ολοκλήρωσης.

Όταν η Κίνα εντάχθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου στα τέλη του 2001, πολλοί πολιτικοί ηγέτες χαιρέτησαν την κίνηση ως ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός, όχι μόνο για την παγκόσμια οικονομία, αλλά και για την ειρηνική συνύπαρξη. Οι χώρες με κοινά οικονομικά συμφέροντα ήταν λιγότερο πιθανό να γίνουν αντίπαλοι, ή αυτό ήταν το σκεπτικό. Τις επόμενες δύο δεκαετίες, ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες άσκησαν ολοένα και περισσότερο την κυρίαρχη θέση τους στην παγκόσμια τεχνολογία και τα οικονομικά ως όπλο εξωτερικής πολιτικής, ωθώντας τελικά άλλους να αντεπιτεθούν.

Η θεωρία ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση αποτρέπει τις συγκρούσεις έχει μακρά ιστορία. Το 1909, ο Άγγλος ιστορικός Norman Angell δημοσίευσε τη « Μεγάλη Ψευδαίσθηση », που υποστήριξε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν πάρα πολλά να χάσουν πηγαίνοντας στον πόλεμο. Μέσα σε λίγα χρόνια, αυτό το όνειρο πέθανε στα πεδία των μαχών της βόρειας Γαλλίας, μαζί με εκατομμύρια άνδρες.

Όταν τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος το 1989, η ιδέα επανήλθε. Καθώς τα νέα έθνη προσχώρησαν στην καπιταλιστική διεθνή οικονομία και τα εμπόδια στο εμπόριο και τη χρηματοδότηση έπεσαν, οι αγορές και οι πολυεθνικές εταιρείες έμοιαζαν πιο ισχυρές από πολλές κυβερνήσεις. Η σύγκρουση θα απειλούσε την επικερδή διασυνοριακή ροή χρημάτων και αγαθών. Το 1996, ο αρθρογράφος των New York Times, Thomas Friedman, διατύπωσε αυτό που ονόμασε « Golden Arches Theory of Conflict Prevention Theory ». Η υπόθεση όριζε ότι δύο χώρες που ήταν αρκετά ανεπτυγμένες για να υποστηρίξουν ένα McDonald’s δεν θα πολεμούσαν η μία την άλλη. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, μεταξύ άλλων, απέδειξε αργότερα ότι έκανε λάθος.

Ακόμη και όταν οι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης πανηγύριζαν, τα διασυνδεδεμένα συστήματα έγιναν θέατρο σκληρών μαχών. Ίσως το πιο σημαντικό, η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το Διαδίκτυο για να κατασκοπεύσει τους αντιπάλους και το χρηματοπιστωτικό σύστημα για να τους υποτάξει.

Η κυριαρχία των ΗΠΑ στο Διαδίκτυο της επέτρεψε να κρυφακούει τηλεφωνικές κλήσεις και email από όλο τον κόσμο, μια διαδικασία που πέρασε σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη έως ότου ο ανάδοχος της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας Έντουαρντ Σνόουντεν το αποκάλυψε το 2013. Εν τω μεταξύ, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσε να αποκλείσει εχθρούς όπως  Βόρεια Κορέα και το Ιράν από το παγκόσμιο σύστημα πληρωμών που βασίζεται σε δολάρια, ενώ αναγκάζει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε άλλες χώρες να επιβάλλουν τις πολιτικές του.

Ο Henry Farrell και ο Abraham Newman περιγράφουν γλαφυρά αυτή τη στροφή στο «Underground Empire: How America Weaponized the Global Economy». Οι συγγραφείς,  καθηγητές στο Johns Hopkins SAIS και στο Πανεπιστήμιο Georgetown αντιστοίχως, εξηγούν πώς το αόρατο δίκτυο πρωτοκόλλων υπολογιστών και υποθαλάσσιων καλωδίων δεν κατασκευάστηκε σκόπιμα ως εργαλείο κρατικής εξουσίας. Πράγματι, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ήταν αρχικά απρόθυμοι να ασκήσουν την εξουσία τους σε ξένες τράπεζες και διαχειριστές κεφαλαίων. Όμως, οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον, μόλις τρεις μήνες πριν από την επίσημη ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ, ενίσχυσαν τον επείγοντα χαρακτήρα της καταδίωξης των εχθρών της Αμερικής.

Το φαινόμενο που οι συγγραφείς αποκαλούν « οπλισμένη αλληλεξάρτηση » έχει επεκταθεί έκτοτε. Χρόνια πριν η κινεζική κυβέρνηση εκφράσει αμφιβολίες για τα iPhone, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν οικονομικές και τεχνολογικές κυρώσεις για να επιτεθούν στην Huawei, την κινεζική εταιρεία κατασκευής τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού. Οι ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ επέβαλαν τεράστιο πρόστιμο στη γαλλική τράπεζα BNP Paribas , για παράκαμψη των κυρώσεων στο Σουδάν, το Ιράν και την Κούβα. Όταν ο Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία, η Αμερική και οι σύμμαχοί της ξεκίνησαν ένα τεράστιο μπαράζ κυρώσεων, έδιωξαν τις περισσότερες ρωσικές τράπεζες από το δίκτυο πληρωμών SWIFT και άνοιξαν ένα νέο μέτωπο παγώνοντας ένα μεγάλο κομμάτι των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας της Μόσχας.

Πιο πρόσφατα, η κυβέρνηση Μπάιντεν επέβαλε ελέγχους στις εξαγωγές τεχνολογίας για να εμποδίσει την Κίνα να αναπτύξει εξελιγμένους ημιαγωγούς. Μακριά από το να ξεφύγει από τα νύχια του κυβερνητικού ελέγχου, «η πνευματική ιδιοκτησία των ΗΠΑ αποδείχθηκε μια μακρά και σχεδόν αόρατη πετονιά, με γυαλιστερά θέλγητρα και δολωμένα αγκίστρια που οι ξένες επιχειρήσεις άρπαξαν και κατάπιαν», γράφουν οι Farrell και Newman. Η τάση του καπιταλισμού να παράγει μια χούφτα γιγάντιες εταιρείες, πολλές από τις οποίες έχουν την έδρα τους στις Ηνωμένες Πολιτείες, βοήθησε τις διαδοχικές κυβερνήσεις να ασκήσουν την εξουσία τους.

Το πρόβλημα με την εργαλειοποίηση των διαδρόμων του παγκόσμιου εμπορίου, ωστόσο, είναι ότι ενθαρρύνει άλλους να αντεπιτεθούν. Η απαγόρευση του iPhone στην Κίνα, όσο περιορισμένης εμβέλειας κι αν είναι, είναι η τελευταία σε μια σειρά προσπαθειών μείωσης της εξάρτησης του Πεκίνου από την αμερικανική τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένων των τσιπ της Intel και του λογισμικού Windows της Microsoft. Η χώρα έχει επίσης δείξει την πυγμή της περιορίζοντας τις εξαγωγές γαλλίου και γερμανίου, που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή μικροεπεξεργαστών. Ο οικονομικός πόλεμος που διεξάγεται κατά της Ρωσίας έχει δώσει νέα επείγουσα ανάγκη στη μέχρι στιγμής ανάσχεση των προσπαθειών ανάπτυξης ενός εναλλακτικού χρηματοπιστωτικού συστήματος που δεν εξαρτάται από το αμερικανικό δολάριο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκεί επίσης τη βούλησή της. Η Γαλλία, η Γερμανία και άλλοι συνεργάστηκαν με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να τιμωρήσουν τον Πούτιν, αλλά οι αξιωματούχοι τους ανησυχούν επίσης για έναν μελλοντικό πρόεδρο των ΗΠΑ, ίσως τον Ντόναλντ Τραμπ, που μπορεί να χρησιμοποιήσει ίδια εργαλεία εναντίον των πρώην συμμάχων του.

Δεν είναι σαφές πού θα καταλήξει αυτή η αντιπαράθεση. Παρόλο που οι αρχές έχουν σταματήσει να μιλάνε για «αποσύνδεση» των Ηνωμένων Πολιτειών από την Κίνα προς όφελος των πιο καλοήθων «περιφρονούντων», οι πολιτικοί εξακολουθούν να είναι έτοιμοι να δουν πιθανά όπλα και τρωτά σημεία σε κάθε πτυχή της αλληλεξάρτησης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη χτίζουν περισσότερη ικανότητα για να κατασκευάζουν τους δικούς τους ημιαγωγούς, ενώ ανησυχούν μήπως εξαρτηθούν υπερβολικά από μπαταρίες κινεζικής κατασκευής για ηλεκτρικά οχήματα.

Η πλήρης διακοπή των οικονομικών δεσμών μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών είναι δύσκολο να τη φανταστεί κανείς. Το status quo είναι επίσης εύθραυστο. «Δεν υπάρχει ορατή έξοδος από την υπόγεια αυτοκρατορία», καταλήγουν οι Farrell και Newman. «Κάθε σήραγγα που φαίνεται να οδηγεί προς τα έξω καταλήγει να γυρίζει πίσω στον εαυτό της». Το σύστημα που εμφανίστηκε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο υποτίθεται ότι θα μείωνε τον κίνδυνο σύγκρουσης, αλλά αντίθετα ο κίνδυνος μιας δαπανηρής αντιπαράθεσης συνεχίζει να αυξάνεται.