Τουρκία: Επεκτείνεται στην Αφρική και επενδύει σε στενές σχέσεις

Σε ισχυρό διαμεσολαβητή έχει εξελιχθεί η Τουρκία στην Αφρική μέσω δυναμικών αλλά ήπιων πρωτοβουλιών, βαθύτερων εμπορικών δεσμών και ολοένα και περισσότερων συμμαχιών.

Χαρακτηριστικό των καλών σχέσεων είναι ότι Σομαλοί και Αιθίοπες διπλωμάτες μετέβησαν στην πρωτεύουσα της Τουρκίας αυτόν τον μήνα για συνομιλίες με στόχο τον τερματισμό μιας διαμάχης που απείλησε να πυροδοτήσει έναν πόλεμο μεταξύ των χωρών της ανατολικής Αφρικής. Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, ήταν ο διαιτητής των διαπραγματεύσεων, τοποθετώντας κάθε αντιπροσωπεία σε ξεχωριστές αίθουσες στο υπουργείο του, προτού τις συγκεντρώσει για προσωπικές συζητήσεις, δήλωσε ανώτερος Τούρκος διπλωμάτης.

Τουρκία: Η μεγάλη εκστρατεία επιρροής στην Αφρική – Πού θα ψάξει για πετρέλαιο

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άσκησε επίσης πιέσεις και στις δύο χώρες να επιδιορθώσουν τα μεταξύ τους συνοριακά προβλήματα, αφού η Αιθιοπία που δεν έχει πρόσβαση στην ξηρά συμφώνησε τον Ιανουάριο σε συμφωνία για την κατασκευή ναυτικής βάσης στην αποσχισθείσα περιοχή της Σομαλιλάνδης, εξοργίζοντας τη Σομαλία.

Τουρκία: Ισχυρός παίκτης στην Αφρική

Ο ρόλος της Άγκυρας στη διαμεσολάβηση για τις συνομιλίες μεταξύ Μογκαντίσου και Αντίς Αμπέμπα, οι οποίες θα συνεχιστούν τον επόμενο μήνα, υπογραμμίζει πώς η επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική έχει ανθήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Όπως επισημαίνουν οι Financial Times, η δημιουργία ισχυρών πολιτικών, εμπορικών συμμαχιών και συμμαχιών επέτρεψε στην Τουρκία να τοποθετηθεί ως παίκτης ισχύος όταν πολλά έθνη, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, επιδιώκουν να προβάλουν τη δική τους επιρροή στην περιοχή.

«Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική σχετίζεται με την προσπάθειά της να διαφοροποιήσει τις επιλογές της εξωτερικής της πολιτικής, να προβάλει τις φιλοδοξίες της για περιφερειακή ισχύ και τις φιλοδοξίες της να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στις περιφερειακές και παγκόσμιες υποθέσεις», δήλωσε ο Elem Eyrice-Tepeciklioğlu στο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών Επιστημών της Άγκυρας.

Από το 2003, η Τουρκία έχει σχεδόν τετραπλασιάσει τον αριθμό των πρεσβειών της στην Αφρική σε 44, έχει καταστεί σημαντικός παράγοντας στον αμυντικό τομέα της ηπείρου και έχει δρομολογήσει μια σειρά από αεροπορικές συνδέσεις ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη με δεκάδες αφρικανικές πόλεις που εξυπηρετούνται από ελάχιστους άλλους διεθνείς αερομεταφορείς.

Το Σαχέλ

«Η Άγκυρα έθεσε τις βάσεις δηλώνοντας ότι η Αφρική αποτελεί προτεραιότητα για την τουρκική εξωτερική πολιτική», δήλωσε ο Ulf Laessing, διευθυντής του προγράμματος Σαχέλ για το think tank Ίδρυμα Konrad Adenauer.

Η ραγδαία αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια ήταν ιδιαίτερα εμφανής στο Σαχέλ, την ημίξηρη λωρίδα νότια της Σαχάρας.

Μαζί με χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – οι λεγόμενες «μεσαίες δυνάμεις» – η Άγκυρα έχει επεκτείνει την επιρροή της στη συγκεκριμένη περιοχή, αφού αρκετές κυβερνήσεις έπεσαν από στασιαστές στρατιώτες που επωφελήθηκαν από επιθέσεις τρομοκρατών και επαναστατικών ομάδων, καθώς και από τη λαϊκή αγωνία.

Ο Κάμερον Χάντσον, πρώην αξιωματούχος της CIA, ο οποίος εργάζεται τώρα στη δεξαμενή σκέψης Center for Strategic and International Studies, δήλωσε ότι η Αφρική έχει γίνει ένας «πιο ανταγωνιστικός τόπος», όπου πολλαπλοί ξένοι διεκδικούν επιρροή.

«Καθώς οι αφρικανικές χώρες ξινίζουν από τη γαλλική, βρετανική ή αμερικανική εμπλοκή στην ήπειρο κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, έχουν νέες ευκαιρίες και εταίρους με αυτές τις χώρες της μεσαίας δύναμης», πρόσθεσε ο Χάντσον στους FT.

Η άνοδος της Τουρκίας στην Αφρική έχει αναπτυχθεί χωρίς τον δυτικό σκεπτικισμό που έχει συνδεθεί με την εμπλοκή της Ρωσίας και της Κίνας στην ήπειρο. Κι αυτό την καθιστά ισχυρή σύμμαχο για χώρες όπως η Σομαλία, με την οποία διατηρεί στενές σχέσεις σε πολλαπλά επίπεδα.

Το 2011

Η στρατηγική της Τουρκίας να εδραιωθεί στην Αφρική έφερε για πρώτη φορά σημαντικές αλλαγές το 2011, σύμφωνα με τους αναλυτές, σε μια κίνηση που προκλήθηκε από την επιθυμία των τουρκικών επιχειρήσεων να αξιοποιήσουν την αυξανόμενη οικονομική δύναμη της ηπείρου και τον στόχο της Άγκυρας να διευρύνει την επιρροή της πέρα από την άμεση περιφέρειά της.

Ο Ερντογάν πέταξε στη Σομαλία όταν αυτή βρισκόταν στη δίνη ενός βαθύτατου λιμού, και έγινε ο πρώτος μη αφρικανός ηγέτης που την επισκέφθηκε εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Έφτασε εν μέσω μιας ενθουσιώδους υποδοχής, με τις τουρκικές σημαίες να κυματίζουν στο αεροδρόμιο, το λιμάνι και τις λεωφόρους της πρωτεύουσας της Σομαλίας Μογκαντίσου.

Ντυμένος με κομψό κοστούμι και συνοδευόμενος από τη σύζυγό του και ένα επιτελείο υπουργών, ο Ερντογάν περιηγήθηκε σε δρόμους που ήταν διάτρητοι από εκρήξεις όλμων και κάλεσε και άλλες χώρες να προσφέρουν βοήθεια. «Η τραγωδία που συμβαίνει εδώ είναι μια δοκιμασία για τον πολιτισμό και τις σύγχρονες αξίες», είχε δηλώσει τότε.

Επενδύσεις και βοήθεια

Σύμφωνα με τους FT, ο αντίκτυπος της επίσκεψης στη Σομαλία ήταν μακροχρόνιος με απροσδόκητους τρόπους, με την Κωνσταντινούπολη να γίνεται όλο και πιο συνηθισμένο… κοριτσίστικο όνομα στη χώρα.

Η Τουρκία συνέχισε να κάνει αισθητή την παρουσία της στην Αφρική μέσω ενός μείγματος εμπορικών, ασφαλιστικών, διπλωματικών και θρησκευτικών προσπαθειών με αιχμή του δόρατος την Άγκυρα, συχνά σε συνδυασμό με τουρκικές εταιρείες.

Το εμπόριο μεταξύ της Τουρκίας και των αφρικανικών χωρών σκαρφάλωσε στα 32 δισ. δολάρια πέρυσι, σημειώνοντας αύξηση σχεδόν 50% σε σχέση με το 2013, σύμφωνα με το τουρκικό στατιστικό ινστιτούτο. Τούρκοι εργολάβοι έχουν επίσης εργαστεί σε τουλάχιστον 1.800 έργα υποδομής, όπως αεροδρόμια και ξενοδοχεία, μεταξύ άλλων σε χώρες όπως ο Νίγηρας, τις οποίες οι δυτικοί ομόλογοι τους συχνά αποφεύγουν λόγω των θεωρούμενων κινδύνων ασφαλείας.

«Η τουρκική κυβέρνηση έχει βοηθήσει τις τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες να αποκτήσουν ερείσματα στην περιοχή», δήλωσε ο Laessing. «Έχουν αναλάβει περισσότερα ρίσκα για να επενδύσουν σε χώρες που οι δυτικές χώρες αγνοούν».

Ο Χάντσον τόνισε στους FT ότι δεν είναι «σύμπτωση» το γεγονός ότι οι τουρκικές εταιρείες επενδύουν σε αφρικανικά έθνη όπου ο Ερντογάν έχει οικοδομήσει σημαντικούς διπλωματικούς δεσμούς.

«Υπάρχουν πολλές νέες δυνάμεις που όλες βλέπουν το ίδιο πράγμα: μια αναπτυσσόμενη εσωτερική αγορά που πρέπει να εξυπηρετηθεί και μια αγορά που είναι υποανάπτυκτη, είτε πρόκειται για εθνικές αμυντικές βιομηχανίες, στρατούς ή υποδομές είτε για αναπτυσσόμενες καταναλωτικές αγορές, υπάρχουν τεράστιες ευκαιρίες».

Στενές σχέσεις

Η Τουρκία έχει επίσης επενδύσει σε πρωτοβουλίες ήπιας ισχύος που θα τη βοηθήσουν να κερδίσει ακόμη μεγαλύτερη συμπάθεια στην Αφρική, μερικές φορές βασιζόμενη σε κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ξόδεψε σχεδόν 10 χρόνια για την κατασκευή ενός μεγάλου εθνικού τζαμιού στην Άκρα, την πρωτεύουσα της Γκάνας, στο στυλ του εμβληματικού Μπλε Τζαμιού της Κωνσταντινούπολης. Άλλα τζαμιά έχουν πληρωθεί στο Μάλι, το Τζιμπουτί, το Σουδάν και αλλού.

Η Σομαλία έχει επωφεληθεί από τα τουρκικά σχολεία και νοσοκομεία, ενώ υπάρχουν προγράμματα υποτροφιών που προσφέρουν σε ταλαντούχους Αφρικανούς μαθητές την ευκαιρία να σπουδάσουν στην Τουρκία.

Ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας της Τουρκίας TRT εγκαινίασε πέρυσι μια υπηρεσία ειδήσεων για την Αφρική που μεταδίδει στα αγγλικά, γαλλικά, σουαχίλι και χάουσα. Εν τω μεταξύ, ο κρατικά υποστηριζόμενος αερομεταφορέας Turkish Airlines εξυπηρετεί πλέον περισσότερους αφρικανικούς προορισμούς από οποιονδήποτε άλλο μη αφρικανικό αερομεταφορέα, σύμφωνα με τα στοιχεία πτήσεων του Αυγούστου από την εταιρεία αναλύσεων Cirium.

Η Τουρκία έχει επίσης χαλαρώσει τους περιορισμούς της βίζας για πολλές αφρικανικές χώρες, επιτρέποντας στους πολίτες της μεσαίας και ανώτερης τάξης, ιδίως από τις περιοχές του Σαχέλ, να επισκέπτονται την Τουρκία για επαγγελματικούς λόγους, για αναψυχή και για ιατρικές ανάγκες.

«Οι άνθρωποι από το Σαχέλ συχνά υφίστανται διακρίσεις από την Ευρώπη για να πάρουν βίζα», δήλωσε ο Laessing. «Η Τουρκία τούς διευκολύνει να την επισκεφθούν».

Οπλικά συστήματα και συμφωνίες

Αλλά δεν υπάρχει μεγαλύτερη ένδειξη του μεγέθους του αντικτύπου της Τουρκίας στην Αφρική από το βάθος των συμμαχιών ασφαλείας της. Η Άγκυρα έχει αναπτύξει δεσμούς με χώρες που κυμαίνονται από τον Νίγηρα στο Σαχέλ έως τη Σομαλία και την Αιθιοπία στα ανατολικά της ηπείρου, ως προμηθευτής αποτελεσματικών αλλά φθηνών μη επανδρωμένων αεροσκαφών που έχουν αποδειχθεί χρήσιμα στα πεδία των μαχών.

Αναλυτές και επικριτές ισχυρίζονται πως τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη έχουν γίνει επίσης ελκυστικά επειδή υπάρχουν περιορισμένες απαιτήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα που συνδέονται με την αγορά τους, αν και πωλούνται μόνο σε κυβερνήσεις, με μη κρατικούς φορείς να αποκλείονται.

Το μη επανδρωμένο αεροσκάφος Bayraktar TB2 έχει γίνει πυλώνας της στρατιωτικής «επίθεσης γοητείας» της Τουρκίας στα αφρικανικά κράτη. Κατασκευάζονται από την Baykar, μια ιδιωτική τουρκική αμυντική εταιρεία που έχει πρόεδρο τον γαμπρό του Ερντογάν. Το Μάλι, ο Νίγηρας, η Αιθιοπία και άλλες χώρες έχουν τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο οπλοστάσιό τους.

Η Τουρκία πωλεί επίσης φορητά όπλα, οχήματα εκκαθάρισης ναρκών, τεθωρακισμένα οχήματα και ελικόπτερα σε αφρικανικές χώρες, σύμφωνα με τον Eyrice-Tepeciklioğlu του Πανεπιστημίου Κοινωνικών Επιστημών στην Άγκυρα.

Η Σομαλία

Οι δεσμοί δεν περιορίζονται μόνο στις πωλήσεις όπλων. «Η συνεργασία μας στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας με όλες σχεδόν τις αφρικανικές χώρες αυξάνεται», δήλωσε ο Τούρκος διπλωμάτης. «Η Τουρκία συνεργάζεται πολύ στενά με τις αρχές της Σομαλίας για τη δημιουργία του εθνικού στρατού τους και τη μεταρρύθμιση του τομέα ασφαλείας», συμπλήρωσε.

Περαιτέρω ενδείξεις εμβάθυνσης των δεσμών με τη Σομαλία περιλαμβάνουν την αποστολή από την Τουρκία ενός σκάφους στις ακτές της χώρας αργότερα φέτος για την εξερεύνηση αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου έως και 30 δισ. βαρελιών. Αυτό ακολουθεί μια συμφωνία νωρίτερα φέτος για την προστασία των χωρικών υδάτων της Σομαλίας, όπου βρίσκεται μια μεγάλη τουρκική στρατιωτική βάση.

Η άνοδος της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ, στην Αφρική έχει αναπτυχθεί χωρίς τον δυτικό σκεπτικισμό που έχει συνδεθεί με την εμπλοκή της Ρωσίας και της Κίνας στην ήπειρο. «Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να είσαι ανταγωνιστής και αντίπαλος. Οι ΗΠΑ μπορούν να ανταγωνίζονται την Τουρκία διπλωματικά, εμπορικά, αλλά τελικά η Τουρκία είναι σύμμαχος», κατέληξε ο Χάντσον.