Η Ελλάδα και η Θάλασσα

Η Αμερικανίδα ιστορικός Sarah Croshy Mallory Paine, 68 ετών, είναι ξεκάθαρη «η ναυτική δύναμη, τονίζει, είναι από την εποχή της αρχαίας Αθήνας, σημαντικός συντελεστής ισχύος. Και το λάθος της Αθήνας την εποχή του Περικλή ήταν ότι δεν έδωσε τη σημασία που έπρεπε στον παράγοντα αυτόν». Καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο William S.Sims στη Ναυτική Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ, η SCM Paine, πιστεύει ότι στην πραγματικότητα, οι σύγχρονες συγκρούσεις για το διεθνές σύστημα πηγάζουν από μια μακροχρόνια αν και μη αναγνωρισμένη  διαφωνία σχετικά με τις πηγές ισχύος και ευημερίας. «Η διαμάχη προέρχεται από τη γεωγραφία και έχει δημιουργήσει δύο αντιθετικές παγκόσμιες πραγματικότητες, μια ηπειρωτική και μια θαλάσσια».

Κατά την καθηγήτρια Paine και αυτό έχει τεράστια σημασία για την Ελλάδα, η ναυτική ισχύς διαφέρει από την αντίστοιχη ηπειρωτική.

Στον ηπειρωτικό κόσμο, το νόμισμα της ισχύος είναι η γη. Οι περισσότερες χώρες, γεωγραφικά, κατοικούν σε έναν ηπειρωτικό κόσμο με πολλαπλούς γείτονες. Τέτοιοι γείτονες, ιστορικά, ήταν οι κύριοι αντίπαλοι ο ένας του άλλου. Όσοι έχουν αρκετή δύναμη για να κατακτήσουν άλλους – ηπειρωτικοί ηγεμόνες όπως η Κίνα και η Ρωσία – πιστεύουν ότι το διεθνές σύστημα πρέπει να χωριστεί μεταξύ τους σε τεράστιες σφαίρες επιρροής. Διοχετεύουν πόρους στους στρατούς τους για να προστατεύουν τα σύνορα, να κατακτήσουν και να εκφοβίσουν τους γείτονες σε πολέμους που καταστρέφουν τον πλούτο και να εδραιώσουν την αυταρχική διακυβέρνηση στο εσωτερικό για να δώσουν προτεραιότητα στον στρατό έναντι των πολιτικών αναγκών. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλός κύκλος. Για να δικαιολογήσουν την καταστολή τους και να διατηρήσουν τον θρόνο, οι δεσπότες χρειάζονται έναν μεγάλο εχθρό και κατασκευάζουν απειλές για την ασφάλεια που οδηγούν σε περισσότερες συγκρούσεις.

Η περίπτωση της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία είναι αποκαλυπτική όπως και οι  θεωρίες του προέδρου της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν για την «γαλάζια πατρίδα».

Γράφοντας για την «Παιδεία της Θάλασσας» ο ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στη Γαλλία κ. Γιώργος Πρεβελάκης, τονίζει ότι «οι θάλασσες και οι ωκεανοί εξελίσσονται σε ιδιαιτέρως σημαντικό γεωοικονομικό και γεωπολιτικό διακύβευμα. Ιδιαίτερα δε στη σημερινή ψηφιακή εποχή μας, στο μέτρο που οι ωκεανοί φιλοξενούν δίκτυα τα οποία εξασφαλίζουν ζωτικές ενεργειακές και πληροφοριακές υποδομές. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο σημερινός αγώνας δρόμου των ναυτικών εξοπλισμών, αποτελεί σαφέστατη ένδειξη ως προς τη σημασία των θαλασσών και των ωκεανών για την ισχύ των εθνών. Παραλλήλως τα στρατηγικά δεδομένα αλλάζουν συνεχώς. Ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε τη δύναμη της καινοτομίας. Αν και χωρίς ναυτικές δυνάμεις, οι Ουκρανοί ακινητοποίησαν τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Το σύγχρονο βεληνεκές των πυραύλων και τα νέα όπλα καθιστούν τις κλειστές θάλασσες παγίδα για τις περιβάλλουσες χώρες και τους στόλους τους. Πρόκειται για εξέλιξη η οποία προβληματίζει και την Ελλάδα.

Η ναυτική κοσμοθεωρία ανάγεται στους αρχαίους Αθηναίους, των οποίων η αυτοκρατορία των ακτών εξαρτιόταν από τη συσσώρευση πλούτου από το παράκτιο εμπόριο. Τέτοια κράτη επιθυμούν να αντιμετωπίζουν τους ωκεανούς ως κοινά αγαθά, ώστε όλοι να μπορούν να τους μοιράζονται και να εμπορεύονται με ασφάλεια. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Hugo Grotius, ο ιδρυτής του διεθνούς δικαίου, καταγόταν από την Ολλανδική Δημοκρατία, μια εμπορική αυτοκρατορία. Και από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, χώρες με εμπορικό πνεύμα έχουν αναπτύξει περιφερειακούς και παγκόσμιους θεσμούς για να διευκολύνουν το εμπόριο, να ελαχιστοποιήσουν το κόστος συναλλαγών και να συνθέσουν τον πλούτο. Έχουν συντονίσει την ακτοφυλακή και το ναυτικό τους για να εξαλείψουν την πειρατεία, ώστε το εμπόριο να περνάει. Αυτό έχει δημιουργήσει μια εξελισσόμενη ναυτική τάξη βασισμένη σε κανόνες με δεκάδες μέλη που μαζί επιβάλλουν τους κανονισμούς που τα προστατεύουν όλα.

Αυτούς τους κανόνες, ηπειρωτικές δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Τουρκία, η Κίνα και η Βόρεια Κορέα θέλουν να τους ανατρέψουν. Και την πρόθεσή τους αυτή την συγκαλύπτουν πίσω από μια αντιδυτική ρητορική, η οποία απευθύνεται περισσότερο σε αδαείς πολίτες και σε ευφάνταστους συνωμοσιολόγους.

Όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Paine στην επιθεώρηση «Foreign Affairs» οι περισσότερες χώρες είναι γεωγραφικά ηπειρωτικές. Δεν έχουν ωκεάνια τάφρο που να τις προστατεύει πλήρως από τις απειλές. Μόνο η θαλάσσια τάξη που βασίζεται σε κανόνες προσφέρει σε αυτά τα κράτη πλήρη προστασία. Οι θεσμοί και τα συστήματα συμμαχιών ενσωματώνουν τις ποικίλες δυνατότητες των πολλών για να περιορίσουν τις απειλές από τους λίγους. Αποτελούν το ασφαλιστικό πρόγραμμα για την τάξη που βασίζεται σε κανόνες. Δεν μπορούν να εξαλείψουν εντελώς τους κινδύνους, αλλά αν τα μέλη συντονιστούν για να μεγιστοποιήσουν την οικονομική τους ανάπτυξη και να περιορίσουν τους ηπειρωτικούς, μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους.

Αλλά ο κόσμος εξακολουθεί να έχει πολλούς αφοσιωμένους ηπειρωτικός. Ο Πούτιν έχει καταστήσει σαφές ότι σκοπεύει να επεκτείνει τα σύνορα της Ρωσίας. Ο αρχικός του στόχος είναι ο έλεγχος της Ουκρανίας, το ορεκτικό πριν από το κυρίως πιάτο. «Υπάρχει ένας παλιός κανόνας ότι όπου πατήσει το πόδι του ένας Ρώσος στρατιώτης, αυτό είναι δικό μας», είπε ο Πούτιν, παρουσιάζοντας το μενού του».

Από την άλλη πλευρά, η θάλασσα έλκει και τη γειτονική μας Τουρκία, η οποία όταν κάνει λόγο για «γαλάζια πατρίδα», δεν χωρατεύει. Ας διαβάσουν οι διπλωμάτες μας ένα τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ από τον όμιλο του Foreign Affairs για τις σχέσεις Στάλιν και Κεμάλ και θα καταλάβουν αρκετές πτυχές της σημερινής πραγματικότητας. Η θάλασσα είναι άμυνα για την Ελλάδα και την Ευρώπη και ασπίδα για τη δημοκρατία και την ελευθερία.