Αγρότες: Ένας στους τέσσερις άνω των 55 χρονών – Το στοίχημα με τη νέα γενιά [γραφήματα]

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για το μέλλον της γεωργίας και των συστημάτων τροφίμων αποτελεί η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, ενώ η προσέλκυση νέων αγροτών αποτελεί ένα δύσκολο στοίχημα.

Η γεωργία, αν και αντιπροσωπεύει κατά μέσο όρο το 3 με 4% του ΑΕΠ στις χώρες του ΟΟΣΑ, παραμένει θεμελιώδης για την επισιτιστική ασφάλεια, την περιφερειακή ανάπτυξη και την απασχόληση.

Στην Ελλάδα για παράδειγμα η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα των αγροτών άνω των 55 ετών από το 2000 έως το 2023 αυξήθηκε σχεδόν κατά 5%

Όμως, σε πολλές χώρες, ο μέσος όρος ηλικίας των αγροτών αυξάνεται και τα χωράφια μένουν χωρίς διαδόχους. Στην Ελλάδα για παράδειγμα η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα των αγροτών άνω των 55 ετών από το 2000 έως το 2023 αυξήθηκε σχεδόν κατά 5% (από 35% το 2000 σε 40% το 2023).

Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία της τελευταίας έκθεσης του ΟΟΣΑ, σύμφωνα με τα οποία στις χώρες – μέλη του, περισσότερο από το 25% του εργατικού δυναμικού του πρωτογενούς τομέα είναι άνω των 55 ετών, γεγονός που απειλεί τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα και την οικονομική βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν τα στοιχεία για την Ευρώπη, καθώς σχεδόν το 60% των εκμεταλλεύσεων ελέγχεται από άτομα άνω των 55 ετών, ενώ οι νέοι κάτω των 35 αποτελούν μόλις το 6% των αγροτών.

«Η προσέλκυση νέων αγροτών μέσω στοχευμένων πολιτικών, πρόσβασης σε κεφάλαια και ενίσχυσης των δεξιοτήτων μπορεί να αποτελέσει επένδυση υψηλής απόδοσης για τις εθνικές οικονομίες», τονίζει ο ΟΟΣΑ.

Και αυτό γιατί όπως εξηγείται στην έκθεση, οι νέοι που εισέρχονται στον τομέα είναι συχνά πιο μορφωμένοι, έχουν ισχυρότερες επιχειρηματικές δεξιότητες και είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν ψηφιακά εργαλεία. Ωστόσο, σημαντικά εμπόδια, όπως η περιορισμένη πρόσβαση σε γη και πιστώσεις ή το περίπλοκο κανονιστικό περιβάλλον, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν οι αγρότες και οι δυνητικοί αγρότες σε πολλές χώρες.

Η αντίληψη ότι το αγροτικό επάγγελμα είναι «ξεπερασμένο» ή «οπισθοδρομικό» έρχεται σε αντίθεση με τη σημαντική συμβολή του τομέα αυτού στους κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους

Πού εντοπίζεται το πρόβλημα;

Αν και οι αγρότες είναι αυτοί που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στα συστήματα διατροφής, ωστόσο η συμβολή τους συχνά δεν αναγνωρίζεται. Η αντίληψη ότι το αγροτικό επάγγελμα είναι «ξεπερασμένο» ή «οπισθοδρομικό» έρχεται σε αντίθεση με τη σημαντική συμβολή του τομέα αυτού στους κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους.

Έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε χώρες μέλη του ΟΟΣΑ επιβεβαιώνουν ότι οι πολίτες αναγνωρίζουν τη γεωργία ως βασικό τομέα για την παροχή ασφαλών, υγιεινών και υψηλής ποιότητας τροφίμων και την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων.

Ωστόσο, η γεωργία σπάνια θεωρείται ως κορυφαία επιλογή σταδιοδρομίας από τους νέους. Η απομόνωση και οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας, όπως οι χαμηλοί μισθοί, οι πολλές ώρες εργασίας, οι κίνδυνοι για την υγεία και οι λιγότερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, συνδέονται με τη γεωργία και επηρεάζουν την ελκυστικότητα του τομέα.

Η γήρανση των αγροτών

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην έκθεση, σύμφωνα με τα οποία ενώ το ποσοστό της αγροτικής απασχόλησης των ατόμων ηλικίας 55 ετών και άνω είναι πάνω από 25 % στα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ, διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών.

Το ποσοστό αυτό φτάνει το 70% στην Κορέα και την Ιαπωνία, όπου πάνω από το ήμισυ του αγροτικού πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών. Στον Καναδά, τη Σουηδία και την Ιρλανδία, πάνω από το 40% των αγροτών είναι 55 ετών και άνω, ενώ στην Ιταλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αυστρία, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 30%. Στην Ινδονησία και το Βιετνάμ, το 24% και το 32% των αγροτών, αντίστοιχα, είναι άνω των 55 ετών.

Επιπλέον, το ποσοστό των ηλικιωμένων αγροτών έχει αυξηθεί στις περισσότερες χώρες κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες και η γήρανση του πληθυσμού έχει καταστεί θέμα πολιτικής. Ο αριθμός των αγροτών άνω των 55 ετών αυξήθηκε από 59% σε 84% μεταξύ 2000 και 2023 στην Κορέα, ενώ το ποσοστό αυτό διπλασιάστηκε στη Γαλλία και τη Χιλή και τριπλασιάστηκε στη Σλοβακία κατά την ίδια περίοδο.

Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι σε λίγες χώρες, όπως η Αυστρία, η Κροατία ή η Εσθονία, το ποσοστό των νέων αγροτών κάτω των 26 ετών έχει αυξηθεί.  Παρά τις ομοιότητες στην κατεύθυνση των παρατηρούμενων τάσεων γήρανσης, οι κινητήριες δυνάμεις, οι συνέπειες και οι πολιτικές επιλογές σε κάθε χώρα είναι διαφορετικές.

Αναντιστοιχία δεξιοτήτων

Η γήρανση και η έλλειψη εργατικού δυναμικού δεν είναι μοναδικά προβλήματα της γεωργίας, αλλά ο τομέας αντιμετωπίζει μεγαλύτερους περιορισμούς σε δεξιότητες και ανθρώπινο κεφάλαιο σε σύγκριση με άλλους τομείς της οικονομίας. Παρά τα υψηλά πιθανά οφέλη από την καινοτομία και τις ψηφιακές τεχνολογίες για τη βελτίωση της παραγωγικότητας, της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας, η γεωργία δυσκολεύεται να προσελκύσει τα απαραίτητα νέα ταλέντα.

Επιπλέον, ο τομέας της γεωργίας και των τροφίμων έχει το υψηλότερο ποσοστό αναντιστοιχίας δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης τόσο της υπερ- όσο και της υπο-επαγγελματικής κατάρτισης, σε όλους τους οικονομικούς τομείς, με αυτές τις διαφορές να προβλέπεται ότι θα διευρυνθούν. «Η αυξημένη υιοθέτηση νέων τεχνολογιών στον τομέα μπορεί να συμβάλει στη μείωση της συνολικής ζήτησης εργασίας, αλλά θα απαιτήσει πιο μορφωμένους και υψηλά ειδικευμένους εργαζομένους», επισημαίνεται στην έκθεση.

Επιπλέον, το μερίδιο των εποχιακών και προσωρινών εργαζομένων, που συχνά προέρχονται από ξένες χώρες, και η ζήτηση για επιχειρηματικές και διαχειριστικές δεξιότητες, ψηφιακή τεχνογνωσία και μάρκετινγκ, αναμένεται να αυξηθούν ως απάντηση στις απαιτήσεις των νέων συστημάτων τροφίμων.

Η βιώσιμη μεταμόρφωση των συστημάτων διατροφής εξαρτάται από την προσέλκυση και τη διατήρηση ταλέντων που μπορούν να υιοθετήσουν καινοτόμες λύσεις. Πράγματι, η γεωργία εξελίσσεται και προσφέρει ευκαιρίες για επαγγελματική ανάπτυξη σε όσους είναι πρόθυμοι να αποδεχθούν τον διευρυνόμενο ρόλο των συστημάτων διατροφής. Η καινοτομία και η ψηφιοποίηση ανοίγουν ευκαιρίες για τη μεταμόρφωση του τομέα σε κινητήριο δύναμη.

«Για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν ταλέντα, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να επαναπροσδιορίσουν τη γεωργία ως μια σημαντική δραστηριότητα που μπορεί να αντιμετωπίσει βασικούς κοινωνικούς στόχους. Θα πρέπει να υιοθετήσουν τις ψηφιακές τεχνολογίες και να θέσουν την καινοτομία και τις δεξιότητες στο επίκεντρο της γεωργικής πολιτικής», τονίζει ο ΟΟΣΑ.