Τραμπ: Το «αντίδοτο» των 10 τρισ. στην πράσινη οπισθοδρόμηση των ΗΠΑ

Η σχεδόν δεκαετής προσπάθεια να απομακρυνθεί ο κόσμος από τις σοβαρές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής φαίνεται να μην πετυχαίνει τους αρχικά φιλόδοξους στόχους της. Ωστόσο, μια εισροή τουλάχιστον 10 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες ενισχύει τις ελπίδες ότι μπορεί τελικά η πρόοδος να επιταχυνθεί ραγδαία.

Από την οριστικοποίηση της Συμφωνίας του Παρισιού το 2015 και την έναρξη ενός κύματος δεσμεύσεων για το κλίμα από κυβερνήσεις, εταιρείες και τη Wall Street, ένας συνδυασμός της ασταθούς παγκόσμιας ανάπτυξης, της βιασύνης για ενεργειακή ασφάλεια και της αντίδρασης κατά της επιστήμης υπό τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει επιβραδύνει και απειλήσει να αντιστρέψει την προσπάθεια για απαλλαγή από τον άνθρακα.

Παρά το ζοφερό πλαίσιο, η πράσινη οικονομία δεν έχει σταματήσει να αναπτύσσεται. Οι ετήσιες επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση ξεπέρασαν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2024

Ο πιο φιλόδοξος στόχος του συμφώνου, να περιοριστεί η αύξηση της πλανητικής υπερθέρμανσης στο τέλος του αιώνα σε 1,5°C πάνω από την προβιομηχανική εποχή, φαίνεται ανέφικτος , με το όριο αυτό να είναι πιθανό να παραβιαστεί αυτή τη δεκαετία, σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών. Και δεκάδες μεγάλα έθνη δεν έχουν τηρήσει τις φετινές προθεσμίες για να θέσουν νέες, αυστηρότερες στρατηγικές μείωσης των εκπομπών.

Η συνάντηση στη Βραζιλία

Όπως υπογραμμίζει το Bloomberg σε εκτενή του ανάλυση, παγκόσμιοι ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν και του Γερμανού καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς, συναντώνται την Πέμπτη στη Βραζιλία για διήμερες συνομιλίες για το κλίμα στην πόλη Μπελέμ του Αμαζονίου, ενόψει της συνόδου κορυφής του ΟΗΕ COP30 που ξεκινά την επόμενη εβδομάδα.

Και θα το πράξουν αυτό χωρίς δεκάδες άλλους αρχηγούς κρατών , και κυρίως τον Τραμπ – του οποίου η τελευταία αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού έχει αφαιρέσει κρίσιμο πολιτικό και οικονομικό βάρος. Ωστόσο, οι επενδύσεις ύψους άνω των 10 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε καθαρές τεχνολογίες την τελευταία δεκαετία λειτουργούν ως οικονομικό «αντίδοτο» που μπορεί να επιταχύνει την πράσινη μετάβαση.

Από το 2015, κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν δεσμευθεί για μια πορεία απανθρακοποίησης. Παρά την πρόοδο σε πολλούς τομείς, η κλιματική δράση έχει επιβραδυνθεί εξαιτίας της γεωπολιτικής αστάθειας, των ανησυχιών για ενεργειακή ασφάλεια και της επιστροφής των ορυκτών καυσίμων. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (UNEP), το όριο των 1,5°C είναι πιθανό να ξεπεραστεί μέσα στη δεκαετία. Η πλειονότητα των χωρών δεν τήρησε τις δεσμεύσεις για αυστηρότερες πολιτικές εκπομπών, ενώ οι τρέχουσες πορείες οδηγούν προς αύξηση της θερμοκρασίας έως 2,8°C έως το 2100.

Η οικονομία που αναπτύσσεται

Παρά το ζοφερό πλαίσιο, η πράσινη οικονομία δεν έχει σταματήσει να αναπτύσσεται. Οι ετήσιες επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση ξεπέρασαν τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2024, περισσότερο από το διπλάσιο του 2020, σύμφωνα με το BloombergNEF. Συνολικά, από το 2014 μέχρι σήμερα, έχουν επενδυθεί 10,3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα — από ανανεώσιμες πηγές έως ηλεκτρικά οχήματα. Η τάση αυτή έχει αρχίσει να αντικατοπτρίζεται και στις παγκόσμιες εκπομπές, οι οποίες ενδέχεται να έχουν κορυφωθεί και να μειώνονται σταδιακά, ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας. Ωστόσο, η αυξημένη ζήτηση για άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο απειλεί να ανακόψει αυτή την εξέλιξη.

Η επικείμενη σύνοδος COP30 στη Βραζιλία πραγματοποιείται σε κλίμα απογοήτευσης, αλλά και με προσδοκίες ότι η συνεργασία μέσω μικρότερων, πιο στοχευμένων συνασπισμών μπορεί να φέρει απτά αποτελέσματα

Η Κίνα, που ευθύνεται για σχεδόν το 30% των παγκόσμιων εκπομπών, δείχνει ενδείξεις σταθεροποίησης και πιθανής μείωσης του αποτυπώματός της. Παράλληλα, οι εκπομπές από τις οδικές μεταφορές αναμένεται να κορυφωθούν έως το 2029, καθώς η αγορά ηλεκτρικών οχημάτων αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, αναμένεται μείωση των παγκόσμιων εκπομπών κατά 10% έως το 2035, σε σχέση με το 2019.

Κεντρικές προσωπικότητες της Συμφωνίας του Παρισιού, όπως η Κριστιάνα Φιγκέρες και η Λοράνς Τουμπιάνα, αναγνωρίζουν ότι η πρόοδος δεν είναι επαρκής, αλλά επισημαίνουν την τεράστια δυναμική των καθαρών τεχνολογιών, της πτώσης του κόστους και της διάδοσης των ανανεώσιμων πηγών. Όπως είπε η Φιγκέρες, «δεν μπορούμε να λύσουμε την κλιματική κρίση, αλλά μπορούμε να αποφύγουμε το χειρότερο».

Μικρό… καλάθι

Η επικείμενη σύνοδος COP30 στη Βραζιλία πραγματοποιείται σε κλίμα απογοήτευσης, αλλά και με προσδοκίες ότι η συνεργασία μέσω μικρότερων, πιο στοχευμένων συνασπισμών μπορεί να φέρει απτά αποτελέσματα. Η διαδικασία των COP, παρότι θεωρείται ανεπαρκής από ακτιβιστές και αναπτυσσόμενες χώρες, παραμένει το μοναδικό παγκόσμιο φόρουμ όπου επιχειρείται συντονισμός δράσης. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι η πολυμέρεια, όσο δύσκολη κι αν είναι, παραμένει η πιο αποτελεσματική οδός.

Η παρουσία οικονομικών κολοσσών, όπως η ExxonMobil και η BlackRock, στις διασκέψεις για το κλίμα προκαλεί αμφιβολίες για το κατά πόσο η διαδικασία υπηρετεί ουσιαστικά τον σκοπό της

Εν τω μεταξύ, οι «παράλληλες» συμφωνίες μεταξύ κρατών και βιομηχανιών έχουν οδηγήσει σε πρόοδο σε επιμέρους τομείς, όπως η πυρηνική ενέργεια, η μείωση των εκπομπών μεθανίου και η ανάπτυξη των ηλεκτρικών οχημάτων.

Η πρόοδος

Οι δείκτες προόδου ανά κλιματικό στόχο παρουσιάζουν μικτή εικόνα:

• Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Η παραγωγή αυξάνεται εντυπωσιακά, με την Πολωνία —μια από τις πιο εξαρτημένες από τον άνθρακα χώρες— να τριπλασιάζει την πράσινη ισχύ της έως το 2030. Η διεθνής δέσμευση για τριπλασιασμό της παγκόσμιας δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών έως το 2030 προχωρά, αν και χρειάζεται ταχύτερη αδειοδότηση και καλύτερη πρόσβαση στο δίκτυο.
• Μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα: Παραμένει εξαιρετικά δύσκολη. Καμία χώρα δεν έχει δεσμευθεί για σαφή μείωση παραγωγής πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Η Κολομβία, παρά τις πρωτοβουλίες του προέδρου Πέτρο, εξακολουθεί να εξαρτάται κατά 30% από τα ορυκτά καύσιμα.
• Μείωση μεθανίου: Ορισμένες επιτυχίες έχουν σημειωθεί μέσω του ΟΗΕ, όπως η διακοπή μακροχρόνιων εκπομπών στην Αλγερία. Παρ’ όλα αυτά, η ανταπόκριση των κυβερνήσεων παραμένει περιορισμένη, και τα επίπεδα του μεθανίου συνεχίζουν να αυξάνονται.
• Πυρηνική ενέργεια: Η παραγωγή βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, με την Κίνα να ηγείται της ανάπτυξης νέων αντιδραστήρων, μειώνοντας το κόστος και τον χρόνο κατασκευής. Αντίθετα, η πρόοδος στις δυτικές χώρες είναι βραδεία.
• Ηλεκτρικά οχήματα: Στο Βιετνάμ, ένα στα τρία νέα οχήματα είναι ηλεκτρικό, ενώ η τοπική εταιρεία VinFast αναδεικνύεται σε σημαντικό παίκτη της αγοράς. Ωστόσο, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο στόχος για αποκλειστικά μηδενικές εκπομπές στα νέα αυτοκίνητα έως το 2040 παραμένει εκτός τροχιάς.
• Αποψίλωση δασών: Παρά την πρόοδο στη μείωση του ρυθμού απώλειας, η καταστροφή των δασών συνεχίζεται. Ο Αμαζόνιος εξακολουθεί να υφίσταται σοβαρή πίεση, και η Βραζιλία προσπαθεί να κινητοποιήσει κεφάλαια για τη δημιουργία Ταμείου 125 δισ. δολαρίων που θα ανταμείβει τα κράτη για τη διατήρηση των δασών.
• Πλαστική ρύπανση: Η κατάσταση παραμένει δραματική. Η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών έχει διπλασιαστεί από το 2000 και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω. Οι συνομιλίες του ΟΗΕ στη Γενεύη απέτυχαν να καταλήξουν σε παγκόσμια συμφωνία, ενώ η αντίσταση των πετρελαιοπαραγωγών χωρών καθυστερεί τις προσπάθειες περιορισμού.

Οι δύο όψεις

Οι αριθμοί αποκαλύπτουν μια διττή πραγματικότητα: από τη μια, η ανάπτυξη των καθαρών τεχνολογιών επιταχύνεται, οδηγούμενη από τεράστιες επενδύσεις· από την άλλη, η συνολική κλιματική πορεία παραμένει ανεπαρκής για την αποτροπή των χειρότερων συνεπειών. Οι παγκόσμιες εκπομπές ενδέχεται να κορυφωθούν σύντομα, αλλά για να συγκρατηθεί η θέρμανση κάτω από τους 2°C, απαιτείται μείωση κατά 46% έως το 2035 — στόχος που κανείς δεν αναμένει να επιτευχθεί.

Η αναζωπύρωση της πολιτικής αντίστασης υπό τον Τραμπ, η γεωπολιτική αβεβαιότητα και η κόπωση των επιχειρήσεων απέναντι σε «πράσινες» δεσμεύσεις έχουν υπονομεύσει τη δυναμική. Παράλληλα, η παρουσία οικονομικών κολοσσών, όπως η ExxonMobil και η BlackRock, στις διασκέψεις για το κλίμα προκαλεί αμφιβολίες για το κατά πόσο η διαδικασία υπηρετεί ουσιαστικά τον σκοπό της.

Ωστόσο, οι ειδικοί παραμένουν συγκρατημένα αισιόδοξοι. Όπως σημειώνει η απεσταλμένη του Ηνωμένου Βασιλείου για το κλίμα, Ρέιτσελ Κάιτ, η Συμφωνία του Παρισιού «λειτουργεί, αν και όχι αρκετά γρήγορα». Η τεχνολογική πρόοδος και οι στοχευμένες συνεργασίες μικρής κλίμακας ενδέχεται να αποδειχθούν πιο αποτελεσματικές από τις μεγάλες πολυμερείς δεσμεύσεις.

Το δημοσίευμα του Bloomberg, καταλήγει ότι, αν και ο κόσμος βρίσκεται μακριά από τους φιλόδοξους στόχους που τέθηκαν πριν από μια δεκαετία, η δυναμική των αγορών, οι καινοτομίες και η πίεση από την κοινωνία και τις αναδυόμενες οικονομίες αποτελούν το πραγματικό «αντίδοτο» στη στασιμότητα της πολιτικής βούλησης. Τα 10 τρισεκατομμύρια δολάρια που έχουν ήδη διοχετευθεί στις καθαρές τεχνολογίες δεν επαρκούν για να αποτρέψουν την υπερθέρμανση του πλανήτη, αλλά μπορεί να αποτελέσουν τη βάση για τη ριζική αναδιάρθρωση της παγκόσμιας οικονομίας σε πιο βιώσιμη κατεύθυνση.