Καθώς οι ηγέτες συγκεντρώνονται για τη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα στη Βραζιλία αυτή την εβδομάδα – τρεις δεκαετίες μετά την πρώτη ετήσια διάσκεψη για το κλίμα στον κόσμο – τα δεδομένα που καταγράφουν την πρόοδο στην καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη αφηγούνται μια συγκλονιστική ιστορία.
Παρά τα χρόνια διαπραγματεύσεων, δεσμεύσεων και συνόδων κορυφής, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί κατά περίπου 30% από την πρώτη συνάντηση. Η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων συνεχίζει να αυξάνεται και οι παγκόσμιες θερμοκρασίες βρίσκονται σε καλό δρόμο για να ξεπεράσουν τα όρια που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα προκαλέσουν καταστροφικές ζημιές στον πλανήτη.
«Ναι, έχουν προκύψει κάποια καλά αποτελέσματα από αυτές τις συμβάσεις, αλλά όχι αρκετά για να διασφαλίσουν την υπόσχεση της ζωής στη Γη», αναφέρει χαρακτηριστικά στο Reuters, o Χουάν Κάρλος Μοντερέι, ειδικός εκπρόσωπος του Παναμά για την κλιματική αλλαγή, ο οποίος ηγείται μιας προσπάθειας για την απλοποίηση των σημαντικών περιβαλλοντικών συμφωνιών.
Πέρα από τα δεδομένα
Αυτή η ζοφερή εκτίμηση εγείρει ένα θεμελιώδες ερώτημα ενόψει της συνόδου κορυφής που ξεκινά αύριο 10 Νοεμβρίου στο Μπελέμ της Βραζιλίας: αποτυγχάνει η παγκόσμια διπλωματία για το κλίμα; Ή μήπως οι συναντήσεις πέτυχαν με τρόπους που τα ανεπεξέργαστα δεδομένα δεν μπορούν να αποτυπώσουν;
Ο Simon Stiell, επικεφαλής της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), λέει ότι οι ετήσιες συναντήσεις έχουν σημειώσει «τεράστια πρόοδο». Υπογραμμίζει ωστόσο ότι «Σαφώς χρειάζονται πολύ περισσότερα και πολύ πιο γρήγορα, καθώς οι κλιματικές καταστροφές πλήττουν κάθε χώρα».
Τα αέρια του θερμοκηπίου
Οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί κατά 34% από το 1995. Ενώ αυτός είναι ένας βραδύτερος ρυθμός από την αύξηση κατά 64% τις τρεις προηγούμενες δεκαετίες, εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει μια πορεία ασύμβατη με την κλιματική σταθερότητα, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
«Έχουμε ακόμα χρόνο να λύσουμε αυτό το πρόβλημα. Μπορούμε ακόμα να κερδίσουμε αυτή τη μάχη αν κάνουμε αυτά που υποσχόμαστε. Απλώς πρέπει να χτυπήσουμε τους εαυτούς μας στα πίσω πόδια και να ξεκινήσουμε», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Τζον Κέρι, απεσταλμένος των ΗΠΑ για το κλίμα υπό τον Δημοκρατικό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν.
Σε έκθεσή του τον περασμένο Οκτώβριο, το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων, μια ομάδα έρευνας και υπεράσπισης του κλίματος, ανέφερε ότι οι κυβερνητικοί στόχοι για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2035 παραμένουν ανεπαρκείς για να αποτρέψουν την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά περισσότερο από 1,5°C πάνω από την προβιομηχανική εποχή – το όριο που έθεσαν οι παγκόσμιες κυβερνήσεις σε μια ιστορική συμφωνία για το κλίμα του 2015 στο Παρίσι.
Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες έχουν ξεπεράσει το όριο του 1,5°C σε ορισμένα χρόνια, με τα έτη 2023 και 2024 να κατατάσσονται μεταξύ των θερμότερων που έχουν καταγραφεί ποτέ, αν και ο κυλιόμενος μέσος όρος των 30 ετών – το σημείο αναφοράς που χρησιμοποιείται από τη συμφωνία του Παρισιού – εξακολουθεί να είναι κάτω από αυτό το επίπεδο.
«Θα υπάρξει υπέρβαση, κάτι που είναι πολύ ατυχές», δήλωσε σε συνέντευξή του ο Τζέιμς Φλέτσερ, απεσταλμένος για το κλίμα της Κοινότητας της Καραϊβικής (CARICOM): «Οτιδήποτε πάνω από 1,5 βαθμό Κελσίου θα είναι καταστροφικό για τα μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη», είπε.
Ο Στιλ δήλωσε στο Reuters ότι χωρίς τη διαδικασία COP, οι παγκόσμιες θερμοκρασίες θα όδευαν προς μια καταστροφική αύξηση 5 βαθμών Κελσίου, αντί για την αύξηση κάτω των 3 βαθμών Κελσίου που προβλέπεται τώρα.
Εν τω μεταξύ, η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων – η κύρια πηγή εκπομπών που συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη – παραμένει επίμονα υψηλή, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης και, πιο πρόσφατα, των ενεργειακών απαιτήσεων των κέντρων δεδομένων που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη.
Άνθρακας και ΑΠΕ
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προβλέπει ότι η ζήτηση για άνθρακα -ένα από τα πιο βρώμικα ορυκτά καύσιμα όταν καίγεται- θα διατηρηθεί σε επίπεδα ρεκόρ έως το 2027, καθώς η αυξανόμενη ζήτηση στην Κίνα, την Ινδία και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες αντισταθμίζει τις μειώσεις αλλού.
Από την άλλη πλευρά, η υιοθέτηση της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας έχει επιταχυνθεί, οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων έχουν αυξηθεί παγκοσμίως και η ενεργειακή απόδοση συνολικά έχει βελτιωθεί, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας.
Οι παγκόσμιες επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια έφτασαν τα 2,2 τρισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, ξεπερνώντας το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια που επενδύθηκαν σε ορυκτά καύσιμα, σύμφωνα με στοιχεία του IEA.
«Δεν θα μπορούσαμε να ονειρευτούμε ότι αυτές οι τεχνολογικές εξελίξεις και η πτώση των τιμών για τα ηλεκτρικά οχήματα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα είχαν συμβεί πριν από 10 χρόνια», δήλωσε η Τζένιφερ Μόργκαν, πρώην απεσταλμένη της Γερμανίας για το κλίμα και βετεράνος κάθε συνόδου κορυφής COP.
Ωστόσο, η άνοδος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των ηλεκτρικών οχημάτων έχει σε μεγάλο βαθμό αντισταθμίσει την αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας αντί να αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα. Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο pρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ – ο οποίος έχει χαρακτηρίσει την κλιματική αλλαγή ως τη μεγαλύτερη «απάτη» στον κόσμο – έχει μειώσει τις επιδοτήσεις για την αιολική και ηλιακή ενέργεια και τα ηλεκτρικά οχήματα, έχει προσθέσει εμπόδια αδειοδότησης σε έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και έχει ανοίξει περισσότερες εκτάσεις για γεωτρήσεις και εξόρυξη.
«Ο πρόεδρος Τραμπ δεν θα θέσει σε κίνδυνο την οικονομική και εθνική ασφάλεια της χώρας μας για να επιδιώξει αόριστους κλιματικούς στόχους που σκοτώνουν άλλες χώρες», δήλωσε στο Reuters η Τέιλορ Ρότζερς, εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου.
Αμερικανικά αναχώματα
Ωστόσο, παρά τις οπισθοδρομήσεις στις ΗΠΑ, η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα – ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα της διαδικασίας της COP – έχει επιβιώσει, ακόμη και μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια και των δύο θητειών Τραμπ.
Αυτό σημαίνει ότι οι χώρες θεωρητικά παραμένουν δεσμευμένες στην πρόληψη των χειρότερων φαινομένων της κλιματικής αλλαγής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αξιωματούχοι που κατευθύνονται στη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα COP30 στη Βραζιλία προετοιμάζονται για την πιθανότητα η κυβέρνηση Τραμπ να επιδιώξει να διαταράξει τις διαπραγματεύσεις στην εκδήλωση – ακόμη και χωρίς να εμφανιστεί κανένας Αμερικανός αξιωματούχος.
Ο Λευκός Οίκος δήλωσε ότι δεν θα στείλει υψηλόβαθμους αξιωματούχους στην ετήσια διάσκεψη, σημειώνοντας ότι ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ξεκαθάρισε τις απόψεις του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο, όταν χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή ως τη «μεγαλύτερη απάτη» στον κόσμο.
Ωστόσο, οι ΗΠΑ διατηρούν την επιλογή να στείλουν διαπραγματευτές ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια των συνομιλιών.
Τρεις Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δήλωσαν στο Reuters ότι η ΕΕ προετοιμάζεται για πολλαπλά σενάρια στην COP30 – συμπεριλαμβανομένης της πλήρους παράλειψής της από τις ΗΠΑ, της ενεργού συμμετοχής και της προσπάθειας μπλοκαρίσματος συμφωνιών ή της διοργάνωσης παράπλευρων εκδηλώσεων για την καταγγελία των πολιτικών για το κλίμα.
Ορισμένες κυβερνήσεις είναι ιδιαίτερα νευρικές μετά την παρέμβαση της κυβέρνησης Τραμπ για την υπογραφή συμφωνίας τον περασμένο μήνα στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή ενός πρώτου παγκοσμίως τέλους άνθρακα στη ναυτιλία.
Μετά τις απειλές των ΗΠΑ για δασμούς, λιμενικούς φόρους και περιορισμούς στις θεωρήσεις, ορισμένες χώρες απέσυραν την υποστήριξή τους και το μέτρο αναβλήθηκε για ένα χρόνο.
Ενιαίο μέτωπο
Ένας από τους Ευρωπαίους αξιωματούχους δήλωσε ότι η προτεραιότητά τους θα είναι οι χώρες να συσπειρωθούν για να παρουσιάσουν ένα ενιαίο μέτωπο COP30 ενάντια σε οποιεσδήποτε αντικλιματικές παρεμβάσεις από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, ανησυχούσαν ότι η απειλή δασμών ή περιορισμών στις θεωρήσεις από την Ουάσινγκτον μπορεί να πτοήσει ορισμένες κυβερνήσεις ώστε να μην συμμετάσχουν σε καμία συλλογική υπεράσπιση της πολυμερούς προσέγγισης και στις συνομιλίες της COP.
«Αν ακολουθήσουν τις ίδιες τακτικές, νομίζω ότι υπάρχει μηδενική πιθανότητα να υπάρξει οποιαδήποτε συσπείρωση γύρω από τη Συμφωνία του Παρισιού ως απάντηση», δήλωσε ο αξιωματούχος, αναφερόμενος στη συμφωνία του ΟΗΕ του 2015, η οποία δεσμεύει τις κυβερνήσεις να προσπαθήσουν να περιορίσουν την άνοδο της θερμοκρασίας.
Τι είναι η COP
Κάθε χρόνο, η διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα συγκεντρώνει εκατοντάδες πρωτοσέλιδα σχετικά με τις παγκόσμιες προσπάθειες για την προστασία του κόσμου από την κλιματική καταστροφή. Η φετινή ξεκινά τη Δευτέρα στην πόλη Μπελέμ, στο τροπικό δάσος της Βραζιλίας. Η ετήσια διάσκεψη είναι γνωστή ως COP, που σημαίνει Διάσκεψη των Μερών που υπέγραψαν τη Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα του 1992.
Η συνθήκη, που ονομάζεται Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), δέσμευσε τις χώρες να συνεργαστούν για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής – ένα πρόβλημα που αναγνώρισαν ότι όλες οι χώρες αντιμετώπιζαν και ότι ήταν καλύτερο να αντιμετωπιστεί από κοινού.
Η συνθήκη καθιέρωσε επίσης την αρχή των «κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών», που σημαίνει ότι οι πλούσιες χώρες που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη φέρουν μεγαλύτερη ευθύνη για την επίλυση του προβλήματος.
Η εκ περιτροπής προεδρία, την οποία ασκεί πλέον η Βραζιλία, καθορίζει την ημερήσια διάταξη της συνόδου κορυφής και εργάζεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους για να συσπειρώσει τις κυβερνήσεις προς κοινή δράση και στόχους. Στη συνέχεια, φιλοξενεί τη διήμερη σύνοδο κορυφής, εφιστώντας την παγκόσμια προσοχή στο ζήτημα, δίνοντας παράλληλα στους εθνικούς ηγέτες την ευκαιρία να ανταλλάξουν ιδέες και να ζητήσουν ο ένας από τον άλλον να λογοδοτήσουν.
Με την πάροδο των ετών, οι ετήσιες σύνοδοι κορυφής έχουν γίνει ένα σημαντικό κέντρο γεωπολιτικών και οικονομικών συζητήσεων – προβάλλοντας την ιδέα ενός «παγκόσμιου χωριού» που καλωσορίζει όλες τις χώρες, τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, τις επιχειρήσεις και τους χρηματοδότες.
Η φετινή… COP30
Για πολλούς, η φετινή 30ή σύνοδος κορυφής για το κλίμα σηματοδοτεί ένα σημείο που κλείνει έναν κύκλο: η Βραζιλία είχε φιλοξενήσει τη Σύνοδο Κορυφής για τη Γη στο Ρίο, όπου υπογράφηκε η συνθήκη της UNFCCC πριν από 33 χρόνια. Φέτος, η χώρα επέμεινε ότι η εκδήλωση θα επέστρεφε στις ρίζες της, αναγνωρίζοντας τις πιο ευάλωτες ομάδες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των αυτόχθονων ομάδων, με ορισμένες να συμμετέχουν στις συνομιλίες.
Η Βραζιλία έχει ζητήσει από τις χώρες να εργαστούν για την υλοποίηση προηγούμενων υποσχέσεων, όπως οι δεσμεύσεις της COP28 για σταδιακή κατάργηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, αντί να αναλάβουν νέες. Η COP30 είναι επίσης η πρώτη που αναγνωρίζει την αποτυχία στην επίτευξη του προηγούμενου στόχου για την πρόληψη της υπερθέρμανσης του πλανήτη πάνω από 1,5 βαθμό Κελσίου.
Η Βραζιλία επέλεξε να πραγματοποιήσει την COP30 στην πόλη Μπελέμ του Αμαζονίου – ελπίζοντας να υπογραμμίσει συμβολικά τη σημασία των παγκόσμιων δασών που παραμένουν στόχοι υλοτομίας και βιομηχανιών, όπως η εξόρυξη , η γεωργία και η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων .
