Χρήστος Ταραντίλης στον Ο.Τ. : Πλοήγηση προς την επιτυχία με πυξίδα τον θεμελιώδη σκοπό

Τον Αύγουστο του 2019, το Business Roundtable, ένα από τα σημαντικότερα επιχειρηματικά λόμπι των ΗΠΑ, εξέδωσε ένα κείμενο με τίτλο «Statement on the Purpose of a Corporation», υπογεγραμμένο από 181 Διευθύνοντες Συμβούλους κορυφαίων εταιρειών, οι οποίοι δεσμεύτηκαν να ηγούνται επ’ αγαθώ όλων των ενδιαφερομένων μερών (stakeholders): πελατών, εργαζομένων, προμηθευτών, κοινοτήτων και μετόχων. Το κείμενο κατέληγε ως εξής: «Κάθε ένα από τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι ουσιώδες. Δεσμευόμαστε να προσφέρουμε προστιθέμενη αξία σε όλους, για τη μελλοντική επιτυχία των εταιρειών μας, των κοινοτήτων μας και της χώρας μας». Το σημαντικό σε αυτή τη δήλωση είναι ότι εστιάζει στην έννοια του σκοπού (purpose), του πρωταρχικού, δηλαδή, λόγου ύπαρξης ενός οργανισμού.

Ο θεμελιώδης σκοπός, το «γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε» αποβλέπει στην απόδοση προστιθέμενης αξίας, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ευημερία της κοινωνίας. Απαντά στο «γιατί είναι σημαντικό για την κοινωνία να υπάρχει αυτή η επιχείρηση». Έτσι, μετατοπίζεται το κέντρο βάρους από την έννοια του κέρδους, η οποία όμως δεν έρχεται σε αντίθεση με την έννοια του σκοπού. Αντίθετα, το κέρδος απορρέει ακριβώς από την πιστή ικανοποίηση του θεμελιώδους σκοπού.

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο σκοπός είναι η κινητήρια δύναμη που καθοδηγεί προς την επιτυχία. Αυτό έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα στην πράξη από επιχειρήσεις με μακρά και σταθερά επιτυχημένη πορεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Καταλυτικό ρόλο για τη διάρκεια της επιτυχίας παίζει η εμπιστοσύνη προς την επιχείρηση, είτε πρόκειται παραδείγματος χάριν για μια βιομηχανία, είτε για μια οποιουδήποτε μεγέθους συμβουλευτική εταιρεία, επιχείρηση λιανεμπορίου ή εστίασης. Αυτή η εμπιστοσύνη προκύπτει από την απόλυτη ευθυγράμμιση της λειτουργίας της επιχείρησης με τον διατυπωμένο θεμελιώδη σκοπό της, τον οποίο καλείται να ικανοποιεί σε καθημερινή βάση.

Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα βιβλιοπωλείο. Αν ο σκοπός του είναι η ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας στα παιδιά, τότε όλη η επιχείρηση θα πρέπει να δομηθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να ικανοποιεί αυτόν τον θεμελιώδη σκοπό. Αντίστοιχα, με ένα εστιατόριο: αν ο σκοπός του είναι να προσφέρει άριστης ποιότητας φαγητό με φρέσκα υλικά, αυτό θα πρέπει καθημερινά να αντανακλάται σε κάθε διαδικασία, σε κάθε επιλογή, σε κάθε εργαζόμενο του εστιατορίου.

Έτσι, το στρατηγικό πλάνο κάθε επιχείρησης οφείλει να απαντά στο ερώτημα «ποια προβλήματα πρέπει να λύσουμε και ποιες λύσεις να υλοποιήσουμε, ώστε να ικανοποιήσουμε τον θεμελιώδη σκοπό». Αντίστοιχα, οι επιθυμητές ικανότητες μιας επιχείρησης (π.χ. ταχύτητα, επικοινωνία, λήψη αποφάσεων, δημιουργικότητα, ευελιξία, καινοτομία κ.ο.κ.), προσδιορίζονται με βάση σε τι ακριβώς χρειάζεται να είναι καλή, ώστε να υλοποιηθούν οι λύσεις του στρατηγικού πλάνου της. Αν π.χ. σκοπός μιας βιοτεχνίας είναι η διατήρηση της μουσικής παράδοσης μέσω της κατασκευής παραδοσιακών μουσικών οργάνων, η καινοτομία δεν φαίνεται να είναι καίρια ικανότητά της, όπως θα ήταν σε μια εταιρεία τεχνολογίας.

Επιπλέον, ανάλογα με τις ικανότητες που πρέπει να αναπτύξει μια επιχείρηση για να υλοποιήσει τη στρατηγική της, καθορίζεται πώς επιλέγονται οι άνθρωποι που εργάζονται σ’ αυτή, πώς διαμορφώνεται η κουλτούρα (που καθορίζει προτεραιότητες, τι είναι καλό, σημαντικό, κατάλληλο και τι όχι) και οι δομές της επιχείρησης (δηλαδή ποιος/α αποφασίζει τι, ποιος/α κάνει τι, ποιος/α είναι υπεύθυνος/η για τι, ποιος/α αναφέρεται σε ποιον/α).

Άρα, ο θεμελιώδης σκοπός είναι το στέρεο θεμέλιο κάθε επιχείρησης. Δεν αλλάζει, παραμένει σταθερός ανεξάρτητα από τις συγκυρίες, ακόμη κι αν το περιβάλλον (οικονομικό, πολιτικό, υγειονομικό κ.λπ.) απαιτεί τα συστατικά του μοντέλου διοίκησης (π.χ. στρατηγική, ικανότητες, κουλτούρα, άνθρωποι, δομές, διαδικασίες, τεχνολογία και συστήματα αξιολόγησης) να προσαρμοστούν έγκαιρα στις νέες συνθήκες, ώστε να ικανοποιείται ο σκοπός.

Είναι, λοιπόν, καιρός να προωθήσουμε ένα μοντέλο επιχειρηματικότητας με γνώμονα τον θεμελιώδη σκοπό. Αυτό δεν είναι πάντοτε εύκολο, κυρίως γιατί υπάρχουν εσφαλμένες αντιλήψεις, που ανακόπτουν και υπονομεύουν τέτοιες πρωτοβουλίες.

Συγκεκριμένα, πρόβλημα εντοπίζεται, όταν ο σκοπός δεν είναι αρκετά σαφής και συγκεκριμένος, ώστε να μπορούμε να τον υπηρετήσουμε. Αυτό συμβαίνει γιατί η διατύπωσή του μετατοπίζεται είτε προς μία αοριστολογική ηθική επιταγή είτε προς ένα κενό σύνθημα, π.χ. «Κάνουμε τον κόσμο καλύτερο». Η σύνδεση κάθε μέλους της επιχείρησης με τον σκοπό, πρέπει να είναι εφικτή, ώστε να τον καθιστά προσωπική υπόθεση και όχι απλώς ένα σλόγκαν.

Πρόβλημα, επίσης, προκύπτει όταν τα υψηλόβαθμα στελέχη αποδεσμεύονται από την εξυπηρέτηση του σκοπού, προκαλώντας δυσπιστία στα ενδιαφερόμενα μέρη (εργαζόμενους, καταναλωτές κ.ά.). Ασπάζεται ο επικεφαλής την ίδια κοινή αρχή του κληροδοτήματος, ώστε να το μεταφέρει στους επόμενους διατηρώντας τις ρίζες, παρά το προσωπικό του αποτύπωμα; Μπορεί να δίνει το παράδειγμα και ταυτόχρονα να ασκεί τη διοικητική επίβλεψη της ευθυγράμμισης των συστατικών του μοντέλου διοίκησης, ώστε να επιτυγχάνεται η ικανοποίηση του σκοπού της επιχείρησης;

Επιπροσθέτως, πρόβλημα αποτελούν τα βραχυπρόθεσμα οφέλη, από τα οποία δελεάζονται και στα οποία υποκύπτουν οι επιχειρήσεις, χωρίς αυτά να σχετίζονται με την εξυπηρέτηση του θεμελιώδους σκοπού. Το παράδειγμα των ποδοσφαιρικών ομάδων που επιχείρησαν να φτιάξουν μια κλειστή λίγκα με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος και αγνοώντας τον κοινωνικό χαρακτήρα του ποδοσφαίρου, οδήγησε σε απόλυτο βατερλώ καθώς οι ομάδες υπαναχώρησαν μπροστά στη γενική αποδοκιμασία.

Σκοπός σημαίνει αξίες, χωρίς όμως αυτό να υποκρύπτει δαιμονοποίηση της έννοιας του κέρδους. Η προσήλωση στον σκοπό, όταν επικοινωνείται σωστά και

υπηρετείται αποτελεσματικά, φέρνει εμπιστοσύνη των εργαζομένων στην ηγεσία, αποδοχή από την κοινωνία, επομένως και επιχειρηματική επιτυχία.

Ζούμε σε έναν κόσμο συνεχών ανακατατάξεων, όπου οι εργαζόμενοι, και ιδιαίτερα οι Millennials, θέλουν να εμπιστευτούν και να εργαστούν για οργανισμούς που συμβάλλουν σε έναν υψηλότερο σκοπό, νιώθοντας ότι αυτό τους δίνει έρεισμα και νοηματοδοτεί το έργο τους. Στην πράξη έχει αποδειχθεί ότι, περισσότερο κι από τις οικονομικές απολαβές, σημαντικό συστατικό της επιτυχίας είναι η πίστη και η συμμετοχή σε έναν σκοπό, γιατί οδηγεί τον εργαζόμενο να εργαστεί με πάθος και μεράκι, προσθέτοντας υπεραξία στο παραγόμενο αποτέλεσμα.

Συμπερασματικά, σε αβέβαιους καιρούς ο σκοπός είναι η πυξίδα ασφαλούς πλοήγησης στο μέλλον, μιας πλοήγησης προς τη μακρόπνοη επιτυχία.

Ο Χρήστος Ταραντίλης είναι καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, βουλευτής Επικρατείας Νέας Δημοκρατίας.