Πόσο εύκολο είναι να διακρίνει κανείς μια φούσκα;

Περίπου 300 χρόνια πριν, οι κεφαλαιούχοι στην Ευρώπη εμφανίσθηκαν ανυπόμονοι με τις προοπτικές νέων εμπορικών εταιρειών που απέκτησαν ειδικά δικαιώματα στο παγκόσμιο εμπόριο από τις κυβερνήσεις της Γαλλίας και ης Αγγλίας. Οι μετοχές αυτών των εταιρειών –η Αγγλική South Sea Company και η Γαλλική Mississippi Company- εκτινάχθηκαν στα ύψη και κατόπιν κατέρρευσαν το 1720, εξαφανίζοντας τα χρήματα πολλών εξαγριωμένων επενδυτών.

Τέτοια επεισόδια αναγκάζουν κάποιους οικονομικούς ιστορικούς να σηκώνουν τα φρύδια τους σχετικά με το τι συμβαίνει σήμερα στις αγορές, με την Wall Street για ακόμη μια φορά να βρίσκεται υπό τον εναγκαλισμό της τρέλας των νέων επενδυτικών οχημάτων.

Η τιμή του bitcoin αυξήθηκε κατά έξι φορές στη διάρκεια του 2020,. Εν τω μεταξύ, εταιρείες που αποκαλούνται εταιρείες εξαγοράς ειδικού σκοπού –γνωστές ως SPACs που εισάγονται σε ένα χρηματιστήριο και μετά αγοράζουν εταιρείες-στόχους- άντλησαν 100 δις δολάρια φέτος, σύμφωνα με στοιχεία της Dealogic. Οι επενδυτές κυνηγούν επίσης τα tokens, ψηφιακά πιστοποιητικά, σαν να πρόκειται για τέχνη, ή αυτόγραφα.

Μήπως αυτά τα εργαλεία σηματοδοτούν ένα νέο θαυμαστό κόσμο για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ή κάτι άλλο;

Η ιστορία δείχνει ότι οι επενδυτικές τρέλες συχνά συνδέονται με την καινοτομία, νέα εργαλεία δημιουργήθηκαν από μεσάζοντες στη Wall Street, με περίβλημα μυστηρίου και γεμάτες προσδοκίες για μεγάλα μελλοντικά κέρδη. Ορισμένες εξελίχθηκαν πολύ άσχημα.

Στενά συνδεδεμένη με την κρίση του 2008-2009 που σχεδόν παρέσυρε στον γκρεμό ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ ήταν η έκρηξη των εγγυημένων δανειακών υποχρεώσεων CDO και των συμβάσεων ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης CDS. Πριν, ήταν η φούσκα των εταιρειών ιντερνετ στη δεκαετία του 1990, εταιρείες χωρίς κέρδη που μπήκαν στο χρηματιστήριο με απίθανες αποτιμήσεις. Πολλές εξ αυτών κατέρρευσαν προτού κερδίσουν έστω ένα σεντ.

Πριν τις εμπορικές εταιρείες του 1700 –που ανάμεσα σ΄ άλλα προώθησαν τη δουλεία- ήταν οι εξωτικοί βολβοί της ολλανδικής τουλίπας το 1636-1637, που αξιολογήθηκαν για την ποικιλία και την ικανότητά τους να επαναφύονται. Σύμφωνα με τον Τσάρλς Μακέι, ένας βασιλικός βολβός στη διάρκεια εκείνου του επεισοδίου άξιζε δύο δέματα σίτου, τέσσερα δέματα κριθαριού, τέσσερις αγελάδες, οκτώ χοίρους, 12 πρόβατα, δύο βαρέλια κρασί, μπύρα, βούτυρο, τυρί, ένα κρεβάτι, ένα κοστούμι και μια ασημένια κούπα.

Ο Τσάρλς Κιντλεμπέργκερ, εκλιπών καθηγητής στο ΜΙΤ, είχε αποκαλέσει αυτή την κερδοσκοπία και την κρίση ένα ανθεκτικό αιωνόβιο φυτό. «Οι περίοδοι μεγάλες καινοτομίας έχουν ενδιαφέρον για τους επενδυτές επειδή μπορείς να δικαιολογήσεις ένα μεγάλο εύρος αποτιμήσεων,» υποστηρίζει ο Ρόμπιν Γκρίνγουντ, καθηγητής στο Harvard Business School, ο οποίος έχει σπουδάσει τις φούσκες. Λέει, ότι άλλο ένα κλασικό παράδειγμα ήταν η έκρηξη του 1920 με τα αμοιβαία κεφάλαια, επενδυτικά χαρτοφυλάκια εισηγμένα στο χρηματιστήριο. Πριν το κράχ του 1929, η έκδοση τέτοιων χαρτοφυλακίων είχε πάρει εκρηκτικές διαστάσεις και οι τιμές ξεπέρασαν τις υποκείμενες αξίες των επενδύσεων.

Οι απατεώνες συχνά έλκονται από την χρηματοοικονομική άνθηση, επίσης. Όπως για παράδειγμα ο Ρόμπερτ Νάιτ, που βοήθησε στο μαγείρεμα των βιβλίων της South Sea Company, ο οποίος διέφυγε από την Αγγλία να πέρασε κάποιο χρόνο σε φυλακές της Αμβέρσας. Μετά ήταν ο Μπέρνι Μέιντοφ, που μαγείρεψε το δικό του Ponzi σχήμα που κατέρρευσε τον Δεκέμβριο του 2008 και πέθανε στις φυλακές τον προηγούμενο μήνα.

Η καινοτομία επιβιώνει μιας φούσκας

Ο Γκρίνγουντ επισημαίνει ότι αρκετές φορές η καινοτομία από μόνης της μπορεί να επιβιώσει μιας φούσκας και της κατάρρευσης, όπως στην υπόθεση των αμοιβαίων κεφαλαίων του 1920 και των μετοχών ιντερνετ του 1990.

Ενώ, η περίεργη έκρηξη των νέων εργαλείων να αποτελεί ένδειξη πως κάτι πηγαίνει στραβά στις αγορές, όμως ο Γκρίνγουντ τονίζει ότι αυτό δεν είναι πάντα αλήθεια. «Πολλά πράγματα που φαίνονται φούσκες δεν είναι,» τονίζει, επισημαίνοντας ότι οι μετοχές τεχνολογίας εκτινάχθηκαν στα ύψη στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αυτό ήταν προμήνυμα σχεδόν μιας δεκαετίας ευημερίας. Η αβεβαιότητα είναι ένας από τους παράγοντες που καθιστούν πιθανές τις φούσκες. Είναι συχνά εύλογο να επιχειρηματολογήσει κανείς ενάντια στην υπόθεση ότι υπάρχει φούσκα μέχρις ότου είναι πολύ αργά. «Μιλώντας για φούσκες σε μέσο επίπεδο της αγοράς είναι λάθος, ενδιαφέρομαι πολύ για αυτή την ερώτηση, αλλά δεν το έχω καταφέρει ακόμη και έχω εργαστεί πολύ πάνω σ΄ αυτό,» δήλωσε ο Γκρίνγουντ.

Ο Γουίλιμαν Μπούϊτερ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia υποστηρίζει ότι η καινοτομία από  μόνη της είναι αιωνόβια στη Wall Street. Συμβαίνει διαρκώς, στη διάρκεια κανονικών και μη περιόδων. Αυτό που ξεχωρίζει σχετικά με την καινοτομία στη διάρκεια περιόδων φούσκας είναι πως τα νέα εργαλεία γίνονται όργανα κερδοσκοπίας και υπερβολής. Η καινοτομία από μόνης της δεν είναι πρόβλημα. Το πρόβλημα υπάρχει όταν η επένδυση σε ένα όχημα πυροδοτείται από μια έκρηξη δανεισμού. «Η μόχλευση σκοτώνει,» δηλώνει ο Μπούϊτερ.

Αυτό συνέβη τη δεκαετία του 2000, όταν τα συμβόλαια εγγυημένων δανειακών υποχρεώσεων συνέβαλαν στην έκρηξη στεγαστικών δανείων. Στο διάστημα 2000-2008, το χρέος στον χρηματοπιστωτικό τομέα υπερδιπλασιάστηκε στα 18 τρις δολάρια, από 8,7 τρις, ενώ το χρέος των νοικοκυριών διπλασιάστηκε από τα 7,2 τρις στα 14,1 τρις δολάρια.

Αυτή τη φορά, ο τρόπος είναι διαφορετικός. Παρότι το κρατικό χρέος αυξάνεται ταχύτατα, το χρέος στον χρηματοπιστωτικό τομέα παραμένει κάτω από τα επίπεδα κορύφωσης του 2008, ενώ το χρέος των νοικοκυριών αυξάνεται πιο αργά απ΄ ότι το 2000. Στο διάστημα 2012-2020, το χρέος των νοικοκυριών αυξήθηκε σε 16,6 τρις δολάρια, από 13,6 τρις. Αυτό είναι κάτι που καθησυχάζει τον Μπούϊτερ. «Υπάρχουν σημάδια, ενδείξεις υπερβολής, όμως δεν μας έχουν οδηγήσει ακόμη στο μονοπάτι μιας μη-βιώσιμης πιστωτικής έκρηξης,» τονίζει.