Το νέο σοκ του πετρελαίου

«Τώρα μιλάμε με τους Ευρωπαίους εταίρους και συμμάχους μας για να εξετάσουμε με συντονισμένο τρόπο την προοπτική απαγόρευσης της εισαγωγής ρωσικού πετρελαίου». Με αυτή την ανακοίνωση-βόμβα στις 6 Μαρτίου, ο Antony Blinken, υπουργός Εξωτερικών της Αμερικής, έβαλε φωτιά στις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου. Τις επόμενες ώρες, η τιμή του West Texas Intermediate (WTI), του αμερικανικού αργού πετρελαίου αναφοράς, εκτινάχθηκε πάνω από 9%. Το αργό Brent εκτινάχθηκε στα 140 δολάρια το βαρέλι, διπλάσια από την τιμή την 1η Δεκεμβρίου, πριν πέσει στα 123 δολάρια στις 7 Μαρτίου. Υπάρχουν τώρα εικασίες ότι το πετρέλαιο θα μπορούσε να φτάσει τα 200 δολάρια το βαρέλι εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία γίνει πιο άσχημος.

Αυτό είναι το ασταθές φόντο των πιο σημαντικών εξελίξεων της χρονιάς για τον πετρελαϊκό κλάδο. Χιλιάδες στελέχη ενεργειακών εταιρειών και άλλοι υψηλόβαθμοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των αφεντικών της Saudi Aramco και της ExxonMobil, του γενικού γραμματέα του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (ΟΠΕΚ) και του Υπουργού Ενέργειας της Αμερικής, έχουν έλθει στο Χιούστον για το CERAWeek, το ετήσιο συνέδριο που διοργανώνεται από S&P Global, την εταιρεία παροχής χρηματοοικονομικών πληροφοριών. Το πρόγραμμα αυτής της εβδομάδας περιλαμβάνει μακροπρόθεσμα ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή μετάβαση, αλλά τα πρόσφατα γεγονότα διασφαλίζουν ότι η γεωπολιτική θα κυριαρχήσει στη συνάντηση.

Οι αγορές πετρελαίου βρίσκονται στην κόψη του μαχαιριού για τρεις λόγους. Πρώτον, αυξάνονται οι ανησυχίες ότι η προσφορά μπορεί να είναι ανεπαρκής για να καλύψει τις διαταραχές. Η ισορροπία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς ήταν ήδη οριακή πέρυσι. Η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων ανέκαμψε έντονα από την ύφεση που προκλήθηκε από τον κορωνοϊό το 2021. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA), ο επίσημος φορέας πρόβλεψης, αναμένει μάλιστα ότι η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου θα επιστρέψει στα προ της πανδημίας επίπεδα μέχρι το τέλος του έτους. Με τον Covid σε ύφεση προς το παρόν, οι Αμερικανοί ετοιμάζουν τα οχήματά τους για την καλοκαιρινή περίοδο (μεγάλης κατανάλωσης).

Η τιμή του πετρελαίου WTI, σε δολάρια ανά βαρέλι

Αυτό, λέει ο Abhi Rajendran της Energy Intelligence, εταιρείας εκδόσεων του κλάδου, σημαίνει ότι οι εταιρείες πρέπει να δημιουργούν αποθέματα τώρα, αλλά δεν το κάνουν. Το εμπόδιο είναι ότι η προσφορά πετρελαίου παρέμεινε περιορισμένη ως αποτέλεσμα των ελλιπών επενδύσεων και των παραγόντων που σχετίζονται με τον Covid. Το καρτέλ του ΟΠΕΚ δεν μπόρεσε να καλύψει τις δικές του ποσοστώσεις παραγωγής. Ο κ. Rajendran υπολογίζει ότι η αγορά ήταν υποτροφοδοτούμενη κατά περίπου 1 εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα (bpd) πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αυτό είχε ωθήσει τις τιμές στα 100 δολάρια το βαρέλι.

Ο δεύτερος λόγος για την άνοδο των τιμών ως απάντηση στη δήλωση του κ. Blinken είναι το γεγονός ότι η Ρωσία, με 4,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως (bpd) σε εξαγωγές αργού και επιπλέον 2,5 εκατομμύρια bpd εξαγωγές προϊόντων πετρελαίου, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο. Εάν όλες αυτές οι εξαγωγές διακόπτονταν, ως αποτέλεσμα ενός ενεργειακού εμπάργκο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ ή από τον Βλαντιμίρ Πούτιν σε περίπτωση που χρησιμοποιούσε τους περιορισμούς των εξαγωγών ως οικονομικό όπλο, η παγκόσμια οικονομία θα δεχόταν ένα σοβαρό πλήγμα.

Για να κατευνάσει την κατάσταση, η Δύση έχει στραφεί στα αποθέματα ασφαλείας. Η ΙΕΑ ανακοίνωσε την 1η Μαρτίου ότι τα κράτη μέλη του θα συντονίσουν την απελευθέρωση περίπου 60 εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου από τα στρατηγικά τους αποθέματα. Οι μόνες φορές που ο ΔΟΕ το είχε κάνει αυτό προηγουμένως ήταν κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράκ-Κουβέιτ το 1990, του τυφώνα Κατρίνα το 2005 και του εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη το 2011. Όμως ο Damien Courvalin της Goldman Sachs υποστηρίζει ότι αυτή η εφάπαξ χορήγηση στρατηγικών «είναι νάνος μπροστά στο δυνητικό μέγεθος των διαταραχών των εξαγωγών της Ρωσίας». Εκτιμά ότι δεν θα αντιστάθμιζε για πολύ την απώλεια των ρωσικών εξαγωγών δια θαλάσσης.

Επιπλέον, κανένας άλλος προμηθευτής, ούτε κάποιος συνδυασμός του, δεν θα μπορούσε να παράγει επαρκείς όγκους πετρελαίου αρκετά γρήγορα και με επαρκώς αυξανόμενο ρυθμό ώστε να αντικαταστήσει την απώλεια όλων των ρωσικών εξαγωγών. Ο James West της Evercore, επενδυτικής τράπεζας, υπολογίζει ότι ακόμη και η πανίσχυρη Σαουδική Αραβία μπορεί να διαχειριστεί το πολύ 1 εκατομμύριο bpd σε επιπλέον παραγωγή μέσα σε λίγους μήνες. Η συνολική πλεονάζουσα δυναμικότητα του ΟΠΕΚ δεν υπερβαίνει τα 2 εκατομμύρια bpd. Η παραγωγή πετρελαίου αυξάνεται στον Καναδά, τη Βραζιλία και τη Γουιάνα, αλλά ακόμη και όλες αυτές οι αυξήσεις μαζί θα είναι πολύ μικρότερες από 1 εκατ. bpd φέτος.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι διπλωμάτες στο χώρο της ενέργειας της Αμερικής εργάζονται υπερωρίες για να βρουν άλλες πηγές πετρελαίου για να καλύψουν τυχόν ρωσικό έλλειμμα. Μια λύση που εξερευνούν είναι η δική τους σχιστολιθική παραγωγή. Κορυφαίοι ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι από διάφορα υπουργεία του υπουργικού συμβουλίου έφτασαν στο CERAWeek, ελπίζοντας να προσελκύσουν τους Αμερικανούς πετρελαιοπαραγωγούς να ρίξουν περισσότερο μαύρο χρυσό στην αγορά. Το λόμπι του πετρελαίου δεν είναι ευχαριστημένο με την κυβέρνηση Μπάιντεν, την οποία θεωρεί εμμονική με το κλίμα και εκδικητική έναντι των ορυκτών καυσίμων, επομένως αυτές οι πρωτοβουλίες είναι πιθανό να αποδειχθούν δύσκολες. Επιπλέον, η αμερικανική παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου αναμένεται ήδη να αυξηθεί κατά 1 εκατ. bpd φέτος. Σοβαρές πιέσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα (ειδικός στα πετρέλαια παραπονιέται ότι η τιμή της άμμου, ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία σχιστολιθικής παραγωγής, έχει τριπλασιαστεί) εμποδίζουν τον διπλασιασμό (της εξόρυξης) – κάτι που έτσι κι αλλιώς δεν θα μπορούσε να συμβεί σε καμία περίπτωση σε λιγότερο από ένα χρόνο.

Μια εξέλιξη που θα ήταν χρήσιμη είναι η άρση των κυρώσεων στο Ιράν. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να αυξήσει τις εξαγωγές κατά περίπου μισό εκατομμύριο bpd μέσα σε έξι μήνες και να τις διπλασιάσει εντός ενός έτους. Την περασμένη εβδομάδα φάνηκε ότι μια συμφωνία χαλάρωσης των κυρώσεων μεταξύ του Ιράν, από τη Αμερικής και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις ήταν κοντά. Ωστόσο, η προσπάθεια οπισθοδρόμησε από τις ξαφνικές απαιτήσεις της Ρωσίας για εγγυήσεις από την Αμερική ότι τυχόν κυρώσεις για την Ουκρανία δεν θα επηρεάσουν το ρωσικό εμπόριο με το Ιράν. Οι Αμερικανοί διαπραγματευτές φέρεται επίσης να διαπραγματεύονται τώρα με τη Βενεζουέλα, μια άλλη χώρα με τις εξαγωγές πετρελαίου που περιορίζονται από κυρώσεις, αλλά ο κ. Courvalin εκτιμά ότι (ακόμη και με συμφωνία) αυτές θα μπορούσαν να οδηγήσουν μέσα σε ένα χρόνο στην παραγωγή μόνο περίπου μισό εκατομμυρίων bpd σε επιπλέον εξαγωγές.

Η εμφάνιση «αυτοκυρώσεων» είναι ο τρίτος λόγος που ανησυχούν οι παράγοντες της ενέργειας. Είναι εντυπωσιακό ότι οι ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου είχαν γίνει τοξικές ακόμη και προτού η Αμερική τους επιβάλει οποιαδήποτε απροκάλυπτη απαγόρευση. Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί μέχρι στιγμής στη Ρωσία έχουν αποφύγει ρητά να στοχεύσουν τον ενεργειακό της τομέα, αλλά ο Fatih Birol, επικεφαλής του IEA, σημειώνει ότι αυτό δεν τους εμπόδισε να περιορίσουν τις εξαγωγές πετρελαίου. «Υπάρχει σύγχυση σε πολλά μέρη του κόσμου σχετικά με το αν η αγορά ρωσικού πετρελαίου επηρεάζεται από τις κυρώσεις ή όχι», λέει. Ως αποτέλεσμα, πολλοί αντισυμβαλλόμενοι αποφεύγουν οτιδήποτε ρωσικό.

Αυτό έχει οδηγήσει τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου σε βουτιά. Ο David Fyfe της Argus, εταιρείας εκδόσεων στο χώρο της ενέργειας, υπολογίζει ότι περίπου 2 εκατομμύρια bpd ρωσικού πετρελαίου είναι «ήδη εκτός αγοράς με τον έναν ή τον άλλον τρόπο». Οι δυτικές μεγάλες εταιρείες πετρελαίου έχουν δεχθεί έντονες πιέσεις να περιορίσουν τη χρήση ρωσικού αργού και διυλισμένων προϊόντων. Ακόμη και εταιρείες στην Κίνα και την Ινδία, που συνήθως είναι πιο χαλαρές όσον αφορά την παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων, αποφεύγουν να συναλλάσσονται με εταιρείες που έχουν πλοία με ρωσική σημεία ή με ρωσικά λιμάνια. Όταν κυκλοφόρησε η είδηση ότι η Shell επρόκειτο να έχει κέρδη 20 εκατομμυρίων δολαρίων πουλώντας φορτίο ρωσικού αργού μετά την αποχώρησή της από διάφορες κοινοπραξίες στη χώρα, η εταιρεία δέχτηκε αντιδράσεις, που την ώθησαν να ανακοινώσει ότι θα τοποθετούσε τυχόν κέρδη από το ρωσικό πετρέλαιο σε ταμείο βοήθειας της Ουκρανίας.

Μια κατάσταση που οδηγεί σε ολισθηρό δρόμο

Η προοπτική ενός ρωσικού εμπάργκο πετρελαίου θέτει ένα δίλημμα για την Αμερική. Από τη μία πλευρά, οι δυτικοί ηγέτες θέλουν να τιμωρήσουν τη Ρωσία για την επιθετικότητά της χωρίς να βάλουν στρατεύματα στο έδαφος της Ουκρανίας, και η ενέργεια είναι το πιο ισχυρό από τα εργαλεία που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ακόμη. Η μεγαλύτερη εναπομείνασα ευπάθεια της Ρωσίας είναι οι μαζικές εξαγωγές ενέργειας. Από την άλλη, ακριβώς επειδή οι εξαγωγές της είναι τόσο μεγάλες, η απότομη διακοπή τους θα κινδύνευε να αποσταθεροποιήσει την παγκόσμια οικονομία. Το ΔΝΤ προειδοποίησε στις 5 Μαρτίου ότι οι συνέπειες του πολέμου και των οικονομικών κυρώσεων είναι ήδη «πολύ σοβαρές» και εάν τα πράγματα κλιμακωθούν θα μπορούσαν να γίνουν «πιο καταστροφικές».

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο κ. Blinken συνέχισε στη δήλωσή του στις 6 Μαρτίου λέγοντας ότι η Αμερική θα επιβάλει απαγόρευση στις ρωσικές εξαγωγές (με συμμάχους ή, αν χρειαστεί, μόνη της) μόνο εάν μπορεί να διασφαλίσει ότι «υπάρχει ακόμη η κατάλληλη προμήθεια πετρελαίου στις παγκόσμιες αγορές». Η απροθυμία των Συμμάχων να συμμετάσχουν μπορεί να είναι κατανοητή, δεδομένου ότι η Αμερική εισάγει λίγο ρωσικό πετρέλαιο ενώ η Ευρώπη είναι ο μεγαλύτερος πελάτης της Ρωσίας: εισάγει 2,7 εκατομμύρια bpd αργό και 1 εκατομμύριο bpd πρώτων υλών και προϊόντων πετρελαίου από τη Ρωσία, σύμφωνα με τον Richard Joswick της S&P Global Commodity Insights.

Μιλάει σοβαρά ο κ. Blinken; Μια απαγόρευση τύπου «σοκ και δέους» κινδυνεύει να ωθήσει την Αμερική και την Ευρώπη σε ύφεση. Αυτό μπορεί να δελεάσει προς μια άλλη, λιγότερο δραματική επιλογή. Θα μπορούσαν να προχωρήσουν με βαθμιαίες κυρώσεις, όπως έκανε η Αμερική με το Ιράν. Η επιβολή ενεργειακών κυρώσεων που μειώνουν τις επιτρεπόμενες εξαγωγές της Ρωσίας κάθε λίγους μήνες θα της έδινε ένα κίνητρο να περιορίσει την κακή της συμπεριφορά. Αλλά η δημιουργική ασάφεια και η αδεξιότητα που εμπλέκονται σε οποιαδήποτε προσπάθεια να τελειοποιηθεί ένα εμπάργκο μπορεί επίσης να οδηγήσει σε πετρελαϊκό σοκ.