TikTok: Γιατί μερικά παιδιά φαίνεται ότι έχουν εθιστεί στα βίντεο της εφαρμογής;

Θυμάστε τις παλιές καλές εποχές που τα παιδιά έβλεπαν βίντεο στο YouTube όλη μέρα; Τώρα που βλέπουν βίντεο των 15 δευτερολέπτων στο TikTok, αυτά τα βίντεο στο YouTube μοιάζουν με ντοκιμαντέρ.

Πολλοί γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά τους δεν μπορούν να παρακολουθήσουν εύκολα, πλέον, ταινίες μεγάλου μήκους, γιατί τους φαίνεται ότι οι ταινίες αυτές είναι βασανιστικά αργές. Άλλοι γονείς έχουν παρατηρήσει ότι τα παιδιά τους δυσκολεύονται να κάνουν τα μαθήματά τους. Πόσω μάλλον όταν πρόκειται να διαβάσουν βιβλίο. Κάτι τέτοιο φαντάζει απίθανο.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των παιδιών;

«Είναι δύσκολο να εξετάσουμε τις συνήθειες των παιδιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το multitasking και τα ποσοστά ΔΕΠΥ στους νέους, χωρίς να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μείωση στο εύρος προσοχής τους», δήλωσε ο Carl Marci, ψυχίατρος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, στη Βοστώνη.

Η συσχέτιση της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής με υπερκινητικότητα (ADHD) με τον χρόνο οθόνης αποτελούν σημαντικό θέμα προς συζήτηση, καθώς υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορεί να ευθύνονται για τη σταθερή αύξηση των περιπτώσεων των παιδιών που έχουν διαγνωσθεί με ADHD. Ακόμα και οι γονείς των οποίων τα παιδιά δεν έχουν διαγνωσθεί με ADHD έχουν παρατηρήσει ότι τα παιδιά τους είναι, πλέον, περισσότερο αφηρημένα. Νέα έρευνα δείχνει ότι η παρακολούθηση σύντομων, γρήγορων βίντεο καθιστά πιο δύσκολο για τα παιδιά να ασχοληθούν με δραστηριότητες που δεν τους προσφέρουν άμεση και συνεχή ικανοποίηση.

Μία από τις λίγες μελέτες που εξέτασαν συγκεκριμένα τις επιδράσεις του TikTok στον εγκέφαλο διεξήχθη με βάση τη χρήση της πλατφόρμας Douyin, το αντίστοιχο του TikTok στην Κίνα, από την ίδια κινεζική μητρική εταιρεία, την ByteDance Ltd. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι τα εξατομικευμένα βίντεο που προβάλλονται, μέσω αλγορίθμου, στους χρήστες, ενεργοποιούν τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου, κάτι που δεν συμβαίνει με τα βίντεο γενικού ενδιαφέροντος που προβάλλονται σε νέους χρήστες.

Τομογραφίες εγκεφάλου Κινέζων φοιτητών έδειξαν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που συσχετίζονται με τον εθισμό ήταν περισσότερο ενεργοποιημένες σε εκείνους που παρακολουθούσαν εξατομικευμένα βίντεο. Έδειξαν, ακόμη, ότι ορισμένοι χρήστες νιώθουν ότι δεν μπορούν να σταματήσουν να βλέπουν τα εν λόγω βίντεο.

«Υποθέτουμε ότι τα άτομα που δεν έχουν ιδιαίτερο αυτοέλεγχο δυσκολεύονται περισσότερο να σταματήσουν να βλέπουν τα αγαπημένα τους βίντεο. Εθίζονται περισσότερο σε αυτά», έγραψαν ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Zhejiang, στην Κίνα.

Έρευνα της Wall Street Journal, το προηγούμενο έτος, έδειξε ότι ο αλγόριθμος του TikTok εντοπίζει το τι ακριβώς αρέσει στους χρήστες, με βάση τον χρόνο που βλέπουν κάθε βίντεο και, στη συνέχεια, τους εμφανίζει περισσότερα παρόμοια βίντεο. Η εταιρεία ανέφερε, επίσης, ότι προσπαθεί να βρει κάποιον τρόπο ο αλγόριθμός της να προβάλκει, πλέον, βίντεο διαφορετικής θεματικής στους χρήστες της εφαρμογής.

Εκπρόσωπος της TikTok ανέφερε ότι η εταιρεία επιθυμεί οι νεότεροι έφηβοι να αναπτύξουν από νωρίς θετικές ψηφιακές συνήθειες, και ότι, πρόσφατα, προέβη σε ορισμένες αλλαγές, με στόχο τον περιορισμό της εκτεταμένης χρήσης εφαρμογών. Για παράδειγμα, το TikTok δεν επιτρέπει, πλέον, σε χρήστες ηλικίας 13 έως 15 ετών να λαμβάνουν ειδοποιήσεις push, μετά τις 9 μ.μ. Το TikTok, επίσης, βγάζει, συχνά, ειδοποιήσεις στους χρήστες του να κάνουν κάποιο διάλειμμα και να βγουν μία βόλτα έξω ή να πάρουν κάτι να φάνε.

Τα παιδιά δυσκολεύονται, επίσης, να σταματήσουν να βλέπουν βίντεο στο YouTube και η Google έχει προβεί σε σημαντικές αλλαγές, ώστε να περιοριστεί η χρήση της εφαρμογής, όπως, αναφορικά, η η απενεργοποίηση της αυτόματης αναπαραγωγής από προεπιλογή σε λογαριασμούς ατόμων κάτω των 18 ετών.

Επιστήμη του εγκεφάλου

Όταν τα παιδιά κάνουν πράγματα που απαιτούν παρατεταμένη εστίαση της προσοχής, όπως η ανάγνωση ή επίλυση μαθηματικών προβλημάτων, χρησιμοποιούν την κατευθυνόμενη προσοχή. Αυτή η λειτουργία ξεκινά από τον προμετωπιαίο φλοιό, το τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο των παρορμήσεων.

«Κατευθυνόμενη προσοχή είναι η ικανότητα παρεμπόδισης των περισπασμών και διατήρησης της προσοχής και συσχετίζεται με την κατάλληλη μετατόπιση της προσοχής. Απαιτεί δεξιότητες υψηλότερης τάξης, όπως σχεδιασμό και ιεράρχηση προτεραιοτήτων », δήλωσε ο Michael Manos, κλινικός διευθυντής του Center for Attention and Learning στην Κλινική Παίδων, στο Κλίβελαντ.

Τα παιδιά, γενικά, δυσκολεύονται περισσότερο να το κάνουν αυτό – και να αφήσουν κάτω τα χειριστήρια των βιντεοπαιχνιδιών τους – επειδή ο προμετωπιαίος φλοιός δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως μέχρι την ηλικία των 25 ετών.

Ο Δρ. Manos ανέφερε ότι το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον του TikTok δεν απαιτεί παρατεταμένη εστίαση της προσοχής. «Εάν οι εγκέφαλοι των παιδιών εξοικειωθούν με τις συνεχείς αλλαγές, θα δυσκολεύονται, έπειτα, να προσαρμοστούν σε μια μη-ψηφιακή δραστηριότητα, όπου τα πράγματα δεν κινούνται τόσο γρήγορα», συνέχισε ο ίδιος.

Το TikTok επιτρέπει, σήμερα, στους χρήστες να δημιουργούν βίντεο έως και 10 λεπτών, βίντεο, δηλαδή που θα διαρκούν περισσότερο σε σχέση το προηγούμενο μέγιστο των 3 λεπτών και από το αρχικό μέγιστο των 60 δευτερολέπτων.

«Ένα ζαχαροπλαστείο γεμάτο γλυκά»

Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που απελευθερώνεται στον εγκέφαλο, όταν περιμένουμε κάποια ανταμοιβή. Περισσότερη έκκριση ντοπαμίνης, μάς κάνει να επιθυμούμε περισσότερο κάτι που μας ευχαριστεί, είτε πρόκειται για ένα νόστιμο γεύμα, ένα φάρμακο ή ακόμη και για ένα αστείο βίντεο στο TikTok.

«Το TikTok είναι, ουσιαστικά, μια μηχανή ντοπαμίνης», δήλωσε ο John Hutton, παιδίατρος και διευθυντής στο Reading & Literacy Discovery Center στο Νοσοκομείο Παίδων, στο Σινσινάτι. «Εάν θέλετε τα παιδιά σας να επικεντρώνονται σε μία συγκεκριμένη ενέργεια, πρέπει να εξασκηθούν στο πώς να το κάνουν αυτό».

Οι ερευνητές έχουν αρχίσει να διεξάγουν μακροχρόνιες μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις των ψηφιακών μέσων στον εγκέφαλο των παιδιών. Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας χρηματοδοτεί μία μελέτη, στην οποία συμμετέχουν σχεδόν 12.000 έφηβοι, και η οποία εξετάζει τον αντίκτυπο που έχουν διάφορες συνήθειες των εφήβων, στην πορεία τους προς την ενηλικίωση, – από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έως το κάπνισμα – στη γνωστική τους ανάπτυξη.

Οι ερευνητές της μελέτης επικεντρώνονται, σήμερα, στον αντίκτυπο που έχουν συγκεκριμένες εφαρμογές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών.

Δεν έχουν καταλήξει, ακόμη, όμως, σε συγκεκριμένα συμπεράσματα. Η Bonnie Nagel, μία από τις ερευνήτριες στην εν λόγω μελέτη και καθηγήτρια ψυχιατρικής και συμπεριφορικής νευροεπιστήμης στο Health & Science University, στο Όρεγκον, εκτίμησε ότι τα αποτελέσματα της έρευνας θα δείξουν ότι, όταν οι εγκέφαλοι επεξεργάζονται, επανειλημμένα, γρήγορο περιεχόμενο, το οποίο προσφέρει ικανοποίηση, η ικανότητά τους να επεξεργάζονται λιγότερο γρήγορα πράγματα, τα οποία δεν προσφέρουν τον ίδιο βαθμό ικανοποίησης, «μπορεί να αλλάξει ή και να υποστεί κάποια βλάβη».

Καθώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται ταχύτερα και οι χρήστες μπορούν ευκολότερα να εθιστούν σε αυτά, έρχονται αντιμέτωπα με τον μη ψηφιακό κόσμο και τις προσδοκίες των γονέων.

«Είναι σαν να έχουμε μάθει στα παιδιά να ζουν σε ένα ζαχαροπλαστείο γεμάτο γλυκά και, ξαφνικά, να τους πούμε να αγνοήσουν όλα αυτά τα γλυκά και να φάνε ένα πιάτο λαχανικά», δήλωσε ο James Williams, ηθικολόγος τεχνολογίας και συγγραφέας του “Stand Out of Our Light: Freedom and Resistance in the Attention Economy”. «Σήμερα, υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που προσφέρουν άμεση ικανοποίηση, σε βαθμό που είναι πρωτοφανής για την ανθρώπινη ιστορία».

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς

Γονείς και παιδιά μπορούν να προβούν σε συγκεκριμένες κινήσεις, ώστε να ενισχύσουν την προσοχή τους, ωστόσο απαιτείται να καταβάλουν σημαντική προσπάθεια, αναφέρουν οι ειδικοί.

Αντικαταστήστε τον χρόνο οθόνης με άλλες δραστηριότητες. Η άσκηση και το παιχνίδι είναι από τους καλύτερους τρόπους, ώστε να αναπτυχθεί σωστά η προσοχή των παιδιών σας, κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, υποστηρίζει ο Johann Hari, συγγραφέας του “Stolen Focus: Why You Can’t Pay Attention—and How to Think Deeply Again”. Αφιερώνοντας χρόνο, μετά το σχολείο και το Σαββατοκύριακο, για αθλήματα, παιχνίδια ή πηγαίνοντας οικογενειακώς για περπάτημα ή και εκδρομές στο πάρκο, βοηθάτε τα παιδιά σας να ενισχύσουν τη συγκέντρωσή τους.

«Το να στερήσετε από τα παιδιά σας τις τεχνολογικές τους συσκευές δεν θα έχει αποτέλεσμα. Η μείωση, ωστόσο, της χρήσης τους και η ενασχόληση με άλλα πράγματα, όπως το παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους, μπορούν να επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα», συνέχισε ο Hari.

Εξάσκηση της αυτοσυγκράτησης. Ο εγκέφαλος του παιδιού σας δεν θα θελήσει από μόνος του να μην ασχοληθεί ξανά με κάποια συσκευή που του προσφέρει τρόπους ψυχαγωγίας, είπε ο Δρ. Nagel. «Όταν, όμως, πιέζετε συχνά τον εαυτό σας να αφήσει τη συσκευή αυτή στην άκρη, και όντως την αφήνετε, και για κάποιο χρονικό διάστημα δεν ασχολείστε με αυτή, τότε ενισχύονται οι συνδέσεις στον εγκέφαλο που, την επόμενη φορά, σας επιτρέπουν να σταματήσετε ξανά τη δραστηριότητά σας».

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να το κάνετε αυτό, όπως το να ορίσετε συγκεκριμένες ώρες, μέσα στην ημέρα, που δεν θα χρησιμοποιείτε τις τεχνολογικές συσκευές, όπως π.χ. όταν τρώτε βραδινό, και να θέσετε χρονικά όρια στο πόσο χρόνο περνάτε μπροστά στην οθόνη.

Χρησιμοποιήστε τα εργαλεία που σας παρέχει η ίδια η τεχνολογία. Το TikTok διαθέτει μια ρύθμιση διαχείρισης χρόνου οθόνης που επιτρέπει στους χρήστες να περιορίζουν τη χρήση της εφαρμογής τους. Οι γονείς μπορούν, επίσης, να θέσουν όρια στον χρόνο οθόνης για τα παιδιά τους με το Family Pairing, βάσει του οποίου οι γονείς θα πρέπει να δημιουργήσουν έναν λογαριασμό TikTok και να τον συνδέσουν με τον λογαριασμό του έφηβου παιδιού τους.

Το YouTube επιτρέπει στους γονείς να ορίζουν χρονικά όρια για τα μικρότερα παιδιά τους. Για τα παιδιά που χρησιμοποιούν την εφαρμογή YouTube, οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν λογαριασμούς που θα τους ελέγχουν, χρησιμοποιώντας το Google Family Link, ώστε να ορίζουν συγκεκριμένο χρόνο που περνούν μπροστά στην οθόνη, να παρέχουν υπενθυμίσεις διαλείμματος και να επιλέξουν περιεχόμενο κατάλληλο για την ηλικία τους.

Οι γονείς μπορούν, επίσης, να ορίσουν χρονικά όρια σε συγκεκριμένες εφαρμογές απευθείας από συσκευές Apple και Android.

Προσπαθήστε να κοιμάστε καλά. Οι έφηβοι πάσχουν από έλλειψη ύπνου. Ο σωστός ύπνος είναι απαραίτητος για τη συγκέντρωση και την προσοχή, γι’ αυτό δεν θα πρέπει να έχετε τα τηλέφωνα και άλλες συσκευές στο υπνοδωμάτιο, κατά τη διάρκεια της νύχτας.