Αποπαγκοσμιοποίηση: Θα οδηγήσει σε ύφεση του ανοιχτού εμπορίου η αντίδραση κατά της Ρωσίας ;

Οι λιμενεργάτες στο Λος Άντζελες σπάνια είχαν τόσο πολλή δουλειά. Το μεγαλύτερο λιμάνι της Αμερικής ανέφερε το υψηλότερο επίπεδο δραστηριότητάς στα 115 χρόνια ιστορίας του για τον μήνα Φεβρουάριο, αντικατοπτρίζοντας τους όγκους ρεκόρ του εμπορίου, παγκοσμίως.

Ωστόσο, η αύξηση της δραστηριότητας έρχεται καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, οι οικονομολόγοι και οι επενδυτές φοβούνται ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί να έχει κορυφωθεί μετά από 30 χρόνια ανάπτυξης. Ορισμένοι μάλιστα προβλέπουν ότι οι όγκοι των συναλλαγών μπορεί να υποστούν απότομη αντιστροφή καθώς οι διαφωνίες μεταξύ ηγετικών χωρών εντείνονται μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και καθώς οι εταιρείες προσπαθούν να αναπτύξουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.

Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που μια κρίση προκάλεσε σημαντικές αλλαγές στα πρότυπα συναλλαγών. Η ανάπτυξη του εμπορίου επιβραδύνθηκε απότομα μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-09, μετατοπιζόμενο από μια άνοδο που ήταν περίπου δύο φορές ταχύτερη από εκείνη του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος σε έναν παρόμοιο ρυθμό. Μια παλαιότερη εποχή παγκοσμιοποίησης, συνδεδεμένη με τη βιομηχανική επανάσταση και υποστηριζόμενη από το νομισματικό καθεστώς του χρυσού, καταβαραθρώθηκε από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Το μερίδιο του εμπορίου στο παγκόσμιο ΑΕΠ δεν επέστρεψε στο επίπεδο του 1914 πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Η πρόκληση για τους υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης είναι να καθορίσουν την κλίμακα της πιθανής αντιστροφής, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων στον ανταγωνισμό, τις αλυσίδες εφοδιασμού και το πλήγμα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Γινόμαστε μάρτυρες μιας καμπής στο παγκόσμιο εμπόριο;

Οι γεωπολιτικές πιέσεις αναμένεται να προκαλέσουν μια μεγάλη στροφή προς την αποπαγκοσμιοποίηση, με την ώθηση στο εμπόριο με την ανάκαμψη των χωρών από την πανδημία να θεωρείται ως η τελευταία αναλαμπή προτού υψωθούν νέοι φραγμοί.

Ο Λάρι Φινκ, διευθύνων σύμβουλος της BlackRock, δήλωσε ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία «έθεσε ένα τέλος στην παγκοσμιοποίηση που ζήσαμε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες». Οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις θα εξετάζουν σκληρά τις εξαρτήσεις τους από άλλα κράτη και θα επιδιώκουν να μετατοπίσουν «τις περισσότερες από τις δραστηριότητές τους εγχώρια ή κοντά», πρόσθεσε.

Ο Σαμίκ Νταρ, επικεφαλής οικονομολόγος της BNY Mellon Investment Management, είπε ότι τα εμπορικά πρότυπα θα διαμορφωθούν από την επιστροφή της πολιτικής των  μεγάλων δυνάμεων και την επικράτηση των φιλικών εμπορικών μπλοκ.

Ακόμα κι αν ο πόλεμος της Ρωσίας ήταν σχετικά βραχύβιος, είπε ότι «η υπάρχουσα διεθνής οικονομική αρχιτεκτονική είναι όλο και πιο περιφερειακή στα μεγάλα ζητήματα της πολιτικής οικονομίας», με τις κυβερνήσεις στο μέλλον να είναι πιθανό να «προωθούν τα συμφέροντα ασφαλείας σε βάρος του συγκριτικού πλεονεκτήματος».

Ο Έρικ Νίλσεν, οικονομικός σύμβουλος της UniCredit, είπε το ότι «οδεύουμε σε μια παρατεταμένη περίοδο αποπαγκοσμιοποίησης» είναι αναπόφευκτο  – μια διαδικασία που θα αυξήσει το κόστος και τις τιμές για αγαθά και υπηρεσίες.

Οι οικονομικοί αξιωματούχοι ήταν γενικά πιο προσεκτικοί στις προειδοποιήσεις τους, αλλά ο Άντριου Μπέιλι, διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι ο κόσμος βρισκόταν σε «πιο δύσκολο σημείο» όσον αφορά τον κατακερματισμό του εμπορίου από ό,τι την εποχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, όταν οι χώρες απέφευγαν σε μεγάλο βαθμό νέους δασμούς ή άλλα μέτρα.

Φαίνονται αυτές οι εντάσεις στα δεδομένα;

Όχι. Τα πιο πρόσφατα παγκόσμια δεδομένα που παρήχθησαν από το Γραφείο Ανάλυσης Οικονομικής Πολιτικής της Ολλανδίας έδειξαν ότι, παρόλο που σημειώθηκαν μειώσεις στον όγκο του εμπορίου για την Κίνα και τις αναδυόμενες οικονομίες τον Ιανουάριο, καθώς οι εισαγωγές επλήγησαν από υψηλότερες τιμές, ο συνολικός όγκος του παγκόσμιου εμπορίου έφτασε σε επίπεδο ρεκόρ, περίπου 9 τοις εκατό πάνω από τα προ πανδημίας επίπεδα τον Δεκέμβριο του 2019.

Αυτό επανέφερε το παγκόσμιο εμπόριο πάνω από το επίπεδο της τάσης στην οποία είχε βρεθεί μετά από την οικονομική κρίση.

Άλλοι δείκτες παραμένουν ισχυροί. Τα ποσοστά μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων έχουν μειωθεί από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά εξακολουθούν να είναι σχεδόν διπλάσια από τα επίπεδα που βρίσκονταν πριν από ένα χρόνο, με τα λιμάνια σε κάθε περιοχή να αναφέρουν υψηλά επίπεδα επιχειρηματικής δραστηριότητας και σημαντικά προβλήματα logistics.

«Δεν είναι μόνο συμφόρηση στα λιμάνια. Είναι προβλήματα στη στεριά. . . δεν έχουμε αρκετούς αποθηκευτικούς χώρους, δεν έχουμε αρκετούς οδηγούς φορτηγών», δήλωσε στους Financial Times ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου Νγκόζι Οκόντζο-Ιγουεάλα, προσθέτοντας ότι τα προβλήματα με τις εφοδιαστικές αλυσίδες θα διαρκέσουν για κάποιο χρονικό διάστημα.

Εάν το εμπόριο είναι ισχυρό, ποια είναι η ανησυχία;

Η ισχυρή ζήτηση, οι υψηλές τιμές ναυτιλίας και οι αυξημένοι δασμοί ή οι κυρώσεις εν μέσω της σύγκρουσης στην Ουκρανία ενθαρρύνουν τις εταιρείες και τις χώρες να δώσουν προτεραιότητα στην ανθεκτικότητα έναντι της αποτελεσματικότητας. Το μοντέλο παραγωγής ακριβώς στην ώρα έχει δυσκολευτεί μερικές φορές να περάσει τη δοκιμασία που θέτουν οι οικονομικές κρίσεις, οι φυσικές καταστροφές, η πανδημία και τώρα ένας μεγάλος πόλεμος.

Ο Μπέιλι είπε ότι η Τράπεζα της Αγγλίας προσαρμόζει το σκεπτικό της ώστε να λάβει υπόψη το γεγονός αυτό. «Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις, δεδομένου του τι έχουν να αντιμετωπίσουν, κάνουν προσαρμογές. Τα επίπεδα αποθεμάτων ανεβαίνουν επειδή πρέπει να ανταποκριθούν ορθολογικά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν».

Οι εισαγωγείς θα αντιμετώπιζαν περισσότερους εμπορικούς περιορισμούς, συχνά από λαϊκιστικές κυβερνήσεις που επιδιώκουν να προωθήσουν τις εγχώριες φιλοδοξίες τους, δήλωσε ο Άνταμ Πόζεν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Petrson για τα Διεθνή Οικονομικά.

Η κίνηση της Δύσης να εμποδίσει τη πρόσβαση της Ρωσίας στα συναλλαγματικά της αποθέματα υποδηλώνει ότι δεν είναι ασφαλές για τις χώρες να διατηρούν αποθέματα σε δολάρια, εάν πιστεύουν ότι και αυτές κάποια μέρα θα αντιμετωπίσουν κυρώσεις από τις ΗΠΑ. Η Τζοχάνα Τσούα, επικεφαλής των οικονομικών για την Ασία στη Citigroup, δήλωσε ότι «η χρήση κυρώσεων θα οδηγήσει τη ζήτηση για αποδολαριοποίηση», δίνοντας στην Κίνα το κίνητρο να διεθνοποιήσει τη χρήση του ρενμίνμπι για φιλικούς εμπορικούς εταίρους.

Ποιοι θα είναι οι νικητές και οι ηττημένοι της αποπαγκοσμιοποίησης;

Οι επικριτές της λένε ότι η παγκοσμιοποίηση κοστίζει θέσεις εργασίας στον ανεπτυγμένο κόσμο και διεύρυνε την ανισότητα τόσο στις πλούσιες όσο και στις φτωχές χώρες. Ωστόσο, τα περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι ήταν η καλύτερη τεχνολογία, και όχι το εμπόριο, που οδήγησε σε χαμηλότερη απασχόληση στη μεταποίηση, με την παγκοσμιοποίηση να είναι σε θέση να αυξήσει την αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα.

Οι μεγαλύτεροι νικητές τα τελευταία 30 χρόνια ήταν οι αναδυόμενες οικονομίες που έχουν ενσωματωθεί στην παγκόσμια οικονομία και αύξησαν το βιοτικό τους επίπεδο. Οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν δημιουργήσει το 60 τοις εκατό της παγκόσμιας ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια, σε σύγκριση με το 40 τοις εκατό στις αρχές της δεκαετίας του 1980, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ.

Τα ποσοστά απόλυτης ακραίας φτώχειας έχουν μειωθεί σημαντικά, ειδικά στις ασιατικές χώρες που έχουν γίνει μέρος της παγκόσμιας οικονομίας. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ο αριθμός των ατόμων που κατηγοριοποιούνται σαν διαβούντες σε συνθήκες ακραίας φτώχειας μειώθηκε από 1,9 δισεκατομμύρια το 1990 σε 650 εκατομμύρια το 2018.

Οι εργαζόμενοι με χαμηλότερο εισόδημα στις προηγμένες οικονομίες πράγματι έχασαν λόγω του μεγαλύτερου ανταγωνισμού, αν και αυτό αντισταθμίστηκε από φθηνότερες τιμές αγαθών και υπηρεσιών.

Η αποπαγκοσμιοποίηση θα μείωνε την αποτελεσματικότητα των εταιρειών αυξάνοντας τις τιμές και μειώνοντας τον ανταγωνισμό, είπε ο Πόσεν. Οι φτωχότερες χώρες θα πληγούν επίσης καθώς οι πολυεθνικές απέχουν από «να επενδύουν σε μέρη που θεωρούν ότι έχουν αναξιόπιστη διαφάνεια», έγραψε στο περιοδικό Foreign Affairs.

Μια οποιαδήποτε αναστροφή προβλέπεται ότι θα επιβραδύνει την ανάπτυξη, ο Νίλσεν της UniCredit είπε ότι ένας αποπαγκοσμιοποιημένος πλανήτης θα ήταν «πολύ κατώτερος» από τα τελευταία 30 χρόνια ανοιχτού εμπορίου.