Χαμηλές προσδοκίες ή αβεβαιότητα πρόβλεψης

Οι πρόσφατες έρευνες καταναλωτών και οικονομικού κλίματος, που πραγματοποιούνται εδώ και χρόνια από τον ΙΕΛΚΑ και ΣΕΛΠΕ, προδιαγράφουν χαμηλές αγοραστικές διαθέσεις και οικονομικές προσδοκίες για τουλάχιστον το πρώτο εξάμηνο 2023.

Τα κύρια ευρήματα περιλαμβάνουν:

1. Χαμηλό καταναλωτικό κλίμα και αρνητικά συναισθήματα. Παρότι υπάρχει  μια σχετική βελτίωση, το καταναλωτικό κλίμα είναι στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας τριετίας. Οι καταναλωτές αναμένουν μια αύξηση κατά μέσο όρο 10% των τιμών στο επόμενο εξάμηνο, ενώ 3 στους 4 θεωρούν ότι η αύξηση τιμών είναι το σημαντικότερο πρόβλημα τους σήμερα, πολύ υψηλότερο από τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα ο πληθωρισμός τους δημιουργεί πολύ έντονα συναισθήματα (όπως ανασφάλεια, άγχος, φόβος, θυμός) υψηλότερα από άλλα θέματα που ανησυχούν τη κοινή γνώμη όπως η πανδημία, ο πόλεμος και οι σχέσεις με τη Τουρκία.

2. Οι πληθωριστικές τάσεις πιέζουν τα νοικοκυριά. 1 στους 2 καταναλωτές αναμένουν ότι θα αυξηθούν οι δαπάνες για τους λογαριασμούς το επόμενο εξάμηνο, που αυτή τη στιγμή αντιπροσωπεύουν περίπου το 1/3 των συνολικών δαπανών τους. Μάλιστα το 70% των μηνιαίων δαπανών αφορούν πλέον φόρους, ενοίκια και λογαριασμούς. Το 60% των καταναλωτών πιστεύουν ότι η αύξηση του κόστους ενέργειας θα μειώσει πάνω απο 20% το διαθέσιμο εισόδημα τους. Τα παραπάνω πιέζουν οικονομικά τα νοικοκυριά αφού αναγκάζονται να ξοδεύουν πολύ περισσότερα χρήματα από το εισόδημα τους αξιοποιώντας κάρτες, δανεικά και αποταμίευση.

3. Νέες αγοραστικές συνήθειες και περικοπές για εξοικονόμηση κόστους. Το σημαντικότερο κριτήριο για την επιλογή προϊόντων είναι πλέον το κόστος για 3 στους 4 πολίτες. Οι καταναλωτές αξιοποιούν διαφορά επίπεδα άμυνας/αντίδρασης για να εξοικονομήσουν κόστη όπως: αλλαγή διατροφικών συνηθειών, αξιοποίηση προσφορών ή οικονομικότερων εναλλακτικών, μείωση της κατανάλωσης σε ηλεκτρικό ρεύμα και τρόφιμα, και τέλος την αποφυγή αγορών ή την αναβολή αγορών για προσωπικά αντικείμενα.

4. Μειωμένες οι προσδοκίες δαπάνης το επόμενο εξάμηνο. Για όλες τις κατηγορίες προϊόντων/υπηρεσιών 1 στους 2 καταναλωτές αναμένεται ότι θα μειώσουν τις δαπάνες τους το επόμενο εξάμηνο, με μηδενικά ποσοστά για αύξηση. Μάλιστα υπάρχει αρνητική διάθεση για μεγάλες αγορές που αφορούν το σπίτι αφού το 80% θεωρούν ότι δεν είναι καλή στιγμή. Οι μοναδικές κατηγορίες που ανατρέπεται αυτή η αρνητική τάση είναι τα τρόφιμα και φάρμακα.

Όμως η φετινή εορταστική κίνηση της καταναλωτικής αγοράς και αναψυχής ήταν ανεβασμένη σε σχέση με πέρσι. Σχετίζεται με τις κυβερνητικές οικονομικές ενισχύσεις, την αυξημένη αποταμίευση και τη καταναλωτική υπέρ-αντίδραση λόγω των περιορισμών της πανδημίας. Αντίστοιχο φαινόμενο καταγράφηκε το προηγούμενο καλοκαίρι και αναμένεται επίσης το προσεχή Απρίλιο λόγω του Πάσχα. Η καταναλωτική ευφορία σε συγκεκριμένες εορταστικές/τουριστικές περιόδους συνοδεύεται συνήθως με στιγμιαίες θετικές αλλαγές στα ανθρώπινα συναισθήματα και προσδοκίες, ενώ επίσης δεν αφορά όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Τα πληθωριστικά δεδομένα μπορούν να ανατραπούν ξαφνικά, θετικά ή αρνητικά, για συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων ειδικά όταν επηρεάζονται από τις διεθνείς τιμές των πρώτων υλών, από το κόστος ενέργειας  και υπάρχει έντονος εσωτερικός κλαδικός ανταγωνισμός. Επίσης τα έντονα οριζόντια κυβερνητικά μέτρα/επιδοτήσεις μπορούν να καλυτερεύσουν τα καταναλωτικά συναισθήματα. Παράλληλα αναμένεται να επηρεασθούν οι εσωτερικές κλαδικές ισορροπίες γιατί σε περιόδους πληθωρισμού υπάρχει συνήθως ‘πόλεμος τιμών’ ενώ οι καλά οργανωμένες επιχειρήσεις μπορούν να αναβαθμίσουν την ανταγωνιστική τους θέση και με πελατοκεντρικές στρατηγικές να αυξήσουν τα μερίδια αγοράς τους.

Άρα υπάρχει αβεβαιότητα στην ασφαλή πρόβλεψη των καταναλωτικών οικονομικών εξελίξεων για την επόμενη περίοδο. Σε μια προεκλογική περιόδο όλα είναι πιθανά.

Καθηγητής Γεώργιος Ι. Δουκίδης, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών