«Καθώς αλλάζει το παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα, αλλάζει και η φύση της ενεργειακής ασφάλειας. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στη διασφάλιση του ασφαλούς εφοδιασμού με τα παραδοσιακά καύσιμα από τα οποία εξαρτώνται πολλά από τα ενεργειακά τους συστήματα, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του άνθρακα. Η πρόσφατη διακοπή ρεύματος στην Ιβηρική χερσόνησο υπενθύμισε έντονα τη ζωτική σημασία της ασφάλειας της ηλεκτρικής ενέργειας».
Αυτά γράφει μεταξύ άλλων ο εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, Φατίχ Μπιρόλ με άρθρο του στους Financial Times, υπογραμμίζοντας ότι παράλληλα με αυτούς τους καθιερωμένους τομείς, το ζήτημα των αποθεμάτων των ορυκτών που χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα ενεργειακών τεχνολογιών – όπως τα ηλιακά πάνελ, οι ανεμογεννήτριες, οι μπαταρίες και τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας – έχει εκτοξευθεί στην διεθνή ατζέντα. Και οι επιπτώσεις εκτείνονται πολύ πέρα από την ενέργεια.
Σύμφωνα με τον Μπιρόλ, οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στην ενέργεια, την ηλεκτρονική και την αεροδιαστημική συχνά εξαρτώνται από τα ίδια κρίσιμα ορυκτά: «Για παράδειγμα, τα στοιχεία των σπάνιων γαιών είναι απαραίτητα για τις ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά οχήματα, καθώς και για τα ρομπότ και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Ομοίως, το ζιρκόνιο και το βόριο παίζουν σημαντικό ρόλο στην πυρηνική ενέργεια και στους κινητήρες τζετ».
Υπογραμμίζει δε, ότι η ραγδαία ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών, σε συνδυασμό με τις φιλοδοξίες των χωρών να επεκτείνουν την εγχώρια παραγωγή, έχει επικεντρώσει την προσοχή στο πού εξορύσσονται και, το πιο σημαντικό, εξευγενίζονται τα ορυκτά που είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή τους.
Ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια
Από την άποψη της ενεργειακής ασφάλειας, η εικόνα δεν είναι καθησυχαστική.
«Στον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, ένας από τους χρυσούς κανόνες μας για την ενεργειακή ασφάλεια είναι η διαφοροποίηση. Η υπερβολική εξάρτηση από ένα συγκεκριμένο καύσιμο ή προμηθευτή μπορεί να συνεπάγεται σημαντικούς κινδύνους, όπως ανακάλυψε η Ευρώπη για το σημαντικό κόστος που είχε όσον αφορά τον εφοδιασμό με φυσικό αέριο από τη Ρωσία», εξηγεί, προσθέτοντας ότι δυστυχώς τα αποθέματα των έξι κύριων, κρίσιμων για την ενέργεια, ορυκτών — χαλκού, λιθίου, νικελίου, κοβαλτίου, γραφίτη και σπάνιων γαιών — κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση , διαφοροποιούμενα όλο και λιγότερο.
Από τότε που ο IEA δημοσίευσε την ιστορική του μελέτη για τα κρίσιμα ορυκτά στη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια πριν από τέσσερα χρόνια, το μέσο μερίδιο αγοράς των τριών κορυφαίων παραγωγών έχει αυξηθεί σε σχεδόν 90%. Ακόμη και αν ληφθούν υπόψη όλα τα προγραμματισμένα έργα εξόρυξης παγκοσμίως, αυτός ο υψηλός βαθμός συγκέντρωσης αναμένεται να μειωθεί ελαφρώς μόνο κατά την επόμενη δεκαετία, επαναφέροντάς τον ουσιαστικά στο ίδιο επίπεδο που ήταν το 2020.
Οικονομική ασφάλεια
Αυτό δεν είναι μόνο ένα ενεργειακό ζήτημα — είναι ένα ζήτημα οικονομικής ασφάλειας, λέει. Η ανισορροπία είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή όταν εξετάζουμε ένα ευρύτερο σύνολο ορυκτών που σχετίζονται με την ενέργεια και χρησιμοποιούνται επίσης σε τομείς όπως η αεροδιαστημική, η άμυνα και τα μικροτσίπ. Για ένα αξιοσημείωτο ποσοστό 19 από τα 20 στρατηγικά ορυκτά, η Κίνα είναι ο κορυφαίος παραγωγός διύλισης, με μέσο μερίδιο αγοράς 70%.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Κίνα έχει επενδύσει σημαντικά σε αυτές τις αλυσίδες αξίας, δημιουργώντας υποδομές που υποστηρίζουν την ακμάζουσα παραγωγή τεχνολογίας καθαρής ενέργειας και άλλους προηγμένους μεταποιητικούς τομείς. Μια βασική πρόκληση είναι ότι, μέχρι σήμερα, περισσότερα από τα μισά από αυτά τα στρατηγικά ορυκτά αντιμετωπίζουν κάποια μορφή περιορισμού των εξαγωγών ή ελέγχου του εμπορίου. Αυτοί οι περιορισμοί δεν περιορίζονται πλέον σε πρώτες ύλες ή εξευγενισμένα υλικά — στοχεύουν επίσης ολοένα και περισσότερο στις τεχνολογίες επεξεργασίας των ορυκτών.
Προς το παρόν, οι κύριες αγορές κρίσιμων ορυκτών φαίνονται να είναι επαρκώς εφοδιασμένες. Ωστόσο, αυτό έχει οδηγήσει σε πτώση των τιμών, αποτρέποντας τις επενδύσεις που απαιτούνται για τη διαφοροποίηση των αποθεμάτων και την κάλυψη της ισχυρής προβλεπόμενης αύξησης της ζήτησης κατά την επόμενη δεκαετία. Τα έργα που αφορούν νέους συμμετέχοντες στην αγορά έχουν πληγεί περισσότερο. Και οι μεγάλοι χρόνοι υλοποίησης των έργων αυξάνουν τους κινδύνους για την ασφάλεια του εφοδιασμού σε περίπτωση καθυστέρησης των επενδυτικών αποφάσεων.
Η πολιτική υποστήριξη και οι διεθνείς συνεργασίες είναι απαραίτητες. Τα έργα σε πιο διαφοροποιημένες περιοχές συνήθως αντιμετωπίζουν κεφαλαιουχικό κόστος που είναι περίπου 50% υψηλότερο από εκείνο στην Κίνα και σε άλλες κατεστημένες μονάδες διύλισης. Εργαλεία όπως οι μηχανισμοί σταθεροποίησης των τιμών, οι εγγυήσεις ζήτησης και τα κίνητρα που συνδέονται με υψηλά περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην απελευθέρωση νέας προσφοράς, λέει ο Φατίχ Μπιρόλ, φέροντας ως παράδειγμα τα στοχευμένα κίνητρα για καθαρότερη παραγωγή νικελίου τα οποία θα μπορούσαν να μειώσουν τη συγκέντρωση της παγκόσμιας αγοράς κατά 7% μέσα στα επόμενα 10 χρόνια.
Η συνεργασία είναι εξίσου σημαντική με τον ανταγωνισμό. Οι χώρες που είναι πλούσιες σε πόρους, εκείνες που διαθέτουν δυνατότητες διύλισης και οι χώρες που καταναλώνουν προϊόντα κατάντη έχουν όλες συμφέρον σε πιο ασφαλείς και βιώσιμες αλυσίδες εφοδιασμού, ενώ οι στρατηγικές συνεργασίες μπορούν να βοηθήσουν στην αλλαγή της ισορροπίας σε αγορές με υψηλή συγκέντρωση, όπως ο γραφίτης και οι σπάνιες γαίες.
Ο ρόλος της τεχνολογίας
Σύμφωνα με τον Φατίχ Μπιρόλ, η τεχνολογία έχει επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Οι καινοτομίες στην εξερεύνηση, την εξόρυξη και τη διύλιση, όπως η γεωλογική ανάλυση που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, μπορούν να μειώσουν το κόστος γεώτρησης έως και 60% και να αυξήσουν τα ποσοστά επιτυχίας ανακάλυψης κατά τέσσερις φορές.
«Αν αφεθούν στην τύχη τους, οι αγορές δεν θα επιτύχουν το επίπεδο διαφοροποίησης και ανάπτυξης που θα μείωνε σημαντικά τους κινδύνους για την ασφάλεια του εφοδιασμού», καταλήγει.
