«Τι θα γινόταν αν» δεν υπήρχε η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), ή αν υπήρχαν ξεχωριστές κατανομές χρηματοδότησής της ή παρέμενε η κατάσταση στη γεωργία όπως είναι σήμερα;
Στα παραπάνω ερωτήματα βασίζονται τα τρία σενάρια για το μέλλον της γεωργίας με ορίζοντα το 2040, που εξέτασε μια νέα μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (ΚΚΕρ)((Joint Research Centre – JRC) με τίτλο Scenar 2040. Η νέα μελέτη αξιολογεί διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισμούς εξετάζοντας πώς αυτοί θα μπορούσαν να διαμορφώσουν το αγροτικό τοπίο της ΕΕ.
Μέχρι το 2040 δεν υπάρχει «εύκολη λύση» που να μπορεί ταυτόχρονα να διασφαλίσει οικονομική βιωσιμότητα, επάρκεια τροφίμων και περιβαλλοντική προστασία
Αποκαλύπτει όμως ότι μέχρι το 2040 δεν υπάρχει «εύκολη λύση» που να μπορεί ταυτόχρονα να διασφαλίσει οικονομική βιωσιμότητα, επάρκεια τροφίμων και περιβαλλοντική προστασία, καθώς μια μετάβαση προς ένα βιώσιμο σύστημα παραγωγής τροφίμων είναι αναπόφευκτη, αλλά δεν θα είναι τόσο εύκολη ούτε χωρίς κόστος.
Αρχικά η μελέτη εξετάζει το ενδεχόμενο να συνεχιστεί η τρέχουσα κατάσταση, ενώ στη συνέχεια διερευνά τρία άλλα σενάρια για την παραγωγικότητα – επενδύσεις, το περιβάλλον – κλίμα αλλά και το ενδεχόμενο να μην υπάρχει η ΚΑΠ (NoCAP).
Αυτά τα σενάρια προορίζονται να χρησιμεύσουν ως τροφή για σκέψη και όχι ως σχέδιο πολιτικής. Σκοπός τους είναι να εμπλουτίσουν τον συνεχιζόμενο διάλογο σχετικά με το μέλλον της ΚAΠ, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις εναλλακτικών οδών.
Τα δύο αντίθετα σενάρια
Η έκθεση παρουσιάζει δύο εναλλακτικά σενάρια που βασίζονται σε ξεχωριστές κατανομές χρηματοδότησης της ΚΑΠ:
- Παραγωγικότητα και επενδύσεις: Αυτό το σενάριο διοχετεύει τη στήριξη της ΚΑΠ κυρίως σε παρεμβάσεις που βελτιώνουν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Σε σύγκριση με το σενάριο αναφοράς το 2040, αυτό έχει ως αποτέλεσμα αύξηση 2,7% της αγροτικής παραγωγής της ΕΕ σε όλους τους τομείς, χαμηλότερες τιμές τροφίμων, ισχυρότερες εμπορικές επιδόσεις, βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου της ΕΕ κατά 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Ενώ αυτή η προσέγγιση θα είχε ελάχιστες συνολικές επιπτώσεις στην απασχόληση, οι περιβαλλοντικές πιέσεις εντός της ΕΕ θα μπορούσαν να ενταθούν. Μεταξύ άλλων, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργία (+0,5%) και αύξηση 1,4% στο πλεόνασμα αζώτου ανά εκτάριο.
- Περιβάλλον και κλίμα: Αυτό το σενάριο μετατοπίζει την υποστήριξη της ΚΑΠ προς παρεμβάσεις που επικεντρώνονται περισσότερο στο περιβάλλον και το κλίμα. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη για την ΕΕ: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 1,7% και της ρύπανσης από άζωτο κατά 2% ανά εκτάριο, ενώ παράλληλα θα ενίσχυε την ποικιλομορφία των καλλιεργειών και θα δημιουργούσε 90.000 νέες θέσεις εργασίας . Αυτά τα οφέλη, ωστόσο, έχουν οικονομικές συνέπειες: η γεωργική παραγωγή θα μειωνόταν κατά 4%, οι τιμές των τροφίμων θα αυξάνονταν και οι εισαγωγές θα αυξάνονταν, επιδεινώνοντας το εμπορικό ισοζύγιο της ΕΕ κατά 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ.
Οι συμβιβασμοί
Τα δύο σενάρια δείχνουν ότι, ενώ τα μέτρα πολιτικής μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή και τη δυναμική των τιμών, τα θεμελιώδη μεγέθη της αγοράς παραμένουν οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τα αποτελέσματα της παραγωγής. Ωστόσο, η έκθεση υπογραμμίζει τους βασικούς διαρθρωτικούς συμβιβασμούς μεταξύ εντατικοποίησης και εκτατικοποίησης. Οι στρατηγικές που εστιάζουν στην παραγωγικότητα ενισχύουν την αποδοτικότητα των πόρων, αυξάνουν την παραγωγή και την οικονομική απόδοση και περιορίζουν την επέκταση των κοπαδιών και της γης.
Αντίθετα, η περιβαλλοντικά εστιασμένη εκτατικοποίηση μειώνει τις περιβαλλοντικές πιέσεις ανά εκτάριο ή ανά ζώο, αλλά συχνά απαιτεί περισσότερα ζώα και γη για τη διατήρηση των επιπέδων παραγωγής, μειώνοντας την αποδοτικότητα και αυξάνοντας τις πιέσεις ανά μονάδα παραγωγής.
Οι επιπτώσεις στο εμπόριο προσθέτουν ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας. Ενώ το περιβαλλοντικά επικεντρωμένο σενάριο μειώνει με επιτυχία τις γεωργικές εκπομπές της ΕΕ, αυτό θα μπορούσε ακούσια να αυξήσει τις παγκόσμιες εκπομπές. Μειώνοντας τη δική της παραγωγή, η ΕΕ θα μπορούσε να μετατοπίσει τη ζήτηση σε περιοχές του κόσμου με λιγότερο αποδοτική από άποψη άνθρακα γεωργία – ένα φαινόμενο γνωστό ως διαρροή εκπομπών.
Τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε ΚΑΠ;
Για να υπογραμμιστεί η σημασία αυτών των πολιτικών τροχιών, η μελέτη Scenar 2040 προσομοιώνει ένα υποθετικό σενάριο «NoCAP» , χρησιμεύοντας ως περαιτέρω σημείο αναφοράς για τα εναλλακτικά σενάρια πολιτικής.
Η πλήρης κατάργηση της ΚΑΠ (μια επιλογή ασυμβίβαστη με τις Συνθήκες της ΕΕ) θα είχε διάφορες αρνητικές συνέπειες:
- Το αγροτικό εισόδημα θα μειωνόταν κατά περίπου 11%, με τις μικρότερες και πιο ευάλωτες εκμεταλλεύσεις να αντιμετωπίζουν απώλειες έως και 21%.
- Η συνολική παραγωγή τροφίμων στην ΕΕ θα μειωνόταν κατά 5%, μειώνοντας την ικανότητα της ΕΕ να καλύψει τόσο την εγχώρια όσο και την παγκόσμια ζήτηση.
- Οι τιμές καταναλωτή των τροφίμων θα αυξάνονταν, πλήττοντας δυσανάλογα τις δαπάνες για τρόφιμα στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά στην ΕΕ,
- Η απασχόληση στον αγροδιατροφικό τομέα θα μειωνόταν κατά περίπου 250.000 εργαζόμενους.
Τέλος, δεδομένης της διαρροής εκπομπών, η ανάλυση υπογραμμίζει επίσης τον πιθανό κίνδυνο καθαρής αύξησης των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργία, καθώς η παραγωγή μετατοπίζεται σε περιοχές εκτός ΕΕ με λιγότερη απόδοση άνθρακα.
Συνολικά, τα αποτελέσματα αυτά υπογραμμίζουν τον σημαντικό ρόλο της ΚΑΠ ως σταθεροποιητικής δύναμης, υποστηρίζοντας την οικονομική ανθεκτικότητα, την κοινωνική συνοχή και την περιβαλλοντική ισορροπία σε όλες τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, τις περιφέρειες και τους τομείς της ΕΕ.
Οι ισορροπίες
Το «σενάριο 2040» δεν υποστηρίζει τη μία πορεία της ΚΑΠ έναντι της άλλης. Αντίθετα, χρησιμεύει ως εργαλείο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, καταδεικνύοντας ότι δεν υπάρχει «πανάκεια».
«Τα ευρήματα απαιτούν μια έξυπνη, ισορροπημένη και λεπτή προσέγγιση στον σχεδιασμό πολιτικής που να μπορεί να διαχειριστεί τους πολύπλοκους συμβιβασμούς μεταξύ οικονομικής βιωσιμότητας, επισιτιστικής ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο», επισημαίνεται στα αποτελέσματα της μελέτης, καθιστώντας σαφές ότι το μέλλον της ΚΑΠ πρέπει να οικοδομηθεί πάνω σε μια εκλεπτυσμένη κατανόηση αυτών των ανταγωνιστικών απαιτήσεων, ώστε να διασφαλιστεί ένα ανθεκτικό και βιώσιμο μέλλον για την ευρωπαϊκή γεωργία και όχι μόνο.
