Μα πώς πρέπει να διδάσκουμε τα λατινικά;

Κατ’ αρχήν είναι τα Λατινικά μια νεκρή γλώσσα; Ο κορυφαίος στην Ελλάδα, ακαδημαϊκός και ομότιμος σήμερα καθηγητής της Λατινικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Θεόδωρος Παπαγγελής αποδεικνύει με ευκολία το αντίθετο: «Τα Λατινικά δεν έπαψαν ποτέ να αποτελούν μία ζωντανή γλώσσα» έχει γράψει επανειλημμένα. «Περνώντας ανά τους αιώνες, από τους Χριστιανούς και την Ύστερη Αρχαιότητα, τα σχολεία, τον Μεσαίωνα, με τον εντυπωσιακό όγκο λογοτεχνικής και παραλογοτεχνικής παραγωγής, τους Ουμανιστές και την Αναγέννηση, καταλήγουμε στα Νεολατινικά. Όλα αυτά τα χρόνια, τα Λατινικά ήταν η (γραπτή και προφορική) γλώσσα των πανεπιστημίων, των δικαστηρίων, των μοναστηριών και της πνευματικής ζωής».

Τότε πώς φτάσαμε στην απωθητική φετινή διδασκαλία τους στα σχολεία και τους υποψήφιους των Ανθρωπιστικών σπουδών; Οι πληροφορίες από τα σχολεία της χώρας αναφέρουν ότι φέτος (πρώτη χρονιά ένταξης τους στις πανελλαδικές εξετάσεις μετά την κατάργηση τους από τις κυβερνήσεις του ΣΥΡΙΖΑ), η διδασκαλία του μαθήματος έχει επιστρέψει στα σχολεία με τρόπο …απωθητικό. Και με μια εισαγωγή 15 σελίδων στο σχολικό βιβλίο γεμάτη με ονόματα, ιστορικές περιόδους, συγκεκριμένες ημερομηνίες, αναλυτικές πληροφορίες, την οποία οι υποψήφιοι για τις Ανθρωπιστικές σπουδές, πρέπει να …απομνημονεύσουν το καλοκαίρι του 2022. «Είναι σα να προσπαθούν να απωθήσουν τα παιδιά από το να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις» έλεγε πρόσφατα εκπαιδευτικός στο in.gr που έχει παιδιά τα οποία θα συμμετάσχουν στις εξετάσεις για τα ΑΕΙ τον Ιούνιο του 2022.

Βέβαια είμαστε σε μεταβατική περίοδο και τα επόμενα χρόνια θα ενταχθεί νέο βιβλίο και νέα φιλοσοφία στη διδασκαλία του μαθήματος. Η φετινή χρονιά όμως; Άλλη μια γενιά μαθητών θα καταδικαστεί να υποστεί τις συνέπειες πειραματικών περιόδων και αλλαγών στο εξεταστικό σύστημα;

Οι πανεπιστημιακοί καθηγητές που σχεδιάζουν τα νέα προγράμματα σπουδών των λατινικών είχαν προσθέσει την συγκεκριμένη εισαγωγή στο σχολικό βιβλίο κατά την περυσινή μεταβατική εφαρμογή του στην Β’ τάξη του Λυκείου, δίνοντας οδηγία για «απλή ανάγνωση» της μέσα στην τάξη και για πρόσκληση των μαθητών και μαθητριών να εντρυφήσουν στα Λατινικά μέσα από έρευνες, αναζήτηση πηγών κλπ. Ωστόσο φέτος και ενόψει των πανελλαδικών εξετάσεων στο τέλος του χρόνου στις οποίες και επιστρέφουν τα λατινικά ως εξεταζόμενο μάθημα, η εισαγωγή αυτή καθώς και πολλά καινούργια κεφάλαια ύλης, προστέθηκαν χωρίς καμία επεξεργασία στην εξεταστέα ύλη για τα ΑΕΙ.

Τι έχει διδάξει για τα παραπάνω ο κ. Παπαγγελής;  Μια γενική παρατήρηση που διατυπώνει διαρκώς είναι ότι πρέπει να κάνουμε τα διδακτικά εγχειρίδια πιο ευέλικτα, «χαριτωμένα», ίσως και λίγο, αν επιτρέπεται, «σκανδαλιστικά». «Τα ίδια πράγματα μπορείς να τα διδάξεις και με την (σήμερα αντιπαραγωγική) βλοσυρότητα του παλαιού διδακτισμού και κλείνοντας ευδιάθετα το μάτι στο νεανικό μαθητικό ακροατήριο» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Γιατί, είναι τελικά τα λατινικά μια αδιάφορη γλώσσα; Όπως έχει γράψει ο κ. Παπαγγελής, «τα Λατινικά αποτελούν τη βάση για τις ρωμανικές ή νεολατινικές γλώσσες (τα Γαλλικά-επίσημη γλώσσα σε 29 χώρες, τα Ισπανικά-σε 20, τα Πορτογαλικά-σε 7, τα Ιταλικά-σε 4, τα Ρουμανικά-σε 2, τα Καταλανικά και άλλες ήσσονος σημασίας γλώσσες και διαλέκτους, ακόμα και τα Βλάχικα ή Αρωμουνικά). Συνολικά, λοιπόν, περίπου στο 1/3 των χωρών της υδρογείου οι κάτοικοι μιλούν κάποια γλώσσα που προέρχεται από τα Λατινικά. Οι φυσικοί ομιλητές υπολογίζονται στα 600 εκατομμύρια, στα οποία πρέπει να προστεθούν κατά προσέγγιση 300 ακόμα εκατομμύρια ανθρώπων οι οποίοι τις έμαθαν ως ξένες γλώσσες. Η Αγγλική έχει δανειστεί περίπου το 65-70% του λεξιλογίου της από τη Λατινική, είτε απευθείας, είτε μέσω της Γαλλικής, ενώ ακόμα και η Γερμανική παρουσιάζει επιδράσεις. Αντίστοιχες προσλήψεις από τα Λατινικά παρουσιάζουν οι ανάμεικτες, οι κρεολές και οι ημικρεολές γλώσσες, αλλά και οι τεχνητές ή βοηθητικές (Esperanto, Ido, Interlingua, Novial, Lingua Franca Nova, Latino sine flexione και άλλες, περίπου 300 τον αριθμό), οι οποίες κατασκευάστηκαν σε μια προσπάθεια δημιουργίας μιας lingua universalis.

Βέβαια θεμελιώδη ρόλο στα παραπάνω παίζει το σχολικό βιβλίο. Σε έρευνα που διαξήγαγε ο ίδιος στο παρελθόν στο πανεπιστήμιο Θράκης αναφορικά με το υπάρχον εγχειρίδιο, προέκυψαν οι εξής παρατηρήσεις: α) υπάρχουν λάθη, ελλιπής παρουσίαση του λεξιλογίου και των γραμματικο-συντακτικών φαινομένων, β) προσφέρει τυποποιημένη γνώση, με έμφαση κυρίως σε ιστορικά και στρατιωτικά κείμενα, ενώ απουσιάζει παντελώς η ποίηση, αλλά και ο ρωμαϊκός πολιτισμός, γ) εξωθεί σε αποστήθιση, δίχως καμία προσπάθεια εμβάθυνσης.

«Οι φοιτητές» γράφει ο κ. Παπαγγελής,  «θεωρούν ότι, εάν γραφόταν ένα νέο εγχειρίδιο, θα πρέπει να είναι σαφές, απλό και καλογραμμένο. Να δίνεται η λογοτεχνική και ηθικο-διδακτική διάσταση των έργων (ενδεχομένως με κάποια εισαγωγικά στοιχεία σε βασικούς συγγραφείς και έργα, αλλά και ερμηνευτικά σχόλια). Θα έπρεπε, επίσης, να δοθεί έμφαση σε θέματα που απασχολούν περισσότερο τους νέους (έρωτας, φιλία, αλτρουισμός, αγάπη μεταξύ συγγενών, φιλοσοφικές έννοιες, ηθικές αξίες, πανανθρώπινα μηνύματα) και όχι τόσο σε πολεμικές μάχες».

Με τα νέα προγράμματα σπουδών βέβαια, ο σχεδιασμός της ύλης κινείται σ αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση με την εισαγωγή θεμάτων κουλτούρας και στοιχείων γνώσης του ρωμαϊκού κόσμου.

Και πως να διδάξουμε τελικά τα Λατινικά; Ορίστε μερικά παραδείγματα από τον ίδιο, τα οποία παραθέτουμε με την ευχή να τα διαβάσει η ηγεσία του αρμόδιου Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής:

Δείγματα κειμένων για να «κατασκευάσουμε» καθημερινές συνομιλίες στη Λατινική γλώσσα

– ‘’Γερμανικό, γαλλικό ή ιταλικό αμάξι;’’

(Η έμφαση εδώ είναι στη διδασκαλία του γραμματικοσυντακτικού μηχανισμού της σύγκρισης και στα παραθετικά των επιθέτων)

–          Α. Utrum vehicula italica an germanica  tibi magis placent?

–          Β. Meā sententiā, italica germanicis elegantiora et velociora sunt.

–          Α. Vera dicis;  sed nihil firmius machinā germanicā.

–          Β. Tibi consentio;  sed de vehiculis gallicis quid putas?

–          Α. Ea quoque elegantiora sunt quam germanica;  ego quidem machinis    gallicis minus credo quam germanicis aut italicis.  Pars tamen interior gallicorum omnium elegantissima est.

Α. Ποια αυτοκίνητα σου αρέσουν περισσότερο, τα ιταλικά ή τα γερμανικά;

Β.  Κατά τη γνώμη μου, τα ιταλικά είναι πιο κομψά και πιο γρήγορα από τα γερμανικά.

Α.  Αλήθεια λες·  αλλά τίποτε δεν είναι πιο γερό από μια γερμανική μηχανή.

Β. Συμφωνώ μαζί σου·  αλλά για τα γαλλικά αυτοκίνητα τι νομίζεις;

Α.  Και αυτά είναι πιο κομψά από ό,τι τα γερμανικά. Εγώ τις γαλλικές μηχανές τις εμπιστεύομαι λιγότερο από τις γερμανικές ή τις ιταλικές. Όμως το εσωτερικό μέρος των γαλλικών είναι το πιο κομψό από όλα τα άλλα.

– ‘’Ο καινούριος υπολογιστής μου.’’

(Η έμφαση εδώ είναι στη χρήση του απαρεμφάτου)

–          A.  Quid est hoc?

–          B.  Hic est computator meus;  nuper emi.

–          A.  Quanti eum emisti?

–          B. Nescio;  verum pater, qui pecuniam dedit, dicit machinam hanc electronicam satis caram esse.

–          A.  Mihi tamen computator iste tuus  adeo carus non videtur.

–          B.  Esne insanus?  Avunculus meus, homo in his rebus peritissimus, nos certiores fecit  computatoris memoriam paene quingenta “gigabyte”  esse;  si nescis, talis memoria totam bibliothecam tenere potest.

A.   Tι είναι αυτό;

B.   Αυτός είναι ο υπολογιστής μου·  πρόσφατα τον αγόρασα.

Α.  Πόσο τον αγόρασες;

Β.  Δεν ξέρω·  αλλά ο πατέρας μου, που έδωσε τα χρήματα, λέει ότι αυτό το ηλεκτρονικό μηχάνημα είναι αρκετά ακριβό.

Α.  Σε μένα πάντως αυτός ο υπολογιστής σου δεν φαίνεται και τόσο ακριβός.

Β.  Τρελός είσαι;  Ο θείος μου, άνθρωπος πολύ έμπειρος σ’ αυτά τα πράγματα, μας πληροφόρησε ότι η μνήμη του υπολογιστή είναι σχεδόν 500 gigabyte.  Aν δεν το ξέρεις (=σε πληροφορώ), τέτοια μνήμη μπορεί να κρατήσει μια ολόκληρη βιβλιοθήκη.

«Έλληνες και Ρωμαίοι»

(Εδώ πέρα από τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα, το κείμενο παίζει με οικείες στερεοτυπικές αντιλήψεις για τον χαρακτήρα και το ήθος τόσο των Ρωμαίων όσο και των Ελλήνων.  Φυσικά, η άποψη των Ελλήνων για την πολιτισμική τους «πρωτιά» και την υστέρηση των «άλλων» θυμίζει κάτι…)

Romani:  “Nos Romani morem maiorum fideliter sequentes probitatis virtutisque exempla sumus.  Vos Graeci  virtus quid sit nescitis et vitae voluptates bonis moribus praeponendo  non solum vobis ipsis nocetis  sed etiam nos Romanos a recta via amovere conamini”.

Graeci:  “Obiurgationem si vultis, objurgationem habebitis.  Vos semper barbari fuistis et nunc etiam barbari estis, qui nostris factis praeclaris stulte invideatis.  Cum nos omnium bonorum auctores eramus, cum  toto orbi lumen ingenii dabamus templaque deorum et Parthenonas aedificabamus, vos in tuguriis miseram vitam agentes glandibus nutriebamini”.

Ρωμαίοι: Εμείς οι Ρωμαίοι, ακολουθώντας πιστά τα προγονικά ήθη είμαστε παραδείγματα χρηστότητας και αρετής.  Εσείς οι Έλληνες δεν γνωρίζετε τι θα πει αρετή, και προτιμώντας τις ηδονές της ζωής από τα χρηστά ήθη δεν βλάπτετε μόνο τους εαυτούς σας αλλά και εμάς τους Ρωμαίους προσπαθείτε να μας απομακρύνετε από τον σωστό δρόμο.

Έλληνες: Λοιδορίες αν θέλετε, λοιδορίες θα έχετε.  Εσείς υπήρξατε πάντα βάρβαροι και τώρα ακόμη βάρβαροι είστε, επειδή βλακωδώς φθονείτε τα λαμπρά έργα των προγόνων μας.  Όταν εμείς ήμασταν οι δημιουργοί όλων των καλών πραγμάτων, όταν δίναμε τα φώτα του πνεύματος σε όλην την οικουμένη και χτίζαμε ναούς θεών και Παρθενώνες, εσείς ζώντας μίζερη ζωή σε καλύβες τρεφόσασταν με βελανίδια.