Φωτίζοντας την παραγωγικότητα

Στο διάστημα μεταξύ 1924 και 1927, πραγματοποιήθηκε μια μελέτη στις εγκαταστάσεις της Αμερικανικής εταιρείας Western Electric. Η εταιρεία αυτή κατασκεύαζε ηλεκτρικά εξαρτήματα. Στο εργοστάσιό της, που ονομαζόταν “Hawthorne Works”, στο Illinois των ΗΠΑ, υπήρχε μια γραμμή παραγωγής ηλεκτρικών ρελέ. Η Western Electric, ήταν ο βασικός προμηθευτής της εταιρείας τηλεπικοινωνιών ΑΤ&Τ. Το “Hawthorne Works”, αποτελούσε την επιτομή του σύγχρονου εργοστασίου της εποχής του για την παραγωγή τέτοιων εξαρτημάτων.

Η διοίκηση της εταιρείας, έχοντας διάθεση διαρκούς βελτίωσης, έδωσε την άδεια στο “Εθνικό Συμβούλιο Ερευνών” των ΗΠΑ, να διεξάγει μελέτη στους χώρους της, που περιελάμβανε την καταγραφή της απόδοσης των εργαζομένων της. Το αντικείμενο της έρευνας, ήταν το κατά πόσον η βελτίωση των φωτιστικών συνθηκών στο χώρο της παραγωγής, αυξάνει την απόδοση των εργαζομένων.

Οι μελετητές, με τη συμμετοχή Μηχανικών και από την εταιρεία, άρχισαν να μεταβάλλουν την ένταση του φωτισμού σε τρεις διαφορετικούς χώρους. Εκεί υπήρχαν ομάδες εργατριών, οι οποίες συναρμολογούσαν το ηλεκτρολογικό υλικό, για την παραγωγή του τελικού προϊόντος.
Όσο λοιπόν αυξάνονταν ο φωτισμός, τόσο αυξάνονταν και η παραγωγικότητα. Αυτό θεωρήθηκε φυσιολογικό, δεδομένου ότι τα προηγούμενα επίπεδα φωτισμού, ήταν αρκετά χαμηλά.

Η έκπληξη

Όμως, σύντομα όλοι βρέθηκαν προ εκπλήξεως. Ανακάλυψαν ότι όταν άρχισαν να μειώνουν την ένταση του φωτισμού, η παραγωγικότητα συνέχισε να αυξάνεται. Διατηρήθηκε μάλιστα υψηλή, ακόμα και όταν έφτασαν στα αρχικά επίπεδα. Εν ολίγοις, ανεξαρτήτως επιπέδου φωτισμού, η παραγωγικότητα συνέχισε να αυξάνεται.

Η εξήγηση η οποία δόθηκε ήταν ότι η παραγωγικότητα αυξήθηκε λόγω της προσοχής την οποία έλαβαν οι συγκεκριμένες εργάτριες. Από τη μια μέρα στην άλλη έγιναν σημαντικές, τις παρακολουθούσαν ειδικοί, και δούλευαν σε ξεχωριστό χώρο. Αυτό αύξησε την παρακίνησή τους να αποδώσουν το μέγιστο, ανεξαρτήτως των φυσικών συνθηκών. Το συγκεκριμένο συμπέρασμα έμεινε στην ιστορία ως “Hawthorne effect”, και απετέλεσε τη βάση για την οικοδόμηση της κοινωνικής επιστήμης, και ιδιαίτερα αυτής του εργασιακού χώρου, γνωστής ως “βιομηχανική ψυχολογία” (“industrial psychology”).

Στην ίδια σειρά μελετών που έγιναν στο συγκεκριμένο εργοστάσιο, επιλέχθηκαν δύο εργάτριες, στις οποίες έδωσαν τη δυνατότητα να οργανώσουν μια ομάδα, επιλέγοντας οι ίδιες άλλες τέσσερις γυναίκες από το εργατικό δυναμικό. Η εξαμελής αυτή ομάδα, τοποθετήθηκε σε ένα ξεχωριστό χώρο παραγωγής. Ένας προϊστάμενος επέβλεπε την ομάδα. Ταυτόχρονα συνεργαζόταν με τα μέλη της, ζητώντας την άποψή τους για θέματα που αφορούσαν τις προτιμήσεις τους στις εργασιακές συνθήκες: τη διάρκεια και συχνότητα των διαλειμμάτων, την παροχή φαγητού κατά το χρόνο που συνέβαιναν αυτά, την ελάττωση του ημερήσιου χρόνου εργασίας. Τα αποτελέσματα ήταν ανάλογα με εκείνα των μεταβολών στον φωτισμό: σχεδόν ανεξαρτήτως της αλλαγής, η παραγωγικότητα αυξάνονταν.

Οι διοργανωτές και παρατηρητές και αυτής της μελέτης, συμπέραναν ότι η αυξημένη απόδοση, οφείλονταν σε συγκεκριμένους παράγοντες, όπως:

● Το γεγονός ότι η ομάδα δημιουργήθηκε με ελεύθερη επιλογή των μελών της από τον πυρήνα της
● Το ότι είχαν ιδιαίτερη μεταχείριση (εργαζόταν σε ξεχωριστό χώρο)
● Ότι ο προϊστάμενος ήταν συνεργατικός και άκουγε τις προτάσεις των εργαζομένων
● Ότι εργάζονταν ως ομάδα

Αιώνια μαθήματα

Τα παραπάνω αποτελούν μαθήματα διοικητικής φιλοσοφίας που είδαν το φως έναν αιώνα πριν, αλλά θα παραμένουν αιώνια. Γιατί απλώς βασίζονται στην ανθρώπινη φύση, την ανάγκη για προσοχή, εκτίμηση και επιβράβευση. Μερικές φορές παρ’ όλα αυτά, παρατηρεί κανείς τη συμπεριφορά ορισμένων ανθρώπων της διοίκησης και αναρωτιέται αν ο χρόνος έχει μείνει στάσιμος στα χρόνια πριν η “μελέτη φωτισμού” φωτίσει την ανθρώπινη πλευρά της εργασίας.

Γιατί το να πιστεύει ένας προϊστάμενος ότι θα αυξήσει την παραγωγικότητα μόνο με τη χρήση της τεχνολογίας, είναι ουτοπικό. Αλλά και -ακόμα χειρότερα- ότι θα το επιτύχει με τη βία, τον εξαναγκασμό και την απειλή, δυστοπικό.

Έτσι, αν θέλουμε να αυξήσουμε την παραγωγικότητα των ανθρώπων μας, τα πράγματα είναι απλά. Ας δείξουμε ενδιαφέρον για τις ανάγκες τους. Ας προωθήσουμε τη συνεργασία, την ομαδικότητα, τη δημιουργικότητα. Ας δώσουμε προσοχή στην προσωπικότητά τους.
Ας αντιμετωπίσουμε τους ανθρώπους μας ως ανθρώπους!

*Ο Σταμάτης Παππάς, MEng/MBA, είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων