Η αχαλίνωτη φιλοδοξία του Κόλπου να αλλάξει τον κόσμο

Οι οικονομίες του Κόλπου είναι από τις πλουσιότερες και πιο ζωντανές στον πλανήτη, βοηθούμενες από την αυξανόμενη τιμή του αργού πετρελαίου Brent.Ξοδεύονται 3,5 τρις. δολάρια ετησίως από κέρδη υδρογονανθράκων για τα πάντα, από εγχώρια μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης και νέες πόλεις στην έρημο, μέχρι τα ταμεία γιγάντων κρατικών επενδυτικών κεφαλαίων που περιφέρονται στις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές αναζητώντας συμφωνίες, σημειώνει με νόημα ο Economist.

Καθώς οι ταμειακές ροές αυξάνονται, το χάος που χαρακτήριζε την περιοχή δείχνει σημάδια υποχώρησης, χάρη στη μεγαλύτερη ανάμιξη της διπλωματίας εδώ και δεκαετίες. Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν έχουν διαπραγματευτεί μια άμβλυνση στις σχέσεις τους που διαταράχθηκαν από την ιρανική επανάσταση το 1979. Λιγότεροι σκοτώνονται στην Συρία και την Υεμένη, καθώς οι χορηγοί των αντιμαχόμενων πλευρών επιδιώκουν αποκλιμάκωση. Μετά τις αποκαλούμενες «συμφωνίες του Αβραάμ» μεταξύ του Ισραήλ και ορισμένων αραβικών κυβερνήσεων, η Σαουδική Αραβία εξετάζει το ενδεχόμενο να αναγνωρίσει το εβραϊκό κράτος, 75 χρόνια μετά τη δημιουργία του. Η παγκόσμια επιρροή της περιοχής αυξάνεται – τέσσερις χώρες πρόκειται να ενταχθούν στη λέσχη των αδέσμευτων δυνάμεων που θέλουν έναν κόσμο λιγότερο δυτικοκεντρικό.

Διάστημα: Επενδύσεις μαμούθ από τις χώρες του Κόλπου

Αυτές οι αλλαγές, τονίζει o Economist, ανοίγουν ένα νέο κεφάλαιο στη Μέση Ανατολή που χαρακτηρίζεται από ευκαιρίες και κινδύνους. Οι ηγέτες της περιοχής δοκιμάζουν ιδέες που έχουν επικρατήσει σε μεγάλο μέρος του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου της αποδοχής του αυταρχικού πραγματισμού ως υποκατάστατου της δημοκρατίας και της πολυπολικής διπλωματίας αντί της μεταπολεμικής αμερικανοκρατούμενης τάξης. Η Μέση Ανατολή είναι επίσης περιοχή όπου οι μελλοντικές απειλές μπορεί να εκδηλωθούν νωρίτερα, συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης των πυρηνικών όπλων, των ακραίων καιρικών συνθηκών και ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα, καθώς οι αδύναμες χώρες μένουν πιο πίσω.

Αν και αποτελεί μόνο το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, η περιοχή του Κόλπου έχει την παγκόσμια οικονομία σε ασφυκτικό εναγκαλισμό. Ως παραγωγός πετρελαίου με το χαμηλότερο κόστος, το μερίδιό της στις εξαγωγές αργού είναι 46% και συνεχώς αυξάνεται. Το μερίδιό της στις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου είναι 30% και αυξάνεται επίσης. Χάρη στην τοποθεσία, το 30% του συνόλου του εμπορίου εμπορευματοκιβωτίων και το 16% των αεροπορικών φορτίων διέρχεται από την περιοχή. Με περιουσιακά στοιχεία 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, τα κρατικά επενδυτικά ταμεία της είναι από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Οι πόλεμοι και η αταξία της συχνά ξεπερνούν τα σύνορα, και οι πρόσφυγες της επηρεάζουν την πολιτική τόσο μακριά όσο και στην Ευρώπη.

Οι δύο τελευταίες δεκαετίες ήταν άσχημες για τη Μέση Ανατολή. Τα δημοκρατικά σχέδια κατέληξαν σε αποτυχία και αιματοχυσία, στο Ιράκ μετά την αμερικανική εισβολή του 2003 και σε πολλές χώρες μετά την αραβική άνοιξη το 2011. Το Ισλαμικό Κράτος προσπάθησε να στρώσει τον δρόμο για τη δημιουργία ενός χαλιφάτου, ενώ στη Συρία ο Άσαντ σκότωνε με φρικτούς τρόπους τους πολίτες.

Ωστόσο, τώρα, καθώς οι πόλεμοι υποχωρούν, ο  Economist βλέπει τρεις μεγάλες αλλαγές. Πρώτον, η περιοχή πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική της ασφάλεια, καθώς η όρεξη της Αμερικής να επέμβει στρατιωτικά έχει εξατμιστεί. Παράλληλα, τα εμπορικά πρότυπα έχουν γίνει πολυπολικά: το ΔΝΤ υπολογίζει ότι το 26% των εξαγωγών αγαθών της Μέσης Ανατολής πηγαίνει στην Κίνα και την Ινδία, σχεδόν διπλάσιο από το επίπεδο του 2000 και περίπου το διπλάσιο του μεριδίου που κατευθύνεται προς την Αμερική και την Ευρώπη. Πρόσφατα, αυτή η γεωπολιτική αναδιάταξη οδήγησε σε μια επιθυμία αποκλιμάκωσης των συγκρούσεων.

Δεύτερον, η ενεργειακή μετάβαση δημιουργεί μια επείγουσα ανάγκη να ξεφύγουμε από το γνωστό μοτίβο των εκρήξεων και των πτώσεων στη τιμή του πετρελαίου. Αντίθετα, υπάρχει ένα ισχυρό κίνητρο για τον Κόλπο να αυξήσει την παραγωγή ορυκτών καυσίμων την επόμενη δεκαετία προτού η ζήτηση μειωθεί οριστικά και να δαπανήσει τα έσοδα για τη διαφοροποίηση των τοπικών οικονομιών.

Η τελική αλλαγή είναι η κούραση της κοινής γνώμης. Τα πολιτικά πειράματα, είτε δημοκρατικά είτε ισλαμιστικά, απέτυχαν. Αντίθετα, οι άνθρωποι σε όλη τη Μέση Ανατολή λαχταρούν για οικονομικές ευκαιρίες. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η χώρα που θαυμάζουν περισσότερο οι νέοι Άραβες είναι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με τη σταθερότητα και την ακμάζουσα οικονομία τους κάτω από την σιδερένια πυγμή της δυναστικής κυριαρχίας. Ταυτόχρονα, λιγότερη εμπλοκή της Δύσης στην ασφάλεια και το εμπόριο σημαίνει επίσης λιγότερη πίεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τη δημοκρατία.

Κάποιες από τις αλλαγές της περιοχής προκαλούν χλεύη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το έργο ματαιοδοξίας του de facto ηγεμόνα της Σαουδικής Αραβίας Μουχάμεντ Μπιν Σαλμάν, την φανταχτερή νέα πόλη Neom, που θα στοιχίσει 500 δισεκατομμύρια δολάρια. Άλλες, όμως, αλλαγές είναι ανθεκτικές και βαθιές. Περισσότερες γυναίκες εργάζονται στον Κόλπο. Ισραηλινοί τουρίστες συνωστίζονται στο Ντουμπάι. Σε ολόκληρη την περιοχή, η οικονομία εκτός του πετρελαίου αναπτύσσεται με υγιή ετήσιο ρυθμό 4% και οι διασυνοριακές πολυεθνικές επενδύσεις αυξάνονται. Είναι δυνατό να φανταστεί κανείς πώς ένας ενάρετος κύκλος σταθερότητας και ειρήνης θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερες επενδύσεις και εμπόριο που θα αυξήσει το βιοτικό επίπεδο. Τα ακαθάριστα διεθνή αποθέματα (εξαιρουμένου του Εθνικού Ταμείου Πόρων) αναμένεται να συνεχίσουν να συσσωρεύονται, με τους δείκτες κάλυψης των αποθεματικών να συνεχίζουν να ενισχύονται.

Το ΔΝΤ υποστηρίζει επίσης τις προσπάθειες των τοπικών αρχών να βελτιώσουν το επιχειρηματικό κλίμα και να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού.

Ο οργανισμός αναγνώρισε επίσης τις συνεχείς προσπάθειες των αρχών να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού παρέχοντας διευκολύνσεις για επαγγελματική κατάρτιση, πόρους για διαδικτυακή επιμόρφωση και κίνητρα για τη δημιουργία επιχειρήσεων εκτός των μεγάλων πόλεων, διευρύνοντας την ευημερία, αντιστρέφοντας μακροχρόνιες αποτυχίες σε ένα μέρος του κόσμου με περίπου 500 εκατομμύρια ανθρώπους.

Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτό, η Μέση Ανατολή θα πρέπει να ξεπεράσει ορισμένα μεγάλα προβλήματα. Πολλά από αυτά είναι γνωστά. Οι πιο διαφωτισμένοι αυταρχικοί ηγέτες της περιοχής υποστηρίζουν ότι αντιμετωπίζουν ένα είδος «υπευθυνότητας απόδοσης» για να βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων τους. Όμως τα απολυταρχικά καθεστώτα τείνουν προς τη φθορά. Άλλοι κίνδυνοι είναι νέοι, και διαφαίνονται πιο απειλητικοί από ποτέ. Τώρα που το Ιράν βρίσκεται στο κατώφλι να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, η διάδοση είναι μια σοβαρή ανησυχία. Η κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι ένα από τα πιο ζεστά και ξηρά μέρη του κόσμου αντιμετωπίζει ακόμη πιο ακραία καιρικά φαινόμενα. Μόνο ορισμένες χώρες μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις επενδύσεις, όπως επανασχεδιασμένες πόλεις και έργα αφαλάτωσης, που χρειάζονται για να παραμείνουν κατοικήσιμες.

Το ανησυχητικό είναι ότι η νέα Μέση Ανατολή είναι πιο μονόπλευρη από ποτέ. Οι ιστορίες επιτυχίας, ο Κόλπος και το Ισραήλ, αντιπροσωπεύουν μόνο το 14% του πληθυσμού, αλλά το 60% του ΑΕΠ, το 73% των εξαγωγών αγαθών και το 75% των εισερχόμενων πολυεθνικών επενδύσεων. Από το Ισραήλ και τη Δυτική Όχθη μέχρι τη Σαουδική Αραβία και την Υεμένη, οι σύγχρονες οικονομίες συνορεύουν με μέρη παγιδευμένα στην απόγνωση. Ο Λίβανος είναι βυθισμένος σε οικονομική κρίση. Η Αίγυπτος θα μπορούσε να κινηθεί προς τον ίδιο δρόμο. Οι ωφελημένοι της νέας Μέσης Ανατολής ενσωματώνουν μια συναλλακτική νοοτροπία που μπορεί να τους κάνει ακόμα πλουσιότερους. Οι χαμένοι σε αυτή την υπόθεση είναι μια υπενθύμιση ότι σε έναν κόσμο με λιγότερους κανόνες και αρχές, κανείς δεν έρχεται να σώσει κανένα.