Ερντογάν: Μετατρέπει τη συμφωνία Τραμπ για τη Γάζα σε παιχνίδι εξουσίας για την Τουρκία

Οι δεσμοί της Τουρκίας με τη Χαμάς, που κάποτε αποτελούσαν μειονέκτημα για την Ουάσινγκτον, έχουν μετατραπεί σε γεωπολιτικό πλεονέκτημα. Πείθοντας τη Χαμάς να αποδεχτεί τη συμφωνία του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα , η Άγκυρα έχει επαναβεβαιώσει τη θέση της στη σκακιέρα της Μέσης Ανατολής , προς απογοήτευση του Ισραήλ και των Αράβων αντιπάλων της, αναφέρει σε ανάλυσή του το Reuters.

Αρχικά αντιστεκόμενοι στο τελεσίγραφο του προέδρου των ΗΠΑ — απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων ή συνέχιση της καταστροφής — οι ηγέτες της Χαμάς υποχώρησαν μόνο όταν η Τουρκία, μια χώρα που θεωρούν πολιτικό προστάτη, τους προέτρεψε να συμφωνήσουν με το αμερικανικό σχέδιο.

Η καλή θέληση των ΗΠΑ μπορεί να βοηθήσει τους στόχους της Τουρκίας για τα F-35, τις κυρώσεις και τη Συρία

Δύο περιφερειακές πηγές και δύο αξιωματούχοι της Χαμάς δήλωσαν στο Reuters ότι το μήνυμα της Άγκυρας ήταν σαφές: Ήρθε η ώρα να της αποδοχής του ειρηνευτικού σχεδίου.

«Αυτός ο κύριος από ένα μέρος που ονομάζεται Τουρκία είναι ένας από τους πιο ισχυρούς στον κόσμο», δήλωσε ο Τραμπ την περασμένη εβδομάδα, αναφερόμενος στον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν , αφότου η παλαιστινιακή ένοπλη οργάνωση συμφώνησε σε κατάπαυση του πυρός και στο προρεινόμενο σχέδιο απελευθέρωσης ομήρων.

«Είναι ένας αξιόπιστος σύμμαχος. Είναι πάντα εκεί όταν τον χρειάζομαι», πρόσθεσε ο Τραμπ.

Η υπογραφή του Ερντογάν στη συμφωνία για τη Γάζα ενίσχυσε την προσπάθεια της Τουρκίας για κεντρικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, ένα καθεστώς που ο Ερντογάν επιδιώκει ολοένα και περισσότερο να ανακτήσει, επικαλούμενος συχνά τους δεσμούς και την ηγεσία της οθωμανικής εποχής.

Τώρα, μετά τη συμφωνία, η Τουρκία επιδιώκει να αποκομίσει οφέλη, συμπεριλαμβανομένων των διμερών ζητημάτων με τις ΗΠΑ, ανέφεραν οι πηγές.

Ο Σινάν Ουλγκέν, διευθυντής του think tank EDAM με έδρα την Κωνσταντινούπολη και ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Europe, δήλωσε ότι η επιτυχία της Άγκυρας στην αποδοχή της συμφωνίας Τραμπ για τη Γάζα από τη Χαμάς της έχει δώσει νέα διπλωματική ισχύ στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Η Τουρκία, είπε, είναι πιθανό να χρησιμοποιήσει την ανανεωμένη καλή της θέληση στην Ουάσινγκτον για να πιέσει για πρόοδο στις πωλήσεις μαχητικών αεροσκαφών F-35, για χαλάρωση των αμερικανικών κυρώσεων και για βοήθεια από τις ΗΠΑ στην προώθηση των στόχων ασφαλείας της Τουρκίας στη γειτονική Συρία.

«Εάν αυτές οι επαινετικές δηλώσεις του Τραμπ μεταφραστούν σε διαρκή καλή θέληση, η Άγκυρα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτή τη δυναμική για να επιλύσει ορισμένες από τις μακροχρόνιες διαφωνίες», δήλωσε ο Ουλγκέν στο Reuters.

Αναβάθμιση θέσεων

Η διπλωματική αναπροσαρμογή μεταξύ Άγκυρας και Ουάσινγκτον, δήλωσαν αξιωματούχοι, ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ερντογάν στον Λευκό Οίκο τον Σεπτέμβριο, την πρώτη του εδώ και έξι χρόνια.

Στη συνάντηση συζητήθηκαν ανεπίλυτα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της πίεσης της Τουρκίας για άρση των κυρώσεων των ΗΠΑ που επιβλήθηκαν το 2020 για την αγορά ρωσικών πυραυλικών συστημάτων S-400, μια κίνηση που εξόργισε την Ουάσινγκτον και οδήγησε επίσης στην απομάκρυνσή της από το πρόγραμμα F-35.

Η Συρία ήταν ένα άλλο βασικό θέμα. Η Τουρκία θέλει να πιέσει τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ Κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) να ενταχθούν στον συριακό στρατό. Η Άγκυρα θεωρεί τις SDF ως απειλή λόγω των δεσμών τους με το PKK , το οποίο η Τουρκία χαρακτηρίζει τρομοκρατική οργάνωση.

Αυτή η ώθηση φαίνεται να κερδίζει έδαφος. Ο διοικητής των SDF, Μαζλούμ Άμπντι, επιβεβαίωσε έναν μηχανισμό συγχώνευσης με τον συριακό στρατό, ένα αποτέλεσμα που η Τουρκία θεωρεί στρατηγική νίκη.

Η συμφωνία για τη Γάζα έρχεται μετά από άλλες ενισχύσεις στο τουρκικό κύρος. Ο Τραμπ επαίνεσε τον Ερντογάν για τη φιλοξενία των συνομιλιών Ρωσίας-Ουκρανίας νωρίτερα φέτος, και η επιρροή της Άγκυρας αυξήθηκε μετά την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία το 2024, όπου η Τουρκία υποστήριξε τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης .

Η φιλοδοξία της Τουρκίας να ανακτήσει έναν κυρίαρχο ρόλο στη Μέση Ανατολή θυμίζει σε ορισμένους σκεπτικιστές την κληρονομιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία κάποτε κυβερνούσε μεγάλο μέρος της περιοχής. Η κατάρρευσή της πριν από έναν αιώνα άφησε τη σύγχρονη Τουρκία εσωστρεφή καθώς έχτιζε μια κοσμική δημοκρατία και κάπως αποκλεισμένη από την περιφερειακή διπλωματία.

Επί χρόνια, η Άγκυρα δεν συμμετείχε σε προσπάθειες υψηλού επιπέδου για την επίλυση της ισραηλινοπαλαιστινιακής διαμάχης, η οποία αποτελεί βασική πηγή περιφερειακής αστάθειας. Η υποστήριξη της Τουρκίας προς τα ισλαμιστικά κινήματα -συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής και διπλωματικής υποστήριξης προς τη Χαμάς, της οποίας τους ηγέτες έχει φιλοξενήσει- έτεινε τις σχέσεις με το Ισραήλ και πολλά αραβικά κράτη, και η αντιληπτή απόκλισή της υπό τον Ερντογάν από τους κανόνες του ΝΑΤΟ την απομάκρυνε περαιτέρω από την ειρηνευτική διαδικασία.

Αλλά για να σπάσει το αδιέξοδο στις συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, ο Τραμπ στράφηκε στον Ερντογάν, ποντάροντας στην επιρροή του Τούρκου ηγέτη επί της Χαμάς. Τούρκοι αξιωματούχοι, με επικεφαλής τον αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών Ιμπραήμ Καλίν, διαβεβαίωσαν τη Χαμάς ότι η κατάπαυση του πυρός είχε περιφερειακή και αμερικανική υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικής εγγύησης του Τραμπ.

Επιστρατεύοντας τον Ερντογάν, ο Τραμπ έδωσε στην Άγκυρα τον ρόλο που επιθυμούσε ως κυρίαρχη περιφερειακή σουνιτική δύναμη. Η κίνηση αυτή αναστάτωσε το Ισραήλ και τα αντίπαλα αραβικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ, τα οποία ήταν από καιρό επιφυλακτικά απέναντι στις ισλαμιστικές φιλοδοξίες του Ερντογάν, δήλωσαν δύο διπλωμάτες.

«Ο Ερντογάν είναι μάστορας στο να επεκτείνει την επιρροή του, να αρπάζει ευκαιρίες, να εκμεταλλεύεται τα γεγονότα, να τα στρέφει προς το συμφέρον του και να τα αναλαμβάνει», δήλωσε ο Άραβας πολιτικός σχολιαστής Αϊμάν Αμπντέλ Νουρ. «Προφανώς οι χώρες του Κόλπου δεν ήταν ευχαριστημένες με την ανάληψη ηγετικού ρόλου από την Τουρκία στη Γάζα, αλλά ταυτόχρονα ήθελαν να τελειώσει αυτή η σύγκρουση, να υπάρξει συμφωνία και να παραγκωνιστεί η Χαμάς».

Ενώ τα αραβικά κράτη συμμερίζονταν το συμφέρον της Τουρκίας για τον τερματισμό του πολέμου, δήλωσε ο Λιβανέζος αναλυτής Σαρκίς Ναούμ, ο μεγαλύτερος ρόλος που δόθηκε στην Άγκυρα ήταν ανησυχητικός γι’ αυτά, υπενθυμίζοντας την ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορικής κυριαρχίας σε πολλές χώρες της περιοχής.

Για τη Χαμάς, η κύρια ανησυχία ήταν ότι το Ισραήλ θα μπορούσε να αθετήσει τη συμφωνία και να επαναλάβει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η βαθιά δυσπιστία σχεδόν εκτροχίασε τη διαδικασία, ανέφεραν περιφερειακές πηγές.

«Η μόνη πραγματική εγγύηση», δήλωσε στο Reuters ένας ανώτερος αξιωματούχος της Χαμάς, «προήλθε από τέσσερα μέρη: την Τουρκία, το Κατάρ, την Αίγυπτο και τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ έδωσε προσωπικά τον λόγο του. Το μήνυμα των ΗΠΑ ήταν: «απελευθερώστε τους ομήρους, παραδώστε τις σορούς και εγγυώμαι ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή στον πόλεμο».

Συντριπτική πίεση στη Χαμάς

Η συμμετοχή της Τουρκίας στις συνομιλίες αρχικά τέθηκε υπό βέτο από το Ισραήλ, αλλά ο Τραμπ παρενέβη, πιέζοντας το Ισραήλ να επιτρέψει τη συμμετοχή της Άγκυρας, δήλωσαν δύο διπλωμάτες.

Ένας ανώτερος αξιωματούχος της Χαμάς δήλωσε ότι οι στρατιωτικοί ηγέτες της Γάζας δέχτηκαν την εκεχειρία όχι ως παράδοση, αλλά υπό την συντριπτική πίεση της αδιάκοπης διαμεσολάβησης, της καταρρέουσας ανθρωπιστικής κατάστασης και ενός κουρασμένου από τον πόλεμο παλαιστινιακού λαού.

Η συμφωνία εξασφάλισε την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων που κρατήθηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, η οποία σκότωσε 1.200 ανθρώπους και πυροδότησε μια ισραηλινή επίθεση που έκτοτε έχει αφήσει πάνω από 67.000 νεκρούς Παλαιστινίους, σύμφωνα με τις υγειονομικές αρχές της Γάζας.

Το κατά πόσον η συμφωνία για τη Γάζα θα ανοίξει τελικά τον δρόμο προς ένα παλαιστινιακό κράτος παραμένει ασαφές. Η Τουρκία και αραβικά κράτη, συμπεριλαμβανομένων του Κατάρ και της Αιγύπτου, λένε ότι το σχέδιο δεν έχει οδικό χάρτη προς μια λύση δύο κρατών , ένα ιστορικό παλαιστινιακό αίτημα.

Ερωτηθείς για μια πιθανή ανάπτυξη τουρκικών στρατευμάτων στη Γάζα σε ένα μεταπολεμικό σενάριο και τρόπους για να διασφαλιστεί η ασφάλεια του θύλακα, ο Ερντογάν δήλωσε στις 8 Οκτωβρίου ότι οι συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός ήταν κρίσιμες για τη λεπτομερή συζήτηση του ζητήματος, αλλά η προτεραιότητα ήταν η επίτευξη πλήρους κατάπαυσης του πυρός, η παροχή βοήθειας και η ανοικοδόμηση της Γάζας.