AUKUS – Μεγάλος και διαρκής ο στρατηγικός απόηχος της συμφωνίας

Περιστασιακά, μπορείτε να δείτε τις τεκτονικές πλάκες της γεωπολιτικής να μετατοπίζονται μπροστά στα μάτια σας. Το Σουέζ το 1956, ο Νίξον που πήγε στην Κίνα το 1972 και η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989 είναι από τα παραδείγματα της ζωντανής μνήμης. Η αποκάλυψη της περασμένης εβδομάδας ενός τριμερούς αμυντικού συμφώνου μεταξύ Αυστραλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και Ηνωμένων Πολιτειών (εισάγοντας το αμήχανο αρκτικόλεξο AUKUS) εμφανίζει άλλη μια από αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις.

Το AUKUS προβλέπει ένα ευρύ φάσμα διπλωματικής και τεχνολογικής συνεργασίας, από την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο έως την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά στον πυρήνα του βρίσκεται μια συμφωνία για την έναρξη διαβουλεύσεων για να βοηθήσει την Αυστραλία να αποκτήσει ένα στόλο πυρηνοκίνητων υποβρυχίων (αν και όχι πυρηνικά όπλα). Μια συνέπεια αυτού είναι ότι η Αυστραλία ακύρωσε μια σύμβαση, αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων, που υπογράφηκε το 2016 με τη Γαλλία για ντίζελ-ηλεκτρικά υποβρύχια. Στην ανακοίνωση του AUKUS στις 15 Σεπτεμβρίου με τους πρωθυπουργούς της Αυστραλίας και της Βρετανίας, Σκοτ Μόρισον και Μπόρις Τζόνσον, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν τόνισε ότι επρόκειτο για «επένδυση στη μεγαλύτερη πηγή δύναμης μας – τις συμμαχίες μας». Ωστόσο, ο παλαιότερος σύμμαχος της Αμερικής, η Γαλλία, αντέδρασε με κατανοητή οργή. Ο Ζαν Υβ Λε Ντριάν, υπουργός Εξωτερικών, το χαρακτήρισε «μαχαιριά στην πλάτη». Στις 17 Σεπτεμβρίου ο Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν απέσυρε τους πρέσβεις της Γαλλίας από την Ουάσινγκτον και την Καμπέρα (αν και όχι από το Λονδίνο).

Τα ισχυρά απόνερα του AUKUS δείχνουν τι βαθιά μετατόπιση αντιπροσωπεύει. Για την Αμερική είναι η πιο δραματική κίνηση μέχρι τώρα στην αποφασιστικότητά της να αντιμετωπίσει αυτό που θεωρεί ως αυξανόμενη απειλή από την Κίνα, ιδιαίτερα τη θαλάσσια πρόκληση που θέτει στον Ειρηνικό. Όχι μόνο η Αμερική μοιράζεται τα στολίδια της στρατιωτικής της τεχνολογίας, το κινητήρα πρόωσης πυρηνικών υποβρυχίων, με σύμμαχο μόνο για δεύτερη φορά σε 63 χρόνια (την άλλη φορά ήταν με τη Βρετανία). Επίσης σηματοδοτεί ισχυρά τη μακροπρόθεσμη δέσμευσή της σε αυτό που αποκαλεί «ελεύθερο και ανοιχτό Ινδο-Ειρηνικό».

Πολλές χώρες της περιοχής που αισθάνονται απειλή από την Κίνα το χαιρετίζουν. Το AUKUS θα παρέχει τώρα ένα ισχυρό σκηνικό για την πρώτη προσωπική συνάντηση των ηγετών της τετράδας -Αμερικής, Αυστραλίας, Ινδίας και Ιαπωνίας- στην Ουάσιγκτον, στις 24 Σεπτεμβρίου. Τον περασμένο μήνα, εν μέσω μιας χαοτικής αποχώρησης από την Καμπούλ, έγινε λόγος για την έλλειψη ισχύος της Αμερικής και την απώλεια πίστης μεταξύ των συμμάχων της. Παρ ‘ όλη την οργή στο Παρίσι, το AUKUS αλλάζει αυτή την αφήγηση. «Η μεγαλύτερη σημασία αυτού είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αγκαλιιάζουν τους συμμάχους τους και οι σύμμαχοί τους αγκαλιάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες», λέει ο Μαίκλ Φουλιλάβ από το Ινστιτούτο Lowy, μια δεξαμενή σκέψης στο Σίδνεϊ. «Δυστυχώς, η Γαλλία είναι παράπλευρη ζημιά».

Στα μάτια των Αυστραλών οι εξελίξεις που οδήγησαν στο AUKUS έγιναν σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα. Ηταν η βαρύτατη πίεση που άσκησε η Κίνα στην Αυστραλία, το πιο εντυπωσιακό πρόσφατο παράδειγμα ήταν η απάντηση στο αίτημά της για ανεξάρτητη έρευνα σχετικά με την προέλευση του covid-19, που οδήγησε σε επείγον ενδιαφέρον για τρόπους αντίδρασης. Η κατάργηση της σύμβασης υποβρυχίων με τη Γαλλία ήταν μια τολμηρή κίνηση. Αν και η συμφωνία με τη Naval Group, μια εταιρεία στην οποία το γαλλικό κράτος έχει το πλειοψηφικό μερίδιο, αντιμετώπισε δυσκολίες σχετικά με το κλιμακούμενο κόστος και τις καθυστερήσεις και είχε λίγους φίλους μεταξύ των πολιτικών ή του Τύπου, ήταν ωστόσο ένα από τα μεγαλύτερα συμβόλαια στην ιστορία της Αυστραλίας και θεωρούνταν ευρέως ότι ήταν πολύ μεγάλο για να κοπεί. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση το έκανε, παρά την προοπτική ισχυρών κυρώσεων, αντικατοπτρίζει τόσο την κλίμακα του στοιχήματός της στην Αμερική ως σύμμαχο όσο και τα θέλγητρα της υποβρύχιας τεχνολογίας που θα αποκτήσει: πολύ πιο κρυφή και με πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια από τις πετρελαιοκίνητες.

Η Βρετανία μπορεί να είναι η λιγότερο σημαντική από την τριάδα AUKUS. Σίγουρα, ο ρόλος της υποβαθμίζεται στη γαλλική απόφαση να μην ανακαλέσει τον πρέσβη της από το Λονδίνο (ο κ. Λε Ντριάν αποκάλεσε τη Βρετανία ως τον «τρίτο τροχό» της συμφωνίας). Ακόμα κι έτσι, για τον κ. Τζόνσον το σύμφωνο απεικονίζει τον μεταβαλλόμενο ρόλο της χώρας του στον κόσμο. Ταιριάζει άνετα με την προσπάθεια μετά το Brexit να προωθήσει την «Παγκόσμια Βρετανία» (στο εξής θα υποστηρίζεται ενεργά από μια νέα υπουργό Εξωτερικών, τη Λιζ Τρους). Και δίνει ουσία στην «κλίση προς τον Ινδο-Ειρηνικό» που υιοθετήθηκε σε μια ολοκληρωμένη ανασκόπηση της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο.

Και για τους Γάλλους, το AUKUS αποκρυσταλλώνει αυτό που θεωρούν ως βαθιά πραγματικότητα στις διεθνείς σχέσεις, κυρίως την ιδέα ότι η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερη «στρατηγική αυτονομία» για να μην εξαρτάται υπερβολικά από την Αμερική. Ωστόσο, η σιωπηλή αντίδραση μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων της Γαλλίας δημιουργεί την οικεία αμφιβολία για το πόσο σοβαρή μπορεί να είναι μια τέτοια αυτονομία. Αφού εμφανίστηκαν οι ειδήσεις για τη συμφωνία του AUKUS, ένας Γερμανός αξιωματούχος ζήτησε «συνοχή και ενότητα» μεταξύ των δυτικών δυνάμεων, για την οποία είπε ότι θα απαιτηθεί «πολλή προσπάθεια» για να επιτευχθεί. Η Γαλλία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα παλέψει για δίκαιη μεταχείριση απέναντι στα αντανακλαστικά των αγγλόφωνων συμμάχων να συνασπιστούν (η τριμερής συμφωνία έρχεται πάνω από τη συμμαχία ανταλλαγής πληροφοριών «Five Eyes» που περιλαμβάνει τις ίδιες τρεις χώρες συν τον Καναδά και τη Νέα Ζηλανδία). Αλλά η γαλλική οργή, ειδικά εναντίον της Αυστραλίας, οδηγείται επίσης από μια προσωπική αίσθηση προδοσίας.

Αυτό ξεπερνά την απώλεια ενός γιγαντιαίου συμβολαίου, όσο επίπονο κι αν είναι. Η Γαλλία αποδίδει εξαιρετικό ρόλο στο ρόλο της στην περιοχή Ινδο-Ειρηνικού, όπου διατηρεί περίπου 7.000 στρατιώτες και έχει σχεδόν 2 εκατομμύρια πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των νησιωτικών εδαφών της, όπως η Νέα Καληδονία και η Γαλλική Πολυνησία. Έχει χτίσει επιμελώς αυτό που πίστευε ότι ήταν μια όλο και πιο στενή σχέση με την Αυστραλία. Μόλις στις 30 Αυγούστου το ανακοινωθέν από υψηλού επιπέδου αυστραλο-γαλλικές υπουργικές διαβουλεύσεις μίλησε για «τη δύναμη της στρατηγικής μας συνεργασίας» σε πολλούς τομείς και τόνισε «τη σημασία του μελλοντικού προγράμματος υποβρυχίων». Ωστόσο, ούτε σε εκείνη τη σύνοδο κορυφής ούτε σε πολλές άλλες κατά τη διάρκεια των μηνών που ήταν σε εξέλιξη το aukus, η Γαλλία δεν έλαβε καμία ειδοποίηση γι ‘αυτό. Οι «έξι μήνες μυστικότητας» ήταν «σπουδαία παράσταση», λέει ο Φρανσουά Εισμπουργκ, Γάλλος εμπειρογνώμονας εξωτερικής πολιτικής, ο οποίος μέσω της δεξαμενής σκέψης του είχε εμπλακεί εδώ και χρόνια στην καλλιέργεια σχέσεων με την Αυστραλία.

Ο αντίκτυπος στη Γαλλία είναι μία από τις πολλές επιφυλάξεις για αυτό που κατά τα άλλα φαίνεται να είναι ένα στρατηγικό πραξικόπημα από τους τρεις εταίρους στο aukus. Η ιδέα της αμερικανικής κυβέρνησης να συνεργαστεί με συμμάχους για να ελέγξει την Κίνα έχει νόημα. Αλλά μια σημαντική διάσπαση με έναν βασικό σύμμαχο -έναν με σοβαρά συμφέροντα του Ινδο-Ειρηνικού- δεν βοηθά καθόλου. Θα χρειαστούν τώρα δημιουργικές προσπάθειες από την ομάδα του aukus για να μετριάσουν τη ζημιά.

Δεύτερον, υπάρχει αυτό που λέει το γεγονός για την αμερικανική διπλωματία. Οι Γάλλοι ήταν σίγουρα αναστατωμένοι, αλλά η αντίδραση της ήταν άχαρη. Αυτό έρχεται να προστεθεί στον κακό χειρισμό της κυβέρνησης Μπάιντεν της αποχώρησης από το Αφγανιστάν. Ένα παράδειγμα ανικανότητας εξωτερικής πολιτικής φαίνεται ατυχές. Δύο διαδοχικά μοιάζουν με μοτίβο. Αυτό δεν είναι καλός οιωνός για τη διαχείριση της σχέσης με την Κίνα, η οποία περιλαμβάνει στοιχεία στρατιωτικού ανταγωνισμού, οικονομικής χαλάρωσης και συνεργασίας για, ας πούμε, την κλιματική αλλαγή και τον έλεγχο των όπλων.

Τρίτον, η αμερικανική εξωτερική πολιτική έχει συχνά επικριθεί, μεταξύ άλλων από τον κ. Μπάιντεν, επειδή έδωσε μεγάλη έμφαση στη στρατιωτική διάσταση και όχι αρκετή στη διπλωματία και άλλα εργαλεία. Η πυρηνική-υποβρύχια πρωτοβουλία είναι μια μεγάλη κίνηση στο αμυντικό μέτωπο, αλλά η Κίνα είναι όλο και πιο ισχυρή στην περιοχή στο οικονομικό και χρηματοπιστωτικό μέτωπο. Η Κίνα απάντησε στο AUKUS επικρίνοντας την «ψυχροπολεμική νοοτροπία». Την επόμενη ημέρα υπέβαλε αίτηση για ένταξη στο cptpp, ένα διασυνοριακό εμπορικό σύμφωνο 11 χωρών που η Αμερική βοήθησε να προωθήσει ως ένας τρόπο για να περιορίσει την επιρροή της Κίνας, αλλά στη συνέχεια το εγκατέλειψε.

Δεν υπάρχει γρήγορη λύση για τα λάθη της Αμερικής στην οικονομική πολιτική. Πράγματι, η αντιπαλότητα μεταξύ Κίνας και Αμερικής, μαζί με τους συμμάχους της, θα διαδραματιστεί σε πολλούς τομείς για πολλά χρόνια. Είναι η καθοριστική γεωπολιτική πρόκληση του 21ου αιώνα. Και τώρα μέσα από το AUKUS απέκτησε ένα νέο ορόσημο.