Θα είναι τελικά πλήγμα για τη Ρωσία τυχόν αποκλεισμός από το σύστημα SWIFT;

Ο προσεκτικός αναγνώστης των δυτικών δηλώσεων για τις εξελίξεις στην Ουκρανία θα διαπιστώσει ότι όσο περισσότερο ανεβαίνουν οι τόνοι ως προς την προληπτική καταδίκη τυχόν ρωσικής «επιθετικής ενέργειας», τόσο διατυπώνεται με όλο και πιο σαφή τρόπο η θέση ότι η δυτική απάντηση δεν μπορεί να είναι ένοπλη, δηλαδή δεν μπορούν να εμπλακούν νατοϊκές δυνάμεις σε μια τέτοια αντιπαράθεση.

Όμως, αυτή η αποσαφήνιση των πραγματικών ορίων της κίνησης της Δύσης εγείρει αμέσως το ερώτημα, εάν και σε ποιο βαθμό μπορεί η Δύση να κάνει επιλογές που θα έχουν πραγματικό κόστος για τη Ρωσία, έτσι ώστε να μπορεί να υπάρχει και μια απειλή με πραγματική αποτρεπτική δυνατότητα.

Σε αυτό το φόντο, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τις ιδιαίτερα προσφιλείς στις ΗΠΑ οικονομικές κυρώσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι οι ΗΠΑ δεν είναι απλώς μια χώρα που εφαρμόζουν οικονομικές κυρώσεις που έχουν αποφασιστεί από διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ. Επιβάλλουν και οι ίδιες κυρώσεις σε διάφορες χώρες και σε διάφορα πρόσωπα (πολιτικούς, στρατιωτικούς και επιχειρηματίες) από διάφορες χώρες.

Η λογική είναι απλή: σκληρές κυρώσεις θα γονατίσουν την οικονομία μιας χώρας και θα υποχρεώσουν την κυβέρνησή της να ανακρούσει πρύμναν ως προς τα επίδικα ζητήματα.

Η σημασία τυχόν αποκλεισμού από το SWIFT

Η Ρωσία ούτως ή άλλως υφίσταται ένα ευρύ φάσμα από οικονομικές κυρώσεις και από τις ΗΠΑ και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, δεν είναι αποκομμένη πλήρως από τις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές, διατηρεί εξαγωγές προς την Ευρώπη και βεβαίως έχει εκτεταμένες οικονομικές συναλλαγές με άλλες χώρες που δεν έχουν προχωρήσει σε κυρώσεις. Άλλωστε, η Ρωσία έχει μια δική της εκτεταμένη βιομηχανία, την ώρα που οι ενεργειακές της εξαγωγές παραμένουν απαραίτητες για πολλές χώρες.

Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι με τον τρόπο που εξελίσσεται η παγκόσμια οικονομία, το εύρος της βαρύτητας κυρώσεων που αφορούν τις ΗΠΑ και την ΕΕ, έχει συγκριτικά μειωθεί.

Αυτό έχει εξηγήσει στην αναζήτηση μορφών κυρώσεων που να έχουν «όντως κόστος». Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η πρόταση να αποκλειστεί η Ρωσία από το σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών SWIFT.

Το σύστημα SWIFT, με έδρα τις Βρυξέλλες είναι αυτή τη στιγμή το βασικό παγκόσμιο ψηφιακό σύστημα για τη μεταφορά ποσών ανάμεσα σε χώρες και ανάμεσα σε τραπεζικά ιδρύματα. Μέσα στο 2021 διαχειρίστηκε πάνω από 10 δισεκατομμύρια μηνύματα που αφορούσαν τέτοιες διεθνείς συναλλαγές. Με έναν τρόπο αποτελεί την επικοινωνιακή ραχοκοκαλιά του διεθνούς τραπεζικού συστήματος.

Το να αποκλειστεί μια χώρα – τα τραπεζικά της ιδρύματα και οι συναλλασσόμενοί της – από το σύστημα SWIFT δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην ικανότητά των τραπεζών και των επιχειρήσεών της να έχουν διεθνείς συναλλαγές. Τα προβλήματα δεν είναι ανυπέρβλητα – υπάρχουν τρόποι να εκκαθαρίζονται συναλλαγές και εκτός SWIFT – αλλά δεν είναι και αμελητέα.

Πόσο θα πληγεί πραγματικά η Ρωσία;

Ωστόσο, υπάρχει το ερώτημα πόσο θα πληγεί πραγματικά η Ρωσία. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι παρότι αρχικά θα υπάρξει αναστάτωση, συμπεριλαμβανομένων και μαζικών αναλήψεων χρημάτων από τράπεζες στη Ρωσία ή μαζική φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, στο τέλος η Ρωσία θα μπορούσε να αντέξει τον σχετικό κραδασμό. Θα υπάρξει πρόβλημα με την ευρωπαϊκή αγορά συμπεριλαμβανομένης και της ανάγκης να βρεθεί διαφορετική υποδομή για την εκκαθάριση των συναλλαγών που αφορούν το φυσικό αέριο. Ουσιαστικά στην αρχή θα είναι ένα σοκ, μέχρις ότου αναδυθούν νέοι μηχανισμοί για την πραγματοποίηση αυτών των συναλλαγών.

Το μόνο ανάλογο παράδειγμα που έχουμε είναι αυτό που είχε συμβεί όταν οι ιρανικές τράπεζες αποκλείστηκαν από το SWIFT υπό το βάρος αμερικανικών πιέσεων το 2012, με αποτέλεσμα να οι εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου να πέσουν από τα 2,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα το 2011 σε περίπου 1 εκατομμύριο το 2014. Ωστόσο, ούτως ή άλλως σε βάρος του Ιράν υπήρχε ένα αρκετά βαρύ συνολικό πλαίσιο κυρώσεων.

Στο βαθμό που θα μπορεί να συνεχίσει να έχει διεθνές εμπόριο, δηλαδή να εξάγει και να εισάγει, σταδιακά οι επιχειρήσεις θα έβρισκαν τρόπο να παρακάμπτουν το εμπόδιο της μη διασύνδεσης με το SWIFT και οι συναλλαγές να συνεχίζονται. Ας μην ξεχνάμε ότι ούτως ή άλλως το ευρύ φάσμα της παραβίασης διαφόρων κυρώσεων σε βάρος άλλοτε άλλων χωρών, προσφέρει άφθονη «τεχνογνωσία» για το πώς μπορούν να παρακάμπτονται εμπόδια στις διεθνείς συναλλαγές.

Η προετοιμασία συστημάτων παράλληλων προς το SWIFT

Η πρόταση για αποκλεισμό της Ρωσίας από το SWIFT κυκλοφορεί από το 2014 και την εκ νέου ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία.  Όλο αυτό το διάστημα η Ρωσία εντατικοποίησε την προσπάθεια να διαμορφώσει μια εναλλακτική λύση.

Ήδη είναι σε λειτουργία, ως εναλλακτική στο SWIFT το SPFS (System for Transfer of Financial Messages), ωστόσο παρά τη μεγάλη συμμετοχή σε αυτό ρωσικών τραπεζικών ιδρυμάτων, αλλά και ιδρυμάτων από τη Λευκορωσία δεν έχει υπάρξει προς το παρόν μαζική διεθνής συμμετοχή. Όμως, σε αυτό παίζει ρόλο και το γεγονός ότι ξένα ιδρύματα προς το παρόν δεν έχουν λόγο να συμμετέχουν. Αυτό θα άλλαζε σε περίπτωση που π.χ. έπρεπε να αναζητηθεί λύση για την αποπληρωμή των ποσοτήτων φυσικού αερίου που η Ευρώπη θα συνεχίσει να εισάγει από τη Ρωσία.

Η αναζήτηση ρωσοκινεζικής συνεργασίας

Οποιοδήποτε μέτρο τέτοιας υφής σε βάρος της Ρωσίας θα αντιμετωπίζεται και ως προάγγελος ανάλογων μέτρων σε βάρος της Κίνας, παρά το τεράστιο βάθος της αλληλεξάρτησης του κινεζικού χρηματοοικονομικού τομέα με την παγκόσμια αγορά.

Δεν είναι τυχαίο ότι και η Κίνα έχει θέσει σε λειτουργία από το 2015 τη δική της εκδοχή παραλλαγής του SWIFT, το CIPS (Cross-Border International Payment System).

Σε αυτό το πλαίσιο έχει μεγάλη σημασία ότι κατά την πρόσφατη τηλεδιάσκεψη του Βλαντιμίρ Πούτιν και το Σι Τζινπίνγκ ανάμεσα στα άλλα επιβεβαιώθηκε η συνεργασία των δύο χωρών στην ανάπτυξη χρηματοοικονομικών δομών που θα τους επιτρέψουν να βαθύνουν τους μεταξύ τους οικονομικούς δεσμούς με τρόπο που θα άλλες χώρες δεν θα μπορούν να επηρεάσουν, μια αναφορά που εμμέσως πλην σαφώς παραπέμπει στην παράκαμψη του SWIFT.

Είναι προφανώς ότι μια ρωσοκινεζική συνεργασία σε αυτό το επίπεδο θα μπορούσε πιο εύκολα να κατοχύρωνε ένα εναλλακτικό προς το SWIFT σύστημα.

Από την «αποσύνδεση» στην «αποδολαριοποίηση»

Από διάφορες πλευρές έχει διατυπωθεί η θέση ότι οι ΗΠΑ και η Δύση βρίσκονται (ή οφείλουν να βρίσκονται) σε μια τροχιά «αποσύνδεσης» από την Κίνα και τη Ρωσία, καθώς θα πρέπει να αποκλειστούν από διεθνείς συναλλαγές οι χώρες που δεν ασπάζονται πλήρως μια ορισμένη εκδοχή δημοκρατίας.

Μόνο που δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι μια τέτοια εκδοχή «οικονομικού Ψυχρού Πολέμου» θα συμβάλει απαραίτητα στην ενίσχυση της θέσης των ΗΠΑ.

Και αυτό γιατί ο υπάρχει ο κίνδυνος να μετατραπεί σε μια πίεση για ακόμη μεγαλύτερη «αποδολαριοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς ολοένα και περισσότερες χώρες θα έχουν κίνητρο όχι απλώς να συνδεθούν σε εναλλακτικά προς το SWIFT πληρωμών, αλλά και να αποδεσμευτούν κατ’ επέκταση και από το δολάριο. Ας μην ξεχνάμε ότι το SWIFT εκτός όλων των άλλων διασφαλίζει και την κυριαρχία του δολαρίου ως διεθνούς νομίσματος αναφοράς.

Μόνο που το γεγονός ότι το δολάριο αποτελεί το διεθνές νόμισμα αναφοράς για την παγκόσμια οικονομία έχει ιδιαίτερη σημασία και για να παραμένει η αμερικανική οικονομία στο επίκεντρο της παγκόσμιας, αλλά και για να μπορεί η κυβέρνηση των ΗΠΑ απρόσκοπτα να χρηματοδοτεί τα μεγάλα της ελλείμματα, αφού τελικά εξασφαλίζεται μια διαρκής παγκόσμια αγορά για δολάρια και για τίτλους του αμερικανικού δημοσίου.

Το να αρχίσει όλο και μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη να στρέφει την πλάτη του στο δολάριο είναι ένα ενδεχόμενο που καμιά αμερικανική κυβέρνηση δεν μπορεί να παρακάμψει.