Κένεθ Ρόγκοφ: Το μακροχρόνιο οικονομικό σοκ του πολέμου

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα μπορούσε να ανατρέψει τη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική στις προηγμένες οικονομίες, αναφέρει ο Κένεθ Ρόγκοφ, Καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής και καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, σε άρθρο του που δημοσιεύεται στο νέο τεύχος του περιοδικού του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Finance and Development.

O διακεκριμένος οικονομικός αναλυτής υπογραμμίζει ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι μια καταστροφή για την παγκόσμια ειρήνη και ιδιαίτερα για την ειρήνη στην Ευρώπη.

«Ωστόσο, ο πόλεμος ενισχύει επίσης σε μεγάλο βαθμό μια σειρά από προϋπάρχουσες αντίξοες παγκόσμιες οικονομικές τάσεις, όπως η αύξηση του πληθωρισμού, η ακραία φτώχεια, η αύξηση της επισιτιστικής ανασφάλειας, η αποπαγκοσμιοποίηση και η επιδείνωση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης» τονίζει χαρακτηριστικά και προσθέτει: «Επιπλέον, με ένα προφανές τέλος στο μέρισμα ειρήνης που έχει βοηθήσει από καιρό στη χρηματοδότηση υψηλότερων κοινωνικών δαπανών, η επανεξισορρόπηση των δημοσιονομικών προτεραιοτήτων θα μπορούσε να αποδειχθεί αρκετά προκλητική ακόμη και στις προηγμένες οικονομίες».

Η τραγική εικόνα της Ουκρανίας

Αρχικά αναφέροντας το προφανές, η κατεστραμμένη από τον πόλεμο Ουκρανία βρίσκεται σε κατάσταση σοβαρής οικονομικής δυσπραγίας. Εκτός από την καταστροφή του φυσικού κεφαλαίου, εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και αμέτρητες χιλιάδες έχουν σκοτωθεί ή ακρωτηριαστεί. Αυτό προστίθεται στη γενικευμένη αύξηση της οικονομικής δυσπραγίας σε όλο τον κόσμο ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας αυξήθηκε κατά περίπου 100 εκατομμύρια σε σχεδόν 700 εκατομμύρια, εκ των οποίων σημαντικό ποσοστό ζει σε περιοχές συγκρούσεων.

Ο πληθωρισμός

Σύμφωνα με τον κ. Ρόγκοφ, για την παγκόσμια οικονομία, οι ελλείψεις καυσίμων και τροφίμων που προκλήθηκαν από τον πόλεμο επιδεινώνουν τον πληθωρισμό μετά την πανδημία που είχε ήδη φτάσει σε υψηλά πολλών δεκαετιών στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου.

«Το να πούμε ότι τα αίτια είναι γνωστά θα ήταν υπερβολή δεδομένου ότι ο εξαιρετικά χαμηλός πληθωρισμός της δεκαετίας του 2010 εξακολουθεί να προβληματίζει τους ακαδημαϊκούς μακροοικονομολόγους. Αλλά οι κύριοι παράγοντες είναι προφανείς. Πρώτον, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες άργησαν να χαλαρώσουν τα πρωτοφανή μακροοικονομικά κίνητρα σε καιρό ειρήνης. Σίγουρα, τα ρεκόρ πρώιμης τόνωσης βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση του πρώτου σταδίου της πανδημίας, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, παρέμειναν για πολύ καιρό και αποδείχθηκαν υπερβολικές μετά την απροσδόκητα απότομη ανάκαμψη σε προηγμένες οικονομίες και ορισμένες αναδυόμενες αγορές».

Εφοδιαστική αλυσίδα

Σύμφωνα με τον κ. Ρόγκοφ, οι διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας ήταν επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στον πληθωρισμό, αν και μέρος της πίεσης στην προσφορά θα πρέπει πραγματικά να εντοπιστεί στην ξαφνική αύξηση της ζήτησης. Σε όλες τις προηγμένες οικονομίες, περισσότερες από τις μισές (συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και της ζώνης του ευρώ) είχαν ρυθμούς πληθωρισμού άνω του 5 τοις εκατό ακόμη και πριν από τις εχθροπραξίες, έτσι ώστε ο πόλεμος να επιδεινώσει μια ήδη δύσκολη κατάσταση.

Οι παγκόσμιοι σιτοβολώνες

Πριν από τη σύγκρουση, η Ρωσία και η Ουκρανία μαζί αντιπροσώπευαν το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού και η Ρωσία είναι σημαντικός προμηθευτής ορυκτών καυσίμων, ειδικά στην Ευρώπη. Οι διακοπές στον εφοδιασμό αυτών των εμπορευμάτων αυξάνουν τις τιμές.

Αυξάνονται τα επιτόκια

Σύμφωνα με τον κ. Ρόγκοφ, μέσα στο πλαίσιο αυτό , το πόσο θα πρέπει τελικά να αυξήσουν τα επιτόκια οι κεντρικές τράπεζες και πόσο καιρό θα παραμείνουν όρθιες, είναι ένα μείζον ερώτημα. Η κεντρική πρόβλεψη των αξιωματούχων της Federal Reserve είναι ότι θα ανεβάσουν το επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων στο 2,75%, από σχεδόν μηδενικό τον Ιανουάριο. Η πρώτη αύξηση κατά 0,25% ήρθε ήδη τον Μάρτιο και η Fed αναμένει επίσης μια γρήγορη μείωση του μεγέθους του τεράστιου ισολογισμού της. Οι αγορές φαίνεται να έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη ότι τα συνδυασμένα αποτελέσματα αυτών των ενεργειών θα είναι αρκετά και ότι θα υπάρξει ομαλή προσγείωση για την υπερθερμασμένη οικονομία.

Συγκεκριμένα, από την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου, οι πενταετείς προσδοκίες για τον πληθωρισμό ήταν λίγο κάτω από το 2,4%, όχι υψηλότερο από ό,τι στις αρχές Φεβρουαρίου 2018 και σχεδόν μισή ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερες από μια δεκαετία νωρίτερα.

Οι μισθοί

Αλλά αυτή η αυθόρμητη άποψη υποτιμά τον σημαντικό κίνδυνο ότι ο παρατεταμένος υψηλός πληθωρισμός θα είναι αποσταθεροποιητικός. Είναι αλήθεια ότι προς το παρόν, οι μισθοί αυξάνουν τον πληθωρισμό σε πολλές χώρες, ακόμη και σε στενές αγορές εργασίας, υποδηλώνοντας ότι η αξιοπιστία της κεντρικής τράπεζας παραμένει ισχυρή, ακόμη και εκτός χρηματοπιστωτικών αγορών. Όμως, καθώς ο υψηλός πληθωρισμός επιμένει, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να διαβρωθεί η αξιοπιστία της κεντρικής τράπεζας και θα μπορούσε να αποδειχθεί δύσκολο να ξαναβάλουμε το τζίνι του πληθωρισμού στο μπουκάλι.

Η άγκυρα

Οι κεντρικοί τραπεζίτες γνωρίζουν καλά τον κίνδυνο να χάσουν την άγκυρά τους για τον πληθωρισμό, αλλά πρέπει επίσης να ανησυχούν για την πρόκληση μεγάλης ύφεσης. Μια άλλη πρόκληση είναι ότι τα επίπεδα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους είναι πολύ υψηλότερα σήμερα από ό,τι ήταν κατά τον τελευταίο κύκλο σύσφιξης της προηγμένης οικονομίας τη δεκαετία του 1980 και μια απότομη νομισματική σύσφιξη θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τη δυναμική του χρέους, που κατά τα άλλα ήταν συνήθως καλοήθης την τελευταία δεκαετία.

Οι επιπτώσεις του πολέμου

Ο αναλυτής αναφέρει επίσης, ότι για τη δημοσιονομική πολιτική, οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις του πολέμου της Ουκρανίας για τις προηγμένες οικονομίες είναι αρκετά μέτριες σε σύγκριση με εκείνες των προγραμμάτων τόνωσης της εποχής της πανδημίας.

Ωστόσο, οι σωρευτικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ενός εξασθενημένου μερίσματος ειρήνης θα μπορούσαν να αποδειχθούν μεγαλύτερες από ό,τι έχουν αναγνωρίσει μέχρι στιγμής οι περισσότερες κυβερνήσεις. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, θα μπορούσε εύκολα να καταλήξει να αυξάνει τις αμυντικές δαπάνες κατά 1 τοις εκατό του ΑΕΠ ετησίως, αν όχι περισσότερο. Εάν συμβεί αυτό, το κόστος που θα προκύψει πιθανότατα θα ξεπεράσει ακόμη και το φιλόδοξο κίνητρο των 807 δισεκατομμυρίων ευρώ του NextGenerationEU κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Και αυτό δεν υπολογίζει την τελική συνεισφορά της Ευρώπης στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, η οποία θα μπορούσε να ανέλθει σε 100 δισεκατομμύρια ευρώ ή περισσότερο .

Το Τείχος του Βερολίνου

Από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να συρρικνώσουν τον στρατιωτικό προϋπολογισμό τους κατά 3 τοις εκατό του ΑΕΠ, περισσότερο από αρκετό για να καλύψει όλες τις σημερινές κρατικές δαπάνες για μη αμυντική κατανάλωση και επενδύσεις. Ο αρχικός στόχος της κυβέρνησης Μπάιντεν για περαιτέρω μετατόπιση των στρατιωτικών δαπανών σε κοινωνικά προγράμματα βρίσκεται ήδη σε αναμονή, και είναι μια δίκαιη εικασία ότι τα επόμενα χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα καταλήξουν να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες κατά το ίδιο ποσό με την Ευρώπη. Εν τω μεταξύ, η χαοτική υποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και το φρικτό θέαμα του πολέμου στην Ουκρανία αναγκάζουν πολλές άλλες χώρες να επαναξιολογούν τις αμυντικές τους ανάγκες.

Κίνδυνος αποπαγκοσμιοποίησης

Σύμφωνα με τον κ. Ρόγκοφ οι κίνδυνοι αποπαγκοσμιοποίησης έχουν επίσης αυξηθεί σημαντικά μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Ήδη μετά την έναρξη της πανδημίας, υπήρξε πολλή συζήτηση για να γίνουν οι αλυσίδες εφοδιασμού πιο ανθεκτικές και να προσπαθήσουμε να βασιστούμε λιγότερο στις εισαγωγές για τις ανάγκες της δημόσιας υγείας, όπως η παραγωγή εμβολίων και αντιβιοτικών, για να μην αναφέρουμε τους ημιαγωγούς που αποτελούν το θεμέλιο της ψηφιακής οικονομίας.

Η απομόνωση της Ρωσίας

Η Ρωσία, φυσικά, φαίνεται ότι θα είναι απομονωμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά το πραγματικό πλήγμα στην παγκοσμιοποίηση θα συμβεί εάν μειωθεί επίσης το εμπόριο μεταξύ των προηγμένων οικονομιών και της Κίνας, κάτι που δυστυχώς είναι δυνατό σε ορισμένα σενάρια. Μια σημαντική αναδιάταξη της παγκόσμιας οικονομίας δύσκολα μπορεί να είναι καλή για τη γεωπολιτική σταθερότητα. Από τον Μοντεσκιέ , οι πολιτικοί οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι οι χώρες που εμπορεύονται μεταξύ τους είναι λιγότερο πιθανό να πάνε σε πόλεμο, με την κύρια σύγχρονη απόχρωση να είναι ότι το έμμεσο εμπόριο μέσω κοινών εταίρων και δικτύων βοηθά επίσης.

Βραχυπρόθεσμα, η αποπαγκοσμιοποίηση θα ήταν σίγουρα ένα τεράστιο αρνητικό σοκ για την παγκόσμια οικονομία.

Το Βασικό Μάθημα

Ο κορυφαίος αναλυτής καταλήγει λέγοντας ότι ίσως το πιο σημαντικό μακροοικονομικό μάθημα σήμερα είναι ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής (για να μην αναφέρουμε τους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους) πρέπει να θυμούνται ότι, αν και τα πράγματα συνήθως γίνονται καλύτερα μετά από ένα καταστροφικό σοκ, μπορεί επίσης να χειροτερέψουν πολύ. Επομένως, η νομισματική και δημοσιονομική πολιτική πρέπει να ενσωματώσει την ανθεκτικότητα, και όχι μόνο τον μαξιμαλισμό που έχει γίνει της μόδας τελευταία.