Μπορεί να διαπιστωθεί αν επίκειται ρωσική πυρηνική επίθεση;

Στις 17 Οκτωβρίου το ΝΑΤΟ ξεκίνησε δεκαπενθήμερο πυρηνικών ασκήσεων στο Βέλγιο με την επωνυμία Steadfast Noon. Αργότερα αυτό το μήνα, το ΝΑΤΟ αναμένει από τη Ρωσία να πραγματοποιήσει τις δικές της πυρηνικές ασκήσεις, που ονομάζονται Grom, για δεύτερη φορά φέτος. Το Steadfast Noon, που περιλαμβάνει 60 αεροσκάφη από 14 συμμαχικές χώρες – συμπεριλαμβανομένων βομβαρδιστικών B-52 που έφτασαν από την Αμερική – είναι «ρουτίνα… επαναλαμβανόμενη εκπαιδευτική δραστηριότητα» που δεν συνδέεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία, υποστηρίζει το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, υπό τις παρούσες συνθήκες απέχει πολύ από το να είναι ρουτίνα. Αυτή την εβδομάδα, το ΝΑΤΟ θα εξασκηθεί σε πυρηνικές επιθέσεις κατά τη διάρκεια μεγάλου πολέμου στην Ευρώπη που ορισμένοι αναλυτές φοβούνται ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε πυρηνική κλιμάκωση.

Η χρονική συγκυρία μπορεί να εμπνέει ανησυχία, αλλά οι κίνδυνοι εξακολουθούν να φαίνονται περιορισμένοι. Ωστόσο, όσο περισσότερο υποχωρούν οι ρωσικές δυνάμεις, τόσο εντείνεται ο φόβος ότι ο πρόεδρος της, Βλαντιμίρ Πούτιν, θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά στην Ουκρανία, όπως κατά καιρούς έχει απειλήσει να κάνει. Όπως το έθεσε ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ο κόσμος αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη απειλή «Αρμαγεδδώνα» από την κουβανική πυραυλική κρίση του 1962.

Στις αρχές του πολέμου, η Αμερική ανέβαλε τη δοκιμαστική εκτόξευση ενός διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου Minuteman III από φόβο μήπως θεωρηθεί κλιμάκωση. Το κλίμα έχει βαρύνει από τότε, με τη Δύση να αισθάνεται ότι είναι απαραίτητο να προειδοποιήσει τη Ρωσία για «καταστροφικές» συνέπειες εάν χρησιμοποιήσει πυρηνικά. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ τόνισε ότι η ακύρωση του Steadfast Noon θα σήμαινε να δείξει αδυναμία. Για τον Χανς Κρίστενσεν της δεξαμενή σκέψης Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, η κατάσταση είναι «κλασικό παράδειγμα» κλιμάκωσης, στο οποίο και οι δύο πλευρές θέλουν να δείξουν ότι είναι σοβαρές για την αποτροπή και δεν μπορούν να αποκλιμακώσουν από το φόβο μήπως φανούν αδύναμες.

Θα υπάρξει κάποια προειδοποίηση εάν ο κ. Πούτιν πρόκειται να περάσει τον πυρηνικό Ρουβικώνα; Πιθανώς, εικάζουν στελέχη δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών. Αν κρίνουμε από την πρόγνωση της εισβολής της Ρωσίας, φαίνεται να έχουν καλή εικόνα για τη λήψη αποφάσεων εντός του Κρεμλίνου. Όσον αφορά τους δορυφόρους και άλλα τεχνικά μέσα, πολλά θα εξαρτηθούν από τα όπλα που θα αποφασίσει να χρησιμοποιήσει.

Τα οπλοστάσια «στρατηγικών» όπλων μεγάλης εμβέλειας της Ρωσίας και της Αμερικής παρακολουθούνται στενά βάσει της συνθήκης New start, η οποία περιορίζει κάθε πλευρά σε 1.550 αναπτυγμένες κεφαλές σε πυραύλους, βομβαρδιστικά και υποβρύχια. Το πρόβλημα είναι ότι πολλά από αυτά βρίσκονται σε υψηλή ετοιμότητα και μπορούν να εκτοξευθούν απροειδοποίητα. Οι δορυφόροι και τα ραντάρ εδάφους εντοπίζουν και παρακολουθούν βαλλιστικούς πυραύλους μόνο αφού εκτοξευθούν. Πύραυλοι κρουζ που πετούν χαμηλά είναι πιο δύσκολο να εντοπιστούν. Η χρήση αυτών των όπλων είναι απίθανη, ωστόσο, επειδή ενέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο πρόκλησης πολέμου με το ΝΑΤΟ, δεδομένου ότι θα μπορούσαν να θεωρηθούν εσφαλμένα ως επίθεση κατά της Δύσης. Το ΝΑΤΟ θα παρακολουθεί στενά την άσκηση Grom, η οποία στο παρελθόν περιελάμβανε δοκιμές διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων εκτοξευόμενων από υποβρύχια.

Μια πιο εφικτή επιλογή θα ήταν περιορισμένο πυρηνικό χτύπημα χρησιμοποιώντας ένα ή περισσότερα από τα περίπου 2.000 «τακτικά» πυρηνικά όπλα της Ρωσίας, τα οποία έχουν γενικά μικρότερη εκρηκτική ισχύ και μικρότερο βεληνεκές. Το ΝΑΤΟ έχει περίπου 100 τέτοια όπλα αποθηκευμένα στην Ευρώπη.

Οι τακτικές κεφαλές της Ρωσίας βρίσκονται σε αρκετές δεκάδες αποθηκευτικές τοποθεσίες, χωριστά από τα αεροπλάνα και τους πυραύλους που θα χρειάζονταν για την χρήση τους. Επομένως οι προπαρασκευές για τη χρήση τους πιθανόν να είναι ανιχνεύσιμα. Το κλειδί είναι η παρακολούθηση μέσω δορυφόρου και άλλων μέσων της όποιας κίνησης των κεφαλών από τους χώρους αποθήκευσης. Οι κεφαλές θα μεταφέρονται με τρένο ή φορτηγό, θα φυλάσσονται από επίλεκτες μονάδες της 12ης Κεντρικής Διεύθυνσης, η οποία είναι υπεύθυνη για τη συντήρηση των κεφαλών, και θα συνοδεύονται από πυροσβεστικά και ειδικά οχήματα ανάκτησης. Στρατιωτικές μονάδες που θα χρησιμοποιούσαν τα όπλα ενδέχεται επίσης να παρουσιάζουν ασυνήθιστη δραστηριότητα. Όλα αυτά θα προκαλούσαν πιθανώς πιο έντονη ηλεκτρονική δραστηριότητα.

Οι δυτικές χώρες γνωρίζουν τα ενδεικτικά σημάδια επειδή, μετά τον ψυχρό πόλεμο, εργάστηκαν για δεκαετίες με τη Ρωσία για να βελτιώσουν την ασφάλεια του πυρηνικού της οπλοστασίου στο πλαίσιο του προγράμματος Συνεργατικής Μείωσης Απειλών (Co-operative Threat Reduction-CTR). Ορισμένος από τον εξειδικευμένο εξοπλισμό και τις διαδικασίες της Ρωσίας σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια δυτικών ειδικών.

Ο βετεράνος του CTR Ουίλιαμ Μουν ανέφερε ότι θα ήταν σχεδόν βέβαιο ότι όποια μεγάλη κίνηση κεφαλών θα εντοπιζόταν. Όμως, για περιορισμένη τακτική επίδειξη ισχύος, η Ρωσία θα μπορούσε να προσπαθήσει να μεταφέρει μια ή δύο κεφαλές κρυμμένες σε συνηθισμένα φορτηγά. Η ανίχνευση  τέτοιας κίνησης θα ήταν «σαν να ρίχνεις κορώνα-γράμματα», είπε ο ίδιος.

Ο Πάβελ Πόντβικ του Ινστιτούτου των Ηνωμένων Εθνών για την Έρευνα για τον Αφοπλισμό, στη Γενεύη, σημειώνει ότι όταν τοποθετηθούν σε κινητούς εκτοξευτές πυραύλων και κρύβονται στα δάση, τα τακτικά πυρηνικά είναι δύσκολο να βρεθούν. Αλλά, προσθέτει, «η Ρωσία δεν θα ξέρει αν παρακολουθείται. Δεν θα είναι ποτέ βέβαιη».

Σε κάθε περίπτωση, υποστηρίζει ο Τζέϊμς Άξιον της δεξαμενής σκέψης Carnegie Endowment, η απόκρυψη της κίνησης των κεφαλών θα ήταν ενάντια στους σκοπούς της Ρωσίας: «Ο Πούτιν θα ήθελε να γνωρίζουμε ότι προετοιμάζεται για πυρηνική χρήση. Θα προτιμούσε πολύ να απειλήσει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα και να αποσπάσει παραχωρήσεις παρά να τα χρησιμοποιήσει στην πραγματικότητα».