Κόκκινα δάνεια: Αναζητείται προοπτική

Το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων αντικατοπτρίζει τις παθογένειες τόσο της ελληνικής οικονομίας όσο και του πολιτικού μας συστήματος. Πολλά μπορούν να λεχθούν για τα κριτήρια δανειοδότησης και τον εναγκαλισμό με το κράτος, πάνω στα οποία στηρίχθηκε η οικονομική ανάπτυξη των δεκαετιών 1950-1960, και οι προβληματικές της δεκαετίας του 1980. Η ευμάρεια στη δεκαετία του 2000 συνοδεύθηκε από δανειοδοτήσεις δίχως βάσιμο υπόβαθρο αποπληρωμής. Αλλοτε με ευθύνη του δανειολήπτη, άλλοτε με ευθύνη της τράπεζας, ενίοτε αμφοτέρων. Και με την αμεριμνησία ότι τα προβλήματα μπορούν να μεταφερθούν αλλού – μέσω τιτλοποιήσεων σε ξένες αγορές. Ολα αυτά τα συνέτριψε η τεράστια δημοσιονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας – για την οποία πρώτιστη ευθύνη έχει το κράτος – με τον δικό του δανεισμό, εκούσιο για τις ξένες αγορές, και αναγκαστικό για τις εγχώριες. Η κρίση αλλά και οι πειραματισμοί με το ευρώ αποσάρθρωσαν το πλαίσιο στο οποίο λειτουργούσαν οι ελληνικές επιχειρήσεις – νομισματικό, παραγωγικό, συναλλακτικό. Οι τράπεζες πράγματι επωμίστηκαν μέρος του δημόσιου χρέους. Η επιβίωσή τους εξάλλου δεν αφορούσε μόνο τις ίδιες, αλλά είχε συστηματική σημασία.

Δυστυχώς, τα προβλήματα αντιμετωπίστηκαν με μπαλώματα. Η εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών επέβαλε να μεταφερθούν τα δάνεια αλλού. Αλλιώς, θα κλονιζόταν η κεφαλαιακή τους επάρκεια. Θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και τις καταθέσεις. Πού αλλού όμως; Σε κάποιο ειδικό μόρφωμα το οποίο με τη σειρά του θα εκδώσει ομολογίες προς ξένους επενδυτές (τα περίφημα funds). Αυτοί δεν θέλουν να μπλέκονται με τη διαχείριση των δανείων, επομένως οργανώνονται οι εταιρείες διαχείρισης. Αυτή όμως η οδός γεννά (όπως γέννησε στις ΗΠΑ μία δεκαετία νωρίτερα) πλήθος προβλημάτων. Η απαίτηση είναι τραπεζική, ενδεχομένως και καταναλωτική. Αυτό συνεπάγεται αυξημένες υποχρεώσεις για τα funds. Περαιτέρω, όπως κατέδειξε η αμερικανική εμπειρία, τα funds (που δεν έχουν γνώση της εγχώριας κατάστασης) και οι διαχειριστές ενδέχεται να έχουν διαφορετικά συμφέροντα για το αν θα επιτευχθεί διακανονισμός του δανείου ή θα οδηγηθούμε σε πλειστηριασμό.

Η νομοθεσία των ετών 2015-2016 προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ορθολογικό πλαίσιο τόσο για την αγορά δανείων όσο και για τη διαχείριση. Προέβλεπε την υποχρέωση να προταθεί ρύθμιση στο δανειολήπτη πριν από την πώληση, θέσπιζε αυξημένες ευθύνες στην ίδια την εταιρεία διαχείρισης. Η όλη συλλογιστική ήταν ότι, επειδή τα funds αγοράζουν τα δάνεια πολύ φτηνά, θα έχουν κίνητρο να προχωρούν σε διακανονισμό του χρέους, όχι σε πλειστηριασμό. Η νομοθεσία όμως αυτή παρακάμφθηκε, διότι προτιμήθηκε το σύστημα τιτλοποιήσεων του Ν. 3156/2003. Η πρόσφατη υπόθεση ενώπιον της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου αφορούσε παράπλευρη πτυχή αυτού του ζητήματος. Τέλος, με τις νομοθετικές αλλαγές το 2020 επιδεινώθηκε δραματικά η θέση του δανειολήπτη, σαν να βρισκόμαστε σε συνθήκες οικονομικής ευρωστίας.

Ωστόσο, δεν βρισκόμαστε σε συνθήκες γενικής ευρωστίας. Η προστασία προς τον δανειολήπτη, ιδίως σε θέματα πρώτης κατοικίας, πρέπει να παρέχεται και για εύλογο χρόνο μετά την κρίση. Και οι συνέπειες από την πτωχοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων συμπολιτών μας είναι και αυτό συστημικό πρόβλημα – γιατί αποκλείει μεγάλο τμήμα του παραγωγικού δυναμικού από τη δημιουργικότητα. Κατά τη γνώμη μας, απαιτείται διαφορετική πολιτική. Το δίκαιο οφείλει να ενθαρρύνει τον διακανονισμό του χρέους. Να δίνει δεύτερη ευκαιρία. Να προστατεύει, ιδίως έως ότου αφήσουμε πίσω την κρίση, την πρώτη κατοικία. Και το κράτος να ασκεί εποπτεία, όχι μόνο για λόγους χρηματοπιστωτικής σταθερότητας αλλά και για τη διαφύλαξη της εμπιστοσύνης στις σχέσεις ισχυρών και ευάλωτων.

Ο Νίκος Παπασπύρου, διδάκτωρ Νομικών του Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, είναι αναπληρωτής καθηγητής στη Νομική Σχολή (ΕΚΠΑ)