Κλιματική αλλαγή, διαχείριση υδάτινων πόρων και παραγωγή. Υπάρχουν περιθώρια συγκλίσεων;

Οι πρόσφατες και συνεχιζόμενες φυσικές καταστροφές, όχι μόνο στη χώρας μας, έχουν αναγάγει σε μείζον θέμα συζήτησης και προβληματισμού το τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστούν. Είναι ίσως η πρώτη φορά που οι πληθυσμοί τόσο του αστικού, όσο και του ύπαιθρου χώρου, βρίσκονται αντιμέτωποι με το ίδιο πρόβλημα, αλλά οι διαδικασίες επίλυσής του ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες.

Οι ελλειμματικές και ακανόνιστες βροχοπτώσεις δημιουργούν προβλήματα επάρκειας νερού, αλλά συμβάλλουν σημαντικά στην υποβάθμιση των εδαφών, εξαιτίας της διάβρωσης, δημιουργούν διαφόρων ειδών στρες στα φυτά, υδατικό και θερμοκρασιακό και απειλούν συνεχώς τα παραγόμενα προϊόντα, τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά, εξαιτίας των συχνότερων χαλαζοπτώσεων. Επιπρόσθετα σε αυτά, οι συνεχιζόμενοι ήπιοι χειμώνες δεν επιτρέπουν σε δενδρώδεις καλλιέργειες να προετοιμάσουν με επάρκεια τα αναπαραγωγικά τους όργανα (Οφθαλμοί), με αποτέλεσμα και η ανθοφορίες και η καρπόδεση σε αρκετές περιοχές της χώρας να είναι προβληματική.

Από την άλλη πλευρά, ο αστικός πληθυσμός έχει συνδέσει τη χρήση νερού με την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών του και μόνο. Αυτές οι ανάγκες όμως, σε περιοχές με αυξημένη τουριστική ανάπτυξη, χαρακτηρίζονται επίσης από αυξημένη εποχική διακύμανση, με την έλλειψη του νερού όμως να απειλεί με τον πλέον άμεσο τρόπο τη βιωσιμότητα των τουριστικών επιχειρήσεων. Ειδικά στις περιοχές που συνυπάρχουν εντατικές μορφές γεωργίας και τουρισμού, η ανταγωνιστικότητα χρήσης υδάτινων πόρων λαμβάνει συχνά εκρηκτικές διαστάσεις.

Η χώρα για αρκετές δεκαετίες θεωρούσε το θέμα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων ως αντικείμενο χαμηλής προτεραιότητας, συνδέοντάς το μόνο με την κάλυψη των αναγκών της γεωργίας κατά κύριο λόγο, που είναι και ο μεγαλύτερος καταναλωτής. Σε αρκετές περιπτώσεις δε, προκειμένου να μην επιβαρυνθεί με δαπάνες εγγειοβελτιωτικών έργων, επέτρεψε στους ίδιους του παραγωγούς να προβούν στην ανόρυξη γεωτρήσεων, για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών, πράγμα που οι τελευταίοι το έκαναν με μεγάλη προθυμία. Ειδικά σε περιοχές με μεγάλο υδατικό έλλειμμα, όπως αυτή της ανατολικής Θεσσαλίας, τα βάθη αυτών των γεωτρήσεων είναι πολύ μεγάλα, ξεπερνώντας σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και τα 300 μέτρα. Τέτοιου είδους αποφάσεις, μπορεί βραχυπρόθεσμα να έλυσαν το πρόβλημα της άρδευσης, δημιούργησαν όμως μια σειρά άλλων δυσεπίλυτων προβλημάτων, όπως της υφαλμύρωσης, (εισχώρησης θαλάσσιου νερού σε αρκετά μεγάλο βάθος) επηρεάζοντας αρνητικά και τη γεωργική παραγωγή και την ποιότητα του υδρευτικού νερού σε αγροτικές και αστικές περιοχές.

Η ολιστική επίλυση του προβλήματος απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και πλατιά συναίνεση από όλες τις πλευρές. Ειδικά σε μια περιοχή, όπως αυτή της Ελλάδας, όπου η σοβαρότητα και η πολυπλοκότητα του ζητήματος δεν έχει γίνει αντιληπτή από το σύνολο του πληθυσμού, απαιτούνται ειδικοί χειρισμοί και ανάληψη πρωτοβουλιών, έτσι ώστε οι προτεινόμενες λύσεις να γίνουν αποδεκτές με τις λιγότερο δυνατές αντιδράσεις και τις μεγαλύτερες σε έκταση συναινέσεις. Μια τέτοιου είδους πιλοτική προσέγγιση θα εξελιχθεί το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα στην Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας, στο πλαίσιο εκπόνησης του Ευρωπαϊκού προγράμματος DIONYSUS. Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτείται από PRIMA, που προωθεί τη συνεργασία χωρών της Μεσογείου. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι το πρώτο στο είδος του στο οποίο συμμετέχουν φορείς της Ελλάδας, καθώς προσεγγίζει ολιστικά και συνδυαστικά τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, την παραγωγή τροφίμων, τη διαχείριση ενεργειακών πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος (WEFE NEXUS). Από την Ελλάδα συμμετέχει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, μέσω του Εργαστηρίου Αγροτικής Οικονομίας και Καταναλωτικής Συμπεριφοράς της Σχολής Γεωπονικών Επιστημών του Τμήματος Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, με συντονιστή τον Καθηγητή Γιώργο Βλόντζο, και τον φορέα διαχείρισης της λίμνης Πλαστήρα, ΤΕΟΒ Ταυρωπού. Κύριος στόχος του προγράμματος είναι να δημιουργήσει ένα forum δομημένου διαλόγου, με απώτερο στόχο τη μεταφορά τεχνογνωσίας προς τους άμεσα εμπλεκόμενους με τη διαχείριση νερών, ενέργειας, παραγωγής τροφίμων και προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και την παραγωγή προτάσεων πολιτικής που θα έχουν παραχθεί σύμφωνα με τις αρχές της πολυσυμμετοχικότητας (Co-design), προϋπόθεση σημαντική για την ευρεία αποδοχή των μέτρων παρέμβασης για την επίλυση τόσο σημαντικών προβλημάτων.

Οι επιπτώσεις των αλλαγών που όλοι βιώνουμε το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι και σημαντικές και ευρείες, καθώς αφορούν το σύνολο του πληθυσμού. Παρεμβάσεις που δεν εντάσσονται σε έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό, λαμβάνοντας υπόψη τις αγωνίες και τις προτεραιότητες όλων των εμπλεκομένων φορέων και πολιτών, είναι καταδικασμένες είτε να αποτύχουν, είτε να μην εφαρμοστούν. Η Ελληνική κοινωνία των πολιτών έχει αποδείξει πολλές φορές ότι είναι ικανή να λάβει τις ορθές αποφάσεις για πολύ σοβαρά θέματα που την αφορούν, όταν όμως έχει πληροφορηθεί σωστά και με αντικειμενικά ορθό και επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο, τόσο για την σοβαρότητα των προβλημάτων, όσο και για τις αρνητικές επιπτώσεις που συνεπάγεται η εφαρμογή λανθασμένων μέτρων. Οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι βαίνουν μειούμενοι. Υπάρχουν όμως και τεχνολογίες και προτάσεις πολιτικής ικανές να καλύψουν τις ανάγκες του συνόλου του πληθυσμού, καθώς και του συνόλου των παραγωγικών δραστηριοτήτων, τόσο στον ύπαιθρο χώρο, όσο και στον αστικό ιστό. Εκείνο που επείγει είναι η έναρξη ενός ειλικρινούς διαλόγου που θα βασίζεται σε ακλόνητα επιστημονικά δεδομένα και η επιθυμία όλων των συμμετεχόντων να εξευρεθεί ένα πακέτο λύσεων που θα στηρίζεται πάνω στις αρχές της αειφορίας και της ευζωίας του πληθυσμού.

• Ο Γιώργος Βλόντζος, είναι Καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας και Καταναλωτικής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας