Η Γαλλία σήμερα αναγνωρίζεται ως μία από τις κορυφαίες πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο, με ένα εξελιγμένο οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων και έναν προηγμένο πολιτικό πυρηνικό ενεργειακό τομέα.
Ωστόσο, αυτή η κατάσταση δεν ήταν αναπόφευκτη. Προέκυψε από έναν συνδυασμό εμπειρίας από τον πόλεμο, πολιτικής αποφασιστικότητας, τεχνολογικών επενδύσεων και τεράστιου οικονομικού κόστους που απέδωσε τον πρώτο καρπό στις 24 Αυγούστου 1968.
Η πυρηνική ιστορία της Γαλλίας συνυφαίνει τη στρατιωτική φιλοδοξία με την επιστημονική καινοτομία, την εθνική υπερηφάνεια και την ευρύτερη δυναμική του Ψυχρού Πολέμου.
Πρώτα βήματα: Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και μεταπολεμική ανασυγκρότηση
Η εμπλοκή της Γαλλίας με την πυρηνική επιστήμη χρονολογείται από τα προπολεμικά χρόνια. Γάλλοι φυσικοί όπως ο Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί έκαναν βασικές ανακαλύψεις στην πυρηνική σχάση στα τέλη της δεκαετίας του 1930.
Στην πραγματικότητα, η Γαλλία βρισκόταν κοντά σε πρωτοποριακή έρευνα αλυσιδωτής αντίδρασης λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή το 1940. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, μεγάλο μέρος της πυρηνικής έρευνας της Γαλλίας διακόπηκε, ενώ ορισμένοι επιστήμονες μετανάστευσαν στη Βρετανία ή στη Βόρεια Αμερική.
Μετά την απελευθέρωση, η Γαλλία επεδίωξε να επαναβεβαιωθεί ως σημαντική επιστημονική και στρατιωτική δύναμη. Το Commissariat à l’Énergie Atomique (CEA) ιδρύθηκε το 1945 για την ανάπτυξη πυρηνικής έρευνας υπό κρατικό έλεγχο. Αρχικά, η εστίαση ήταν σε πολιτικές εφαρμογές, αλλά ο Σαρλ Ντε Γκωλ, ακόμη και πριν από την επιστροφή του στην εξουσία, πίστευε ότι τα ατομικά όπλα ήταν απαραίτητα για την κυριαρχία της Γαλλίας.
Η απόφαση για κατασκευή πυρηνικών όπλων
Η απόφαση της Γαλλίας να επιδιώξει την κατασκευή πυρηνικών όπλων διαμορφώθηκε από την μεταπολεμική ανασφάλειά της. Μετά την ταπεινωτική ήττα το 1940 και τη μειωμένη επιρροή της χώρας στο ΝΑΤΟ σε σύγκριση με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία αναζήτησε ένα ανεξάρτητο αποτρεπτικό μέσο.
Το πυρηνικό μονοπώλιο των ΗΠΑ και στη συνέχεια η σοβιετική πυροδότηση μιας ατομικής βόμβας το 1949 απέδειξαν ότι τα πυρηνικά όπλα θα ήταν το νόμισμα της ιδιότητας της μεγάλης δύναμης.
Η Κρίση του Σουέζ το 1956, όπου η Γαλλία, μαζί με τη Βρετανία και το Ισραήλ, επιχείρησε να επέμβει στρατιωτικά στην Αίγυπτο έπεισε πολλούς Γάλλους ηγέτες ότι η πραγματική ανεξαρτησία απαιτούσε πυρηνικά όπλα. Οι ΗΠΑ αντιτάχθηκαν στην επιχείρηση και εξανάγκασαν την αποχώρηση των επιτιθεμένων, αποκαλύπτοντας ξεκάθαρα την ευρωπαϊκή εξάρτηση από την Ουάσιγκτον.
Το 1958, όταν ο Σαρλ Ντε Γκωλ επέστρεψε στην εξουσία ως πρόεδρος, έδωσε πολιτική ώθηση στο πυρηνικό πρόγραμμα. Πίστευε ότι η Γαλλία πρέπει να είναι ικανή να αμυνθεί χωρίς να βασίζεται αποκλειστικά στις εγγυήσεις του ΝΑΤΟ ή των ΗΠΑ.
Η βόμβα An11 που χρησιμοποιήθηκε στη δοκιμή Gerboise Bleue
Η πρώτη βόμβα της Γαλλίας
Το πρώτο πυρηνικό όπλο της Γαλλίας αναπτύχθηκε στα εργαστήρια της CEA και δοκιμάστηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1960 στο Reggane, στη Σαχάρα της Αλγερίας. Η συσκευή, με την κωδική ονομασία Gerboise Bleue, είχε απόδοση περίπου 70 κιλοτόνων – μεγαλύτερη από τις βόμβες που έπεσαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Αυτή η δοκιμή κατέστησε τη Γαλλία την τέταρτη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, μετά τις ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση και τη Βρετανία. Το επίτευγμα ήταν τόσο τεχνολογικό όσο και πολιτικό: η Γαλλία είχε αποδείξει ότι μπορούσε να ανταγωνιστεί τις υπερδυνάμεις του κόσμου παρά τους μικρότερους πόρους της.
Μεταξύ 1960 και 1966, η Γαλλία διεξήγαγε μια σειρά ατμοσφαιρικών δοκιμών στην Αλγερία. Μετά την ανεξαρτησία της Αλγερίας, οι δοκιμές μεταφέρθηκαν στη Γαλλική Πολυνησία στον Ειρηνικό, όπου οι υπόγειες και ατμοσφαιρικές δοκιμές συνεχίστηκαν για δεκαετίες.
Αεροσκάφος Rafale εξοπλισμένο με πυρηνικό όπλο
Δημιουργία της «Δύναμης Κρούσης – Force de frappe»
Η πυρηνική στρατηγική της Γαλλίας επικεντρώθηκε στο δόγμα της «αποτροπής από τον αδύναμο στον ισχυρό» (dissuasion du faible au fort). Η ιδέα ήταν ότι ακόμη και μια μεσαία δύναμη όπως η Γαλλία θα μπορούσε να αποτρέψει μια υπερδύναμη απειλώντας με απαράδεκτες ζημιές σε αντίποινα.
Το γαλλικό πυρηνικό οπλοστάσιο —με το παρατσούκλι Force de frappe— χτίστηκε γύρω από τρία στοιχεία:
Πύραυλοι ξηράς —Το Οροπέδιο του Αλμπιόν φιλοξένησε βαλλιστικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς από τα τέλη της δεκαετίας του 1960.
Όπλα που μεταφέρονταν από αέρος —Τα βομβαρδιστικά Mirage IV, αργότερα ακολουθούμενα από τα αεροσκάφη Mirage 2000 και Rafale, μετέφεραν πυρηνικές βόμβες.
Βαλλιστικοί πύραυλοι που εκτοξεύονταν από υποβρύχια (SLBMs) —Η Γαλλία ανέπτυξε υποβρύχια με βαλλιστικούς πυραύλους (SSBNs), δίνοντάς της μια ασφαλή δυνατότητα δεύτερου πλήγματος μέχρι τη δεκαετία του 1970.
Διαφοροποιώντας τα συστήματα εκτόξευσης, η Γαλλία εξασφάλισε την επιβιωσιμότητα και την αξιοπιστία του αποτρεπτικού της συστήματος.
Το κόστος του πυρηνικού προγράμματος
Η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων και συστημάτων εκτόξευσης ήταν εξαιρετικά δαπανηρή, ιδιαίτερα για μια χώρα του μεγέθους της Γαλλίας. Το κόστος μπορεί να χωριστεί σε τρεις ευρείες κατηγορίες:
α) Έρευνα και Ανάπτυξη
Η κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων, εγκαταστάσεων επανεπεξεργασίας και μονάδων εμπλουτισμού απαιτούσε τεράστιες επενδύσεις από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και μετά.
Εγκαταστάσεις όπως η Marcoule και η Pierrelatte έγιναν κεντρικές για την παραγωγή πλουτωνίου και εμπλουτισμένου ουρανίου.
Χιλιάδες επιστήμονες, μηχανικοί και στρατιωτικό προσωπικό απασχολήθηκαν στο πρόγραμμα.
β) Όπλα και συστήματα εκτόξευσης
Η ανάπτυξη κεφαλών ήταν μόνο ένα μέρος του κόστους. Κατασκευή πυρηνικών όπλων μεγάλου βεληνεκούς β) Όπλα και Συστήματα Εκτόξευσης
Η ανάπτυξη κεφαλών ήταν μόνο ένα μέρος του κόστους. Η κατασκευή βομβαρδιστικών μεγάλης εμβέλειας, πυρηνικών υποβρυχίων, σιλό πυραύλων και υποδομής διοίκησης απαιτούσε συνεχή χρηματοδότηση.
Η κατασκευή υποβρυχίων μόνο κόστισε δισεκατομμύρια φράγκα, όπως και η ανάπτυξη τεχνολογίας βαλλιστικών πυραύλων.
γ) Δοκιμές και Συντήρηση
Εκατοντάδες δοκιμές στην Αλγερία και την Πολυνησία απαιτούσαν υλικοτεχνική υποστήριξη, βάσεις και επιχειρήσεις καθαρισμού.
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες των πυρηνικών δοκιμών στην Πολυνησία για την υγεία και το περιβάλλον έχουν επίσης επιβάλει κρυφά κόστη που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Εκτιμώμενο Κόστος
Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν ακριβή στοιχεία, καθώς μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού ήταν μυστικό. Ωστόσο, οι ιστορικοί εκτιμούν ότι τις δεκαετίες 1950–1960, η Γαλλία δαπάνησε περίπου 20–30 δισεκατομμύρια φράγκα (αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια) για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Μέχρι τη δεκαετία του 1980, οι ετήσιες πυρηνικές δαπάνες εκτιμήθηκαν σε περίπου 20–25% του γαλλικού αμυντικού προϋπολογισμού, περίπου 5–7 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε σημερινά χρήματα.
Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η Γαλλία εκτιμάται ότι δαπάνησε 200-300 δισεκατομμύρια ευρώ (σε τρέχουσες τιμές) για την κατασκευή και τη συντήρηση των πυρηνικών της δυνάμεων.
Αυτή ήταν μια τεράστια δέσμευση για μια μεσαίου μεγέθους οικονομία, αλλά οι Γάλλοι ηγέτες την θεώρησαν απαραίτητη για την ανεξαρτησία.
Απενεργοποιημένο σιλό πυρηνικών πυραύλων στο Plateau d’Albion
Πολιτικές και στρατηγικές επιπτώσεις
Το πυρηνικό πρόγραμμα της Γαλλίας αναμόρφωσε την εξωτερική της πολιτική. Ο Ντε Γκωλ απέσυρε τη Γαλλία από την ολοκληρωμένη διοίκηση του ΝΑΤΟ το 1966, υποστηρίζοντας ότι μόνο ένα ανεξάρτητο αποτρεπτικό μέσο έδινε στη Γαλλία πραγματική κυριαρχία. Η βόμβα έγινε σύμβολο εθνικής υπερηφάνειας, ενισχύοντας τον ρόλο της Γαλλίας ως ανεξάρτητης μεγάλης δύναμης.
Με την πάροδο του χρόνου, το οπλοστάσιο εκσυγχρονίστηκε. Η Γαλλία εγκατέλειψε τους χερσαίους πυραύλους τη δεκαετία του 1990, εστιάζοντας αντ’ αυτού σε υποβρύχια και αεροπορικά όπλα. Ο στόλος SSBN της, οπλισμένος με προηγμένους πυραύλους, παραμένει η ραχοκοκαλιά του αποτρεπτικού της μέσου σήμερα.
Σε αντίθεση με ορισμένες πυρηνικές δυνάμεις, η Γαλλία ανέπτυξε παράλληλα στρατιωτικά και πολιτικά πυρηνικά προγράμματα. Η πολιτική πυρηνική ενέργεια επεκτάθηκε δραματικά από τη δεκαετία του 1970 και μετά, καθιστώντας τη Γαλλία ένα από τα πιο πυρηνικά έθνη στον κόσμο. Αυτό το διπλό πρόγραμμα μείωσε το κόστος, καθώς η τεχνολογία, η προμήθεια ουρανίου και οι υποδομές μοιράζονταν μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών εφαρμογών.
Ωστόσο, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η έμφαση στην πυρηνική ενέργεια προήλθε εν μέρει από το μη ανακτήσιμο κόστος του προγράμματος όπλων.
Κόστος πέρα από τα χρήματα
Ενώ το οικονομικό κόστος ήταν υψηλό, υπήρχαν και άλλα επαχθή κόστη. Οι βετεράνοι, οι εργαζόμενοι και οι πολυνησιακοί πληθυσμοί που εκτέθηκαν σε ακτινοβολία έχουν υποστεί συνέπειες για την υγεία. Οι προσπάθειες αποζημίωσης συνεχίζονται.
Οι δοκιμές στην Αλγερία και την Πολυνησία άφησαν πίσω τους μακροχρόνια περιβαλλοντική μόλυνση, ενώ η επιμονή της Γαλλίας να δοκιμάζει όπλα στη δεκαετία του 1990 προκάλεσε διεθνή κριτική, ιδιαίτερα στον Ειρηνικό.
Περιοχή στην Αλγερία με θαμμένα υπολείματα από τις εκρήξεις
Η τρέχουσα πυρηνική στάση της Γαλλίας
Σήμερα, η Γαλλία διατηρεί περίπου 290-300 πυρηνικές κεφαλές, που μεταφέρονται από έναν στόλο τεσσάρων SSBN και συστήματα εκτόξευσης από αέρος. Το ετήσιο κόστος συντήρησης του οπλοστασίου εκτιμάται σε 5-6 δισεκατομμύρια ευρώ, περίπου το 10% του αμυντικού προϋπολογισμού.
Ενώ το μέγεθος του οπλοστασίου είναι μικρότερο από ό,τι κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, παραμένει κεντρικό στοιχείο της γαλλικής αμυντικής πολιτικής. Η Γαλλία συνεχίζει να επιμένει στην πυρηνική ανεξαρτησία, αντιστεκόμενη στην ενσωμάτωση του αποτρεπτικού του δυναμικού στις δομές του ΝΑΤΟ.
Η ανάδειξη της Γαλλίας ως πυρηνικής δύναμης καθοδηγήθηκε από την εθνική υπερηφάνεια, την επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας και τα μαθήματα της ταπείνωσης κατά τη διάρκεια του πολέμου και της εξάρτησης από τον Ψυχρό Πόλεμο. Η πορεία από τα εργαστήρια του Ζολιό-Κιουρί μέχρι τη δοκιμή Gerboise Bleue το 1960, και από εκεί σε ένα σύγχρονο, εξελιγμένο αποτρεπτικό, ήταν μακρά και εξαιρετικά δαπανηρή.
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, η Γαλλία επένδυσε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ στο πυρηνικό της οπλοστάσιο, υπέμεινε πολιτικές αντιπαραθέσεις και επωμίστηκε το κρυφό κόστος των ζημιών στην υγεία και το περιβάλλον. Ωστόσο, οι διαδοχικές γαλλικές κυβερνήσεις – τόσο οι Γκωλικές, όσο και οι Σοσιαλιστικές και οι συντηρητικές – έκριναν ότι αυτό το κόστος άξιζε τον κόπο.
Για τη Γαλλία, η πυρηνική βόμβα δεν ήταν απλώς ένα όπλο: ήταν μια εγγύηση κυριαρχίας, ένα εισιτήριο για παγκόσμια επιρροή και ένα διαρκές σύμβολο ανεξαρτησίας σε έναν κόσμο υπερδυνάμεων.
