«Ένας παγκόσμιος χρηματοπιστωτικός παρίας»: Πώς οι κυρώσεις προς την κεντρική τράπεζα θα μπορούσαν να πλήξουν τη Ρωσία

Οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοί τους παρουσίασαν τις πιο τιμωρητικές κυρώσεις μέχρι σήμερα κατά της Ρωσίας, τις τελευταίες σε ένα μπαράζ κυρώσεων που επιβλήθηκαν ως απάντηση στην πλήρη εισβολή της χώρας στην Ουκρανία.

Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν το Σάββατο έχουν άμεσο στόχο την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας και επιδιώκουν να περιορίσουν τη συνδεσιμότητα της χώρας με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αποσκοπούν στην αποσταθεροποίηση της ρωσικής οικονομίας, με βάση τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν τις τελευταίες ημέρες και στοχεύουν τους ολιγάρχες καθώς και τις τράπεζες, τις εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και τους κατασκευαστές αεροσκαφών.

«Γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι η Ρωσία ακολουθεί το δρόμο της Κούβας και του Ιράν όσον αφορά τη σημασία των κυρώσεων που επιβάλλονται», δήλωσε ο Daniel Tannebaum, πρώην αξιωματούχος των κυρώσεων του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ που είναι τώρα συνεργάτης στην Oliver Wyman, εταιρεία συμβούλων.

Ανώτερος αξιωματούχος της αμερικανικής κυβέρνησης πρόσθεσε ότι τα νέα μέτρα ισοδυναμούν με το ότι η Ρωσία «εκδιώχθηκε από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα» και έγινε «παγκόσμιος οικονομικός και χρηματοπιστωτικός παρίας».

Ας δούμε πώς μπορούν να λειτουργήσουν στην πράξη οι νέοι περιορισμοί.

Τι έχει ανακοινωθεί;

Οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσαν το Σάββατο ότι θα εμποδίσουν την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα ύψους 630 δισ. δολαρίων, βλάπτοντας την ικανότητά της να στηρίξει την οικονομία της και να την προστατεύσει από το κόστος που συνδέεται με τις επιθέσεις της στην Ουκρανία.

Οι ανακοινώθηκαν παράλληλα με σχέδια για απομάκρυνση ορισμένων Ρώσων δανειστών από το σύστημα χρηματοοικονομικών μηνυμάτων Swift, το οποίο χρησιμοποιείται για την διενέργεια ημερήσιων πληρωμών αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ των τραπεζών.

Ο πρωταρχικός τους στόχος είναι να παρεμποδίσουν την ικανότητα της Ρωσίας να παρακάμψει τις εκτεταμένες κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη χώρα.

Συναλλαγματικά αποθέματα και στοιχεία ενεργητικού σε χρυσό της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας % της αξίας

«Είναι μια άμεση προσπάθεια να χτυπηθεί η ικανότητα της Ρωσίας να ξεπεράσει τις κυρώσεις, γιατί ο τρόπος με τον οποίο θα ξεπερνούσε τις κυρώσεις βασίζεται στα αποθέματά της», δήλωσε ο Daniel Glaser, ο οποίος υπηρέτησε ως βοηθός υπουργός για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και κατά των οικονομικών εγκλημάτων στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ και βρίσκεται σήμερα στην K2 Integrity, συμβουλευτική εταιρεία αντιμετώπισης κινδύνου.

«Όσο λιγότερο έλεγχο έχουν στα αποθέματά τους ή όσο λιγότερα μπορούν να κάνουν με τα αποθέματά τους, τόσο πιο ευάλωτοι γίνονται στον δεύτερο γύρο πίεσης», πρόσθεσε.

Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν έχουν ακόμη διευκρινίσει πώς θα λειτουργούσε το νέο καθεστώς κατά της ρωσικής κεντρικής τράπεζας. Ο Glaser είπε ότι η πιο «απλή» μέθοδος των ΗΠΑ θα ήταν να προστεθεί (η Ρωσία) σε ειδική λίστα του Υπουργείου Οικονομικών – όπου περιουσιακά στοιχεία ιδιωτών και εταιρειών είναι αποκλεισμένα και απαγορεύεται σε ιδιώτες και εμπορικές τράπεζες των ΗΠΑ να συναλλάσσονται μαζί τους.

Πόσο επιζήμιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί οι περιορισμοί για τη Ρωσία;

Τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας αποτελούν πυλώνα της οικονομικής της δύναμης και οι δυτικοί σύμμαχοι προσπαθούν να υπονομεύσουν την ικανότητά της να αξιοποιήσει τα αποθέματα αυτά. Ενώ η Ρωσία έχει μειώσει επιθετικά τα αποθέματά της σε δολάρια, ένα αξιοσημείωτο κομμάτι του αποθέματός της σε συνάλλαγμα διατηρείται στο εξωτερικό στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία και την Ιαπωνία.

Εάν η Ρωσία δεν θα ήταν σε θέση να πουλήσει μεγάλα τμήματα των ξένων περιουσιακών της στοιχείων σε αντάλλαγμα για τοπικό νόμισμα, θα εμπόδιζε την ικανότητά της να υπερασπιστεί το ρούβλι. Η Ελίνα Ριμπάκοβα, αναπληρώτρια επικεφαλής οικονομολόγος για το Ινστιτούτο Διεθνών Χρηματοοικονομικών, είπε ότι η επιβολή κυρώσεων στην κεντρική τράπεζα θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σε φυγή κεφαλαίων από τράπεζες. Οι Ρώσοι έχουν ήδη συρρεύει στις τράπεζες για ανάληψη μετρητών εν μέσω φόβων ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας θα πληγεί.

«Έχω μεγάλη πεποίθηση ότι τα αποτελέσματα αυτών των μέτρων θα γίνουν άμεσα αισθητά στις ρωσικές χρηματοπιστωτικές αγορές», δήλωσε ανώτερος αμερικανός αξιωματούχος. «Οι συμμετέχοντες στην αγορά κατανοούν ότι αν η Ρωσία δεν έχει τη δυνατότητα να υπερασπιστεί το νόμισμά της, θα πάει σε ελεύθερη πτώση».

Το πλεόνασμα ρεκόρ του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της χώρας, 19 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που συγκεντρώθηκε με βάση τις σημαντικές εξαγωγές ενέργειας της, θα προσφέρει κάποια προστασία. Η Ρωσία συνεχίζει να κερδίζει μεγάλα ποσά συναλλάγματος μέσω των πωλήσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου, κάτι που αναμένεται να στηρίξει την οικονομία και να βοηθήσει στην πληρωμή των εισαγωγών. Και η ρωσική κεντρική τράπεζα είπε ότι στηρίζει τους εγχώριους δανειστές προσφέροντάς τους ρευστότητα σε ρούβλια.

Πώς είναι πιθανό να αντιδράσει η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας;

Ελλείψει πρόσβασης στα αποθεματικά για την προστασία από την κατάρρευση του ρουβλίου, η κεντρική τράπεζα θα είχε μόνο δύο σαφείς επιλογές: την αύξηση των επιτοκίων και τους ελέγχους κεφαλαίων.

Η κεντρική τράπεζα μπορεί να ζητήσει βοήθεια από την Κίνα, όπου τηρείται περισσότερο από το 14 τοις εκατό των συναλλαγματικών της συναλλαγματικών αποθεμάτων – το μεγαλύτερο μεμονωμένο ξένο μερίδιο. Δεν είναι σαφές, ωστόσο, εάν η Κίνα θα θέλει να παράσχει τέτοια βοήθεια. Ενώ η βοήθεια προς τη Ρωσία θα υπονόμευε την κυριαρχία των ΗΠΑ στα παγκόσμια χρηματοοικονομικά, οι κινεζικές τράπεζες θα μπορούσαν να φοβούνται δευτερεύουσες κυρώσεις που θα έκοβαν την πρόσβασή τους σε δολάρια και ευρώ.

Η κεντρική τράπεζα θα μπορούσε επίσης να προσπαθήσει να πουλήσει ένα κομμάτι των 2.299 τόνων χρυσού της, το πέμπτο μεγαλύτερο απόθεμα στον κόσμο, σε φιλικότερες κυβερνήσεις. Αυτός ο χρυσός διατηρείται σε διάφορες τοποθεσίες στη Ρωσική Ομοσπονδία, σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα.

Αλλά ο Σεργκέι Γκούριεφ, οικονομολόγος στο πανεπιστήμιο Sciences Po στο Παρίσι, είπε ότι η πώληση αυτών των αποθεμάτων θα ήταν επίσης δύσκολη.

«Όποιος λέει ότι θα είναι εύκολο να πουλήσει χρυσό ή γιουάν πρέπει να αστειεύεται – οι κινεζικές κρατικές τράπεζες μπλοκάρουν ήδη τη χρηματοδότηση των πωλήσεων ρωσικού πετρελαίου. Η Κίνα φοβάται και δικαίως τις δευτερεύουσες κυρώσεις. Αυτό πραγματικά αλλάζει το παιχνίδι», είπε.

Πόσο εκτεθειμένοι είναι οι ξένοι επενδυτές;

Η άμεση έκθεση των δυτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στη Ρωσία είναι μέτρια, εν μέρει λόγω των κυρώσεων που επιβλήθηκαν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, καθώς και της ενίσχυσης πιο φιλικών προς τους επενδυτές οικονομιών στην Ασία.

Οι ξένοι επενδυτές κατείχαν 20 δισεκατομμύρια δολάρια χρέους της Ρωσίας σε δολάρια και ομόλογα σε ρούβλια αξίας 37 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο τέλος του 2021, σύμφωνα με στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας.

Τα ρωσικά ομόλογα αποτελούν περίπου το 6 τοις εκατό του ευρέως παρακολουθούμενου δείκτη χρέους της JPMorgan σε τοπικό νόμισμα αναδυόμενων αγορών και περίπου το 3 τοις εκατό της έκδοσης σε ξένο νόμισμα. Η Ρωσία αντιπροσωπεύει μόνο το 3,4 τοις εκατό του ευρέως παρακολουθούμενου δείκτη μετοχών των αναδυόμενων αγορών της MSCI, λιγότερο από τη Σαουδική Αραβία ή τη Νότια Αφρική.

Τα μέτρα θα μπορούσαν να αποκλείσουν ρωσικούς τίτλους που είναι εισηγμένοι σε αγορές του εξωτερικού, καθώς οι τράπεζες διστάζουν να επιτρέψουν τις ενδιάμεσες συναλλαγές και οι επενδυτές γίνονται επιφυλακτικοί για οποιασδήποτε έκθεση (κινδύνου).

Ο τοπικός αντίκτυπος θα είναι σοβαρός, σύμφωνα με τον Peter Williams, αναλυτή της Evercore ISI. «Οι ρωσικές τράπεζες και οι χρηματοπιστωτικές αγορές πιθανότατα θα αντιμετωπίσουν σημαντικές πιέσεις όταν ανοίξουν, δεδομένων των αναμνήσεων της δεκαετίας του 1990», είπε.

Όσον αφορά την έκθεση των τραπεζών στη Ρωσία, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών εκτιμά ότι οι απαιτήσεις των ξένων τραπεζών από τις τράπεζες της χώρας ανέρχονται σε μόλις 29,3 δισ. δολάρια και οι συνολικές απαιτήσεις από ρωσικές οντότητες ανέρχονται σε περίπου 89 δισ. δολάρια, σημείωσε η JPMorgan.

Τούτου λεχθέντος, η Ευρώπη ειδικότερα είναι πολύ εκτεθειμένη στον τεράστιο ενεργειακό τομέα της Ρωσίας. «Η Ρωσία αντιπροσωπεύει πολύ περισσότερο από το 10 τοις εκατό της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις ευρωπαϊκές αγορές φυσικού αερίου», ανέφερε η τράπεζα σε έκθεσή της αυτό το Σαββατοκύριακο.

Τι γίνεται με τον αποκλεισμό των ρωσικών τραπεζών από τη Swift;

Η πρόταση για αποκοπή ορισμένων ρωσικών τραπεζών από το δίκτυο Swift στοχεύει να διασφαλίσει ότι αυτοί οι δανειστές θα «αποσυνδεθούν από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα», σύμφωνα με τους συμμάχους (της Δύσης).

Αυτό θα προστεθεί στις υπάρχουσες, πιο στοχευμένες μεμονωμένες κυρώσεις σε ρωσικές τράπεζες. Η κίνηση αυτή ακολουθεί τις εκκλήσεις του Ουκρανού προέδρου Volodymyr Zelensky για αποκοπή των τραπεζών από το δίκτυο, καθιστώντας πιο δύσκολο για τους Ρώσους να πραγματοποιούν διασυνοριακές συναλλαγές.

Και πάλι, οι λεπτομέρειες δεν έχουν διευκρινιστεί, αλλά οι αξιωματούχοι λένε ότι δεν θέλουν να υπονομεύσουν την ικανότητα των δυτικών οικονομιών να αγοράζουν ρωσικά ορυκτά καύσιμα, πράγμα που σημαίνει ότι θα υπάρξουν σημαντικές αποκλίσεις από την απαγόρευση του Swift. Ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτό θα ήταν να επιτραπεί στις ρωσικές τράπεζες που εστιάζουν στην ενέργεια να παραμείνουν στο δίκτυο.

Οι ΗΠΑ έχουν κάνει κάτι τέτοιο στο παρελθόν;

Ναί. Οι ΗΠΑ έχουν παγώσει τα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας εχθρικών καθεστώτων, συμπεριλαμβανομένων της Βενεζουέλας, του Ιράν και, πιο πρόσφατα, του Αφγανιστάν. Οι ιρανικές τράπεζες αναγκάστηκαν επίσης να αποχωρήσουν από το δίκτυο Swift από τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ το 2018.

Οι ιρανικές κυρώσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν σχέδιο για (αντίστοιχες) απαγορεύσεις προς την ρωσική κεντρική τράπεζα. Οι κυρώσεις, που επιβλήθηκαν από την κυβέρνηση Τραμπ το 2019 μετά τη χαλάρωση των προηγούμενων μέτρων που επιβλήθηκαν από τον Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα το 2012, πάγωσαν περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας που τηρούνταν σε λογαριασμούς στις ΗΠΑ.

Επιπλέον, οι κυρώσεις στο Ιράν εμπόδισαν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να συμμετέχουν σε συναλλαγές για λογαριασμό άλλων ή να προσφέρουν άλλες υπηρεσίες στην κεντρική τράπεζα.

«Πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε (διαδικασία) προς κυρώσεις τύπου Ιράν, οι οποίες περιελάμβαναν αυτή την ενέργεια κατά της κεντρικής τους τράπεζας», δήλωσε ο Έντουαρντ Φίσμαν της δεξαμενής σκέψης Center for a New American Security, πριν ανακοινωθούν οι τελευταίες κινήσεις.