Ρωσία: Πόσο πλήττουν το Κρεμλίνο οι κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο;

Ο αγωγός Ντρούζμπα δεν είναι τόσο πολυσυζητημένος όσο π.χ. ο Nord Stream. Όμως, ο αγωγός «Φιλία» (εάν επιλέξουμε να μεταφράσουμε το όνομά του) δεν είναι μόνο ένα από τα πιο μεγάλα κοινά έργα των χωρών της πάλαι ποτέ ΚΟΜΕΚΟΝ αλλά και μία βασική εξαγωγική δίοδος για το ρωσικό πετρέλαιο προς την Ευρώπη.

Άλλωστε, για αυτό ακριβώς σχεδιάστηκε: για να μεταφέρει αργό πετρέλαιο από το πλούσια κοιτάσματα της ΕΣΣΔ προς τις «αδελφές» χώρες της Πολωνίας, της Τσεχοσλοβακίας, της ΓΛΔ και της Ουγγαρίας. Το αρχικό μήκος ήταν 5327 χιλιόμετρα, αλλά σε αυτά προστέθηκαν και όλα όταν φτιάχτηκαν παράλληλες γραμμές.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δεν ακύρωσε τη σημασία του έργου και ο αγωγός παρέμεινε σε χρήση. Άλλωστε, η Ρωσία παρέμεινε μια χώρα με σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά ενέργειας. Για χώρες όπως η Ουγγαρία ή  η Σλοβακία, που δεν έχουν κάποια πρόσβαση στη θάλασσα, ο αγωγός παρέμεινε μια βασική πηγή πετρελαίου για τα διυλιστήριά τους.

Μόνο που τώρα η προμήθεια αργού πετρελαίου από τη Ρωσία τίθεται υπό αίρεση, εάν προωθηθούν οι κυρώσεις που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και περιλαμβάνουν την καθολική απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου μετά από μια σύντομη μεταβατική περίοδο.

Η σημασία των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου

Εκτός από χώρα με πολύ μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου η Ρωσία είναι και χώρα με τεράστια αποθέματα πετρελαίου. Το 2021 η παραγωγή πετρελαίου της Ρωσίας ήταν 10.11.830 βαρέλια ημερησίως και ήταν στη δεύτερη θέση στην παγκόσμια κατάταξη, πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες (11.184.870 βαρέλια ημερησίως) και μπροστά από τη Σαουδική Αραβία (9.313.145). Δηλαδή, παρήγαγε το 13% της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου. Αυτό άλλωστε εξηγεί και το σημαντικό ρόλο που παίζει εκτός όλων των άλλων και στη διαμόρφωση της τιμής του πετρελαίου.

Αυτό εξηγεί και τη σημασία που έχουν το πετρέλαιο όπως και το φυσικό αέριο για την οικονομία της Ρωσίας.  Το 2021 τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο έφτασαν τα 119 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα έσοδα για τον προϋπολογισμό ήταν επίσης πολύ υψηλά. Σε αυτό συνετέλεσαν και οι αυξημένες σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου την περασμένη χρονιά. Ωστόσο την ίδια στιγμή η βαρύτητα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου στο Ρωσικό ΑΕΠ έχει μια μάλλον ιστορική τάση να μειώνεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις αρχές Απριλίου ανακοινώθηκε ότι προστέθηκαν 3,4 δισεκατομμύρια δολάρια στο δημοσιονομικό «μαξιλάρι» της Ρωσίας από τις αυξημένες τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Πόσο μπορεί να αντέξει τις κυρώσεις η Ρωσία;

Όσο η Ρωσία μπορεί να συνεχίζει να βρίσκει αγοραστές για το πετρέλαιό της , θα μπορεί να έχει και έσοδα για τον προϋπολογισμό και να αντέχει τις κυρώσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ανάγκες του προϋπολογισμού καλύπτονται σε μια τιμή ακόμη και 44 δολαρίων το βαρέλι. Με το Μπρεντ στα 110, γίνεται εμφανές ότι η Ρωσία μπορεί να πουλάει με έκπτωση και να έχει πολύ σημαντικά έσοδα. Το βασικό μείγμα αργού που πουλάει (Urals) είναι στα 70 δολάρια. Και εάν κάποια εκδοχή εμπάργκο αυξήσει ακόμη περισσότερο τις τιμές αυτό θα επιτρέψει η Ρωσία να συνεχίσει να πουλάει με έκπτωση και να έχει σημαντικά έσοδα.

Ήδη υπάρχει μια αυξημένη ζήτηση από την Ασία, την κατεξοχήν «διψασμένη» για πετρέλαιο περιοχή του πλανήτη, παρότι οι μεγάλες κινεζικές εταιρείες κάνουν προσεκτικές κινήσεις για να μη βρεθούν στο στόχαστρο δευτερογενών αμερικανικών κυρώσεων.

Το βασικό πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η Ρωσία σε περίπτωση κυρώσεων δεν θα είναι τόσο να μπορέσει να βρει επαρκή ζήτηση για το πετρέλαιό της, αλλά να έχει τις υποδομές για να ανακατευθύνει τις πωλήσεις της.

Αυτή τη στιγμή η Ρωσία εξάγει το 60% του πετρελαίου της προς την Ευρώπη – ποσότητα τριπλάσια από αυτή που πηγαίνει στην Κίνα – και ο κύριος όγκος των υποδομών σε αγωγούς είναι προσανατολισμένος προς τα δυτικά όχι τα ανατολικά. Θα απαιτήσει μεγάλη προσπάθεια για να αναπροσανατολίσει τις πωλήσεις πετρελαίου κυρίως προς την Κίνα και την Ινδία.

Η επέκταση των κυρώσεων στη ναυτιλία –η «ιρανοποίηση» της Ρωσίας 

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η πιο κρίσιμη πλευρά των κυρώσεων που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η απαγόρευση σε πλοία που φέρουν τη σημαία κράτους-μέλους της ΕΕ ή ανήκουν σε πολίτες ή εταιρείες με έδρα την ΕΕ να μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο. Θα απαγορευτεί επίσης σε ευρωπαϊκές εταιρείες να παρέχουν χρηματοδοτικές ή ασφαλιστικές υπηρεσίες σε οποιαδήποτε μεταφορά ρωσικού πετρελαίου.

Οι κυρώσεις αυτές προσομοιάζουν αυτές που είχαν επιβάλλει οι ΗΠΑ στο Ιράν, όταν ο στόχος ήταν να μην μπορούν και άλλες χώρες, που τυπικά δεν είχαν επιβάλει κυρώσεις, να έχουν συναλλαγές με την Ισλαμική Δημοκρατία.

Ο στόχος είναι να μην μπορεί εύκολα η Ρωσία να βρίσκει πλοία για να μεταφέρει το πετρέλαιό της προς τις Ασιατικές και άλλες αγορές, καθώς οι ευρωπαϊκών συμφερόντων εταιρείες θα κινδυνεύουν να βρεθούν στο στόχαστρο κυρώσεων.

Ακόμη περισσότερο ο στόχος είναι να υποχρεωθεί η Ρωσία να μειώσει όχι μόνο τις πωλήσεις της αλλά και την παραγωγή της. Και ο λόγος είναι ότι από ένα σημείο και μετά όταν σταματάει η άντληση είναι πιθανό να αχρηστευτούν πηγάδια και αυτό να έχει μόνιμο κόστος για τη Ρωσία.

Η επίπτωση των κυρώσεων στην Ευρώπη

Οι υποστηρικτές των αυστηρών κυρώσεων στη Ρωσία υποστηρίζουν ότι τελικά αυτές δεν θα έχουν κάποια επίπτωση στην ευρωπαϊκή οικονομία. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, οι αγορές έχουν ήδη προεξοφλήσει αυτό το ενδεχόμενο και το έχουν μεταφράσει σε αυξημένες τιμές όπως αυτές που βλέπουμε με την προοπτική να είναι το peak της τιμής του αργού πετρελαίου να είναι τα 150 δολάρια το βαρέλι. Βεβαίως ακόμη και σε αυτή την περίπτωση το μεσοπρόθεσμο κόστος θα είναι μεγάλο, αφού δεν θα υπάρξει γρήγορη μείωση των τιμών.

Όμως, η εικόνα των ευρωπαϊκών οικονομιών δείχνει ότι τα πράγματα είναι πιο σύνθετα και το κόστος μεγαλύτερο. Καταρχάς υπάρχει το πρόβλημα των χωρών με μεγάλη εξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο που η αλλαγή προμηθευτών θα σημαίνει μεγαλύτερο κόστος και αρκετά πρακτικά προβλήματα.

Έπειτα η αύξηση της τιμής του πετρελαίου – όπως και του φυσικού αερίου – αυτή τη στιγμή τροφοδοτεί ένα πληθωριστικό ανοδικό σπιράλ, το οποίο από ένα σημείο και μετά δεν έχει να κάνει με το καθαρό κόστος της αύξησης της τιμής της ενέργειας, αλλά με τη συνολικότερη ανασφάλεια που μεταφράζεται σε αυξήσεις.

Και βέβαια υπάρχουν τα προβλήματα που θα δεχτούν οι χώρες με μεγάλη ναυτιλία και που έχουν συμμετοχή στις παγκόσμιες μεταφορές πετρελαίου.

Γι’ αυτούς τους λόγους και υπάρχει ανοιχτή συζήτηση στην  Ευρώπη ως προς το εάν τελικά οι κυρώσεις αυτές κινδυνεύουν να έχουν μεγαλύτερο κόστος για τις ευρωπαϊκές χώρες παρά για τη Ρωσία.