Συνέργειες για το Μέλλον – Τεχνολογική Σύμπραξη, Εκπαίδευση και Μετασχηματισμός της Αγοράς Εργασίας

Ο όρος «τεχνολογική σύμπραξη» αναφέρεται στη συνεργασία μεταξύ δύο ή περισσοτέρων οργανισμών, εταιρειών ή φορέων που ενώνουν τις δυνάμεις και τις τεχνολογικές τους δυνατότητες για να επιτύχουν έναν κοινό στόχο, ιδιαίτερα με κοινωνικό αντίκτυπο. Σε αυτήν την περίπτωση, η τεχνολογική σύμπραξη μπορεί να περιλαμβάνει την ανάπτυξη και την εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων, όπως ψηφιακές πλατφόρμες εκπαίδευσης, δίκτυα σύνδεσης στο διαδίκτυο, και διανομή ψηφιακών συσκευών, με στόχο την παροχή εκπαιδευτικών ευκαιριών σε παιδιά και νέους που δεν έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε σχολεία. Αυτή η συνεργασία μπορεί να συνδυάζει ειδικές γνώσεις, πόρους, και δίκτυα των συμμετεχόντων φορέων, δημιουργώντας μια συνεργική δυναμική που επιτρέπει την αποτελεσματικότερη και εκτεταμένη εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων με κοινωνικό αντίκτυπο.

Η τεχνολογική σύμπραξη μπορεί να έχει θετικό και μετασχηματιστικό αντίκτυπο στην κοινωνία, με ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση, και ότι η επιτυχία της εξαρτάται από την ολιστική προσέγγιση και την πολυδιάστατη αξιολόγηση των επιδράσεών της. Η ανάλυση του αντίκτυπου της τεχνολογικής σύμπραξης που προωθεί την κοινωνική αλλαγή, ιδίως όσον αφορά την παροχή εκπαίδευσης σε παιδιά, νέους αλλά και σε εργαζόμενους ή μη οποιασδήποτε ηλικίας, προϋποθέτει την εξέταση διαφόρων διαστάσεων της αποτελεσματικότητας και της εμβέλειάς της. Η επιτυχία τέτοιων πρωτοβουλιών συχνά μετριέται μέσω μιας σειράς μετρήσεων και δεικτών.

Πρώτον, το εύρος της εκπαιδευτικής πρόσβασης είναι μια κρίσιμη πτυχή. Αυτό εκτιμάται με την κατανόηση του πόσοι συμμετέχοντες έχουν αποκτήσει πρόσβαση στην εκπαιδευτική  μέσω της πρωτοβουλίας. Περιλαμβάνει την εξέταση των αριθμών εγγραφής σε ψηφιακές πλατφόρμες μάθησης και τη μέτρηση της επέκτασης της εκπαιδευτικής εμβέλειας σε περιοχές που προηγουμένως δεν είχαν εξυπηρετηθεί επαρκώς.

Τα στατιστικά στοιχεία δέσμευσης και χρήσης είναι ζωτικής σημασίας. Δείκτες όπως ο χρόνος που περνούν οι μαθητές στις πλατφόρμες μάθησης και τα ποσοστά ολοκλήρωσης των μαθημάτων τους, προσφέρουν πληροφορίες για το πόσο ενεργά χρησιμοποιούν οι μαθητές τους ψηφιακούς πόρους. Δίνουν μια ιδέα για την αποτελεσματικότητα της πρωτοβουλίας όσον αφορά τη διατήρηση του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής των φοιτητών.

Μια συχνά παρατηρούμενη αναφορά σχετίζεται με την ανησυχία ότι οι μελλοντικοί μαθητές ή/και φοιτητές, όταν εισέλθουν στο εργατικό δυναμικό, μπορεί να γίνουν παρωχημένοι λόγω απρόβλεπτων τεχνολογικών εξελίξεων.  Αυτός ο φόβος δεν είναι καινούργιος. Ωστόσο, εξετάζοντας τις ιστορικές τάσεις, είναι προφανές ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν γενικά ενσωματωθεί στην οικονομία με στόχο την ενίσχυση της ανθρώπινης παραγωγής, αντί να εκτοπίσουν την ανθρώπινη εργασία. Ο οικονομολόγος Zvi Griliches εισήγαγε την έννοια της «συμπληρωματικότητας κεφαλαίου-δεξιοτήτων» το 1969 για να αναλύσει αυτό το φαινόμενο. Παρατήρησε ότι η τεχνολογία και τα εργαλεία, γνωστά και ως κεφάλαιο, έχουν γενικά χρησιμεύσει για να ενισχύσουν τις ικανότητες των ανθρώπων σε όλα τα επίπεδα ικανοτήτων. Ωστόσο, συνολικά, οι νέες τεχνολογίες τείνουν να ενισχύουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ικανότητες των ατόμων με υψηλότερα επίπεδα δεξιοτήτων.

Όταν το κεφάλαιο αυξάνεται, όπως μέσω της εξέλιξης και χρήσης ρομπότ για την αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων, ο Griliches έδειξε πώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ζήτηση για εξειδικευμένη εργασία. Κατά συνέπεια, η οικονομική πίεση που προκαλείται από την αύξηση του κεφαλαίου έχει συνήθως υποβαθμιστεί μέσω της ενίσχυσης της τεχνογνωσίας του εργατικού δυναμικού, παρά μέσω της μείωσης της απασχόλησης ή της μείωσης των ωρών εργασίας.

Το ερώτημα που τίθεται είναι, πώς μπορεί αυτή η αποκάλυψη να βοηθήσει στην κατεύθυνση της εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης; Η αναπροσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος για την υποστήριξη αυτής της προσπάθειας συνεπάγεται κάτι περισσότερο από τον απλό εξοπλισμό των νέων ατόμων για τη μετάβαση από τη γεωργική εργασία στους τομείς της «υψηλής τεχνολογίας» και της ψηφιακής τεχνολογίας. Επιπλέον, μπορεί να σημαίνει την ενδυνάμωση των μαθητών, ώστε να έχουν αυξημένη αυτονομία και προοπτικές σε μια αγορά εργασίας που είναι προοδευτικά παγκοσμιοποιημένη, καθώς και σε μια σημαντικά πιο διαφοροποιημένη οικονομία.

Οι προσπάθειες να εξοπλιστούν οι φοιτητές για τις εξελισσόμενες αγορές εργασίας συχνά περιστρέφονται γύρω από δύο αντίθετες προσεγγίσεις: δίνοντας έμφαση σε δεξιότητες που μπορούν να εφαρμοστούν σε διάφορους τομείς, αλλά παραμελώντας ενδεχομένως τη σε βάθος γνώση ενός συγκεκριμένου θέματος ή κλάδου- ή, εναλλακτικά, δίνοντας προτεραιότητα σε γνώσεις που κινδυνεύουν να ξεπεραστούν. Στην πραγματικότητα, τα προγράμματα σπουδών σε χώρες που επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα αναγνωρίζουν την αλληλεξάρτηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων. Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων χειρισμού και διαπραγμάτευσης της επιστημονικής γνώσης απαιτεί χρόνο και χρήμα, αλλά είναι πολύ πιθανό να ενισχύσει την ικανότητα του ατόμου να αποκτήσει πρόσθετες γνώσεις στο μέλλον.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, είναι προτιμότερο να διασφαλίζεται ότι οι φοιτητές λαμβάνουν μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση σε θεμελιώδη μαθήματα, αντί να στρέφεται πρόωρα η εστίασή τους σε επαγγελματικά μαθήματα σε μια προσπάθεια να ευθυγραμμιστούν οι απόφοιτοι με τις επείγουσες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Παραδόξως, τα έθνη που χρησιμοποιούν μέτρα για την υπερβολική εξειδίκευση των φοιτητών τους μπορεί τελικά να παράγουν ένα εργατικό δυναμικό που δεν έχει ευελιξία.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η κοινωνική αλλαγή και ο μετασχηματισμός δεν προκύπτουν αυθόρμητα. Οι αλλαγές που οι εκπαιδευτικοί στοχεύουν να εξοπλίσουν τους νέους ανθρώπους για να τις χειριστούν, σε κάποιο βαθμό, θα προκληθούν από τη δική τους εφευρετικότητα, φαντασία και ορμή για τη βελτίωση του κόσμου. Οφείλουμε να είμαστε επιφυλακτικοί στην πρόβλεψη του συγκεκριμένου δρόμου που θα επιλέξουν οι σημερινοί μαθητές και, αντίθετα, να τους προσφέρουμε την ευκαιρία να αμφισβητήσουν και να αλλάξουν ανεξάρτητα τα πράγματα.

Συλλογικά, παράγοντες όπως οι παραπάνω μπορούν να διαμορφώσουν μια βασική εικόνα του τρόπου με τον οποίο μια τεχνολογική σύμπραξη επιφέρει κοινωνική αλλαγή, ιδίως στον τομέα της εκπαίδευσης. Βοηθούν στην κατανόηση όχι μόνο του άμεσου αντίκτυπου αλλά και της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας της πρωτοβουλίας και των ευρύτερων κοινωνικών επιπτώσεων και την αναμόρφωση των δομών στην αγορά εργασίας.

Ο Χρήστος Λεμονάκης είναι Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο

Ο Αντώνης Ζαΐρης είναι Αναπληρωτής Αντιπρόεδρος ΣΕΛΠΕ, Επίκ. Καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Νεάπολις Κύπρου, Μέλος της Ενωσης Αμερικάνων Οικονομολόγων (ΑΕΑ) και του World Economic Forum (WEF)