Σε μια ιστορική απόφαση το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι το σχέδιο «χρυσό διαβατήριο» της Μάλτας παραβιάζει το δίκαιο της ΕΕ και αναμένεται να αναγκάσει το νησί να καταργήσει την εμπορευματοποίηση της ιθαγένειας της ΕΕ.
«Ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να χορηγήσει την ιθαγένειά του και μάλιστα την ευρωπαϊκή ιθαγένεια σε αντάλλαγμα για προκαθορισμένες πληρωμές ή επενδύσεις, καθώς αυτό ουσιαστικά ισοδυναμεί με το να καθιστά την απόκτηση ιθαγένειας μια απλή εμπορική συναλλαγή», δήλωσε το δικαστήριο.
«Με τη θέσπιση και λειτουργία ενός θεσμοθετημένου σχεδίου επενδύσεων στην ιθαγένεια», το νησιωτικό κράτος «δεν εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις του» βάσει των συνθηκών της ΕΕ που κατοχυρώνουν την ιθαγένεια της ΕΕ, αποφάνθηκε.
Κατάργηση του σχεδίου ή πρόστιμα
Η κυβέρνηση της Μάλτας εξήγησε σε ανακοίνωσή της ότι «οι νομικές συνέπειες αυτής της απόφασης μελετώνται λεπτομερώς, ώστε το κανονιστικό πλαίσιο για την ιθαγένεια να μπορεί στη συνέχεια να ευθυγραμμιστεί με τις αρχές που περιγράφονται στην απόφαση».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε παραπέμψει τη Μάλτα στο ανώτατο δικαστήριο του μπλοκ το 2023 σχετικά με το σχέδιό της, υποστηρίζοντας ότι η πώληση διαβατηρίων της ΕΕ υπονόμευε «την ουσία της ιθαγένειας της ΕΕ», η οποία βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών.
Το μαλτέζικο σχέδιο έχει επιπτώσεις σε ολόκληρο το μπλοκ, καθώς τα άτομα που αποκτούν μαλτέζικη ιθαγένεια απολαμβάνουν το δικαίωμα να ζουν και να εργάζονται ο και να ψηφίζουν στις εκλογές της ΕΕ.
Η Κύπρος και η Βουλγαρία έχουν καταργήσει τα προγράμματα πληρωτέας ιθαγένειας υπό την πίεση των Βρυξελλών, οι οποίες έχουν υποστηρίξει ότι τέτοια προγράμματα ενέχουν κινδύνους διαφθοράς, νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και φοροδιαφυγής.
Στην απόφασή του, το δικαστήριο σημείωσε ότι η ιθαγένεια είναι «μία από τις κύριες συγκεκριμένες εκφράσεις της αλληλεγγύης που αποτελεί την ίδια τη βάση της διαδικασίας ολοκλήρωσης… που είναι αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
«Ένα κράτος μέλος αγνοεί προφανώς την απαίτηση για μια τέτοια ειδική σχέση αλληλεγγύης και καλής πίστης… όταν θεσπίζει και εφαρμόζει ένα πρόγραμμα πολιτογράφησης που βασίζεται σε μια συναλλακτική διαδικασία» ανέφερε.
Η Μάλτα αναθεώρησε το σχέδιό της το 2020 αυστηροποιώντας τις απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας για τους αιτούντες. Επίσης το 2022 απέκλεισε Ρώσους και Λευκορώσους υπηκόους.
Τα άτομα που αγοράζουν μαλτέζικο διαβατήριο οφείλουν να πραγματοποιήσουν εφάπαξ επένδυση τουλάχιστον 600.000 ευρώ, να δωρίσουν 10.000 ευρώ σε φιλανθρωπικούς σκοπούς και να διαμείνουν στη χώρα για τρία χρόνια. Η απαίτηση διαμονής μπορεί να μειωθεί σε ένα έτος για άτομα που επενδύουν 750.000 ευρώ.
Ωστόσο, το δικαστήριο δήλωσε ότι, ακόμη και με βελτιωμένους ελέγχους δέουσας επιμέλειας, το σχέδιο «ισοδυναμεί με την εμπορευματοποίηση της χορήγησης μαλτέζικης υπηκοότητας, μετά από μια συναλλακτική διαδικασία».
Ύποπτα άτομα πήραν διαβατήριο από την Μάλτα
Δημοσίευμα των Financial Times αποκάλυψε ότι 16 άτομα που έλαβαν μαλτέζικα διαβατήρια ήταν πολιτικά εκτεθειμένα άτομα ή αργότερα υποβλήθηκαν σε κυρώσεις ή καταδικάστηκαν για εγκλήματα.
Μεταξύ των ατόμων που κατονομάστηκαν από τους FT κάποια πέρασαν μόνο μερικές ημέρες στη Μάλτα κατά τη διάρκεια του έτους κατά το οποίο ήταν υποχρεωμένα να διαμένουν νόμιμα εκεί πριν από την πολιτογράφησή τους.
«Δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι η πραγματική διαμονή σε αυτό το έδαφος θεωρήθηκε από τη Δημοκρατία της Μάλτας ως ουσιώδες κριτήριο για τη χορήγηση της ιθαγένειας βάσει του εν λόγω συστήματος» τόνισε το δικαστήριο.
Η απόφαση θα μπορούσε να αυξήσει την πίεση στη Μάλτα για την ανάκληση διαβατηρίων που εκδόθηκαν βάσει του συστήματος, μια μακρά και περίπλοκη διαδικασία.
«Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον είναι το κατά πόσον άλλα κράτη εντός ή εκτός της ΕΕ θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την ιθαγένεια ατόμων που κατέχουν μαλτέζικα ή κυπριακά διαβατήρια, με το σκεπτικό ότι η ιθαγένεια δεν ήταν ποτέ έγκυρη» υπογραμμίζει ο Σάιμον Κοξ, δικηγόρος εξειδικευμένος σε νομοθεσία της ΕΕ για τη μετανάστευση, αναφερόμενη τόσο στο πρόγραμμα της Μάλτας όσο και στο καταργημένο πλέον κυπριακό πρόγραμμα.
Ανάκληση διαβατηρίων;
Ο Κοξ σημείωσε ότι ενώ είναι «απίθανο η Μάλτα να υιοθετήσει μια γενική πολιτική ανάκλησης όλων αυτών των υπηκοοτήτων» θα μπορούσε «να αυξήσει την πιθανότητα να ανακαλέσει [ατομικά διαβατήρια] για να αποφύγει την πολιτική σύγκρουση με άλλα κράτη».
Σύμφωνα με την τελευταία κυβερνητική έκθεση, η Μάλτα είχε εγκρίνει περισσότερες από 1.300 αιτήσεις για υπηκοότητα μέχρι το τέλος του 2023.
Σε τουλάχιστον μία περίπτωση, ένα διαβατήριο, το οποίο είχε χορηγηθεί στον Ρώσο εκατομμυριούχο Πάβελ Μέλνικοφ, ανακλήθηκε αργότερα. Ο Μέλνικοφ έλαβε τη μαλτέζικη υπηκοότητα το 2015 και καταδικάστηκε για φορολογική και λογιστική απάτη στη Φινλανδία τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους. Έχει ασκήσει έφεση κατά της καταδίκης και δήλωσε ότι θα προσβάλει την ανάκληση του μαλτέζικου διαβατηρίου του.
«Η σημερινή απόφαση επιβεβαιώνει ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να εμπορευματοποιήσουν την υπηκοότητα της ΕΕ και να εφαρμόσουν απερίσκεπτα προγράμματα χρυσών διαβατηρίων» δήλωσε στους FT η διευθύνουσα σύμβουλος της Transparency International, Μάιρα Μαρτίνι. «Αμέτρητες περιπτώσεις έχουν δείξει πώς αυτά τα σχέδια έχουν παράσχει ασφαλές καταφύγιο σε διεφθαρμένους παράγοντες από όλο τον κόσμο και άλλα ύποπτα άτομα στην ΕΕ».
Ο Ντάνιελ Φρόιντ, μέλος των Πρασίνων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χαιρέτισε επίσης την απόφαση. «Τα ευρωπαϊκά διαβατήρια δεν πωλούνται. Οι εγκληματίες, οι αυταρχικοί και οι τρομοκράτες δεν θα πρέπει να μπορούν να αγοράσουν εισιτήριο για την ΕΕ» τονίζει ο Φρόιντ. «Ήρθε η ώρα να τερματιστούν τα χρυσά διαβατήρια σε όλη την Ευρώπη. Είναι ντροπή που ορισμένοι Ρώσοι μπόρεσαν να τα χρησιμοποιήσουν για να παρακάμψουν τις κυρώσεις της ΕΕ»
