Ένας κόσμος με δύο υπερδυνάμεις αρπακτικά

Η δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ μεταμορφώνει τον κόσμο. Είναι πολύ πιθανό ότι το αυταρχικό καθεστώς που αυτός και οι υποτελείς του στην κυβέρνηση και στο Ανώτατο Δικαστήριο δημιουργούν θα διαρκέσει. Ωστόσο, ακόμη και αν δεν διαρκέσει, θα έχει αλλάξει τον κόσμο απλώς και μόνο επειδή έχει συμβεί. Ό,τι έχει συμβεί μια φορά μπορεί να συμβεί ξανά. Αυτό πρέπει να μεταμορφώσει τις απόψεις για το μέλλον. Ωστόσο, αυτό το μέλλον δεν θα καθοριστεί μόνο από τις ΗΠΑ. Η Κίνα είναι επίσης μια υπερδύναμη. Λοιπόν, ποιον ρόλο μπορεί να παίξει σε αυτήν τη νέα εποχή;

Ας ξεκινήσουμε με τις ΗΠΑ. Άλλες δημοκρατίες πίστευαν ότι μοιράζονταν βασικές αξίες μαζί τους. Αλλά αυτές οι ΗΠΑ σαφώς δεν το κάνουν. Ο ίδιος ο Τραμπ τροφοδοτείται από τις διαμαρτυρίες, είναι προσηλωμένος στα deals και ιδιότροπος. Αυτό από μόνο του το κάνει δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Όπως προσθέτει η Célia Belin του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, η εξωτερική του πολιτική «είναι η εσωτερική του ατζέντα, εξαγόμενη». Έτσι, γράφει, «ο Τραμπ και το στρατόπεδό του MAGA χρησιμοποιούν τις ίδιες τρεις μεθόδους στο εσωτερικό και στο εξωτερικό: εξάλειψη, μετασχηματισμό και υποδούλωση». Στο εσωτερικό, επιδιώκουν να εξαλείψουν το «βαθύ κράτος» και να μετατρέψουν μια φιλελεύθερη Αμερική σε εθνικιστική. Στο εξωτερικό, ομοίως, επιδιώκουν να εξαλείψουν συμμαχίες και άλλες δεσμεύσεις και να μετατρέψουν τους συμμάχους σε υποτελείς.

Αυτοί οι στόχοι είναι κακοί για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου και ανόητοι για τις ΗΠΑ. Ο Άνταμ Πόζεν, πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Peterson, υιοθετεί αυτή την εκτενή άποψη σε ένα άρθρο του Foreign Affairs με τίτλο «Η Νέα Οικονομική Γεωγραφία». Στον κόσμο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφει, οι ΗΠΑ παρείχαν ασφάλεια σε άλλες χώρες έναντι κάθε είδους κινδύνου. Αλλά το κόστος που επωμίστηκαν δεν ήταν μη αντισταθμισμένο: άλλες χώρες επένδυσαν στις ΗΠΑ, άνοιξαν τις οικονομίες τους σε αμερικανούς επενδυτές, δάνεισαν χρήματα στις ΗΠΑ φθηνά, έκαναν το δολάριο ΗΠΑ το παγκόσμιο νόμισμα και μετέτρεψαν τις κεφαλαιαγορές των ΗΠΑ σε κόμβο της παγκόσμιας χρηματοδότησης. Αυτή ήταν τότε μια αμοιβαία επωφελής συμφωνία.

Ο Τραμπ παραπονιέται ότι οι ΗΠΑ έχουν «εξαπατηθεί». Το γεγονός, ωστόσο, είναι ότι παρέμεινε η πλουσιότερη και πιο προηγμένη τεχνολογικά οικονομία στον κόσμο, σε μια περίοδο απαράμιλλης παγκόσμιας ανάπτυξης: μεταξύ 1950 και 2020, το μέσο παγκόσμιο πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 360%! Κλεμμένο; Δύσκολα.

Δυστυχώς, ο Τραμπ ακύρωσε αυτή την μεγαλειώδη διαπραγμάτευση. Στη θέση της, βλέπουμε μια σειρά από αναξιόπιστες και επιθετικές συμφωνίες. Εκτός από την επιβολή τεράστιων δασμών σε χώρες που νόμιζαν ότι ήταν φίλοι της Αμερικής, ο Τραμπ απαίτησε να επενδυθούν χρήματα κατά την κρίση του, προς μεγάλη ενόχληση των ξένων εταίρων. Αυτός είναι καθαρός γκανγκστερισμός.

Ένας άλλος τρόπος να σκεφτούμε τι έχει συμβεί είναι ότι στον παλιό κόσμο της εμπιστοσύνης στις ΗΠΑ, υπήρχε αλληλεξάρτηση, αλλά ορισμένες χώρες ήταν πιο εξαρτημένες από άλλες. Αυτό «εργαλειοποίησε» την αλληλεξάρτηση. Οπως υποστηρίζουν οι Χένρι Φάρελ και Άμπραχαμ Νιούμαν, οι ΗΠΑ το έκαναν, μάλλον ελεύθερα. Μέσα σε αυτό που θεωρούνταν αμοιβαία επωφελείς μακροπρόθεσμες σχέσεις, μια τέτοια εργαλειοποίηση, ιδίως μέσω της χρήσης κυρώσεων, έγινε ονεκτή, αν και απρόθυμα.

Αλλά ο Τραμπ μετατρέπει την αλληλεξάρτηση σε ασφυκτική λαβή. Αυτό είναι ένα πολύ διαφορετικό θέμα.

Επιπλέον, και άλλοι μπορούν να παίξουν αυτό το παιχνίδι. Πράγματι, η Κίνα το κάνει ήδη. Αυτή η θεωρία παρουσιάζεται με ξεκάθαρα από δύο ευρωπαίους οικονομολόγους, τον Moreno Bertoldi και τον Marco Buti, σε μια εργασία που εξετάζει πώς η ΕΕ βρίσκεται μεταξύ συμπληγάδων: μιας «εξορυκτικής» και μιας «εξαρτητικής» υπερδύναμης. Η Κίνα είναι η δεύτερη: δημιουργεί εξάρτηση. Πλημμυρίζοντας τις αγορές με τα προϊόντα της, επιδεινώνει τις παγκόσμιες εμπορικές και μακροοικονομικές ανισορροπίες. Η εκμετάλλευση των κανόνων του ΠΟΕ για την υποστήριξη των νεοσύστατων βιομηχανιών υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο σύστημα εμπορίας που βασίζεται σε κανόνες και το οποίο φέρεται να υποστηρίζει. Η εργαλειοποίηση κρίσιμων υλικών και ο έλεγχος της αλυσίδας εφοδιασμού καθαρής ενέργειας αποδυναμώνουν επίσης την υποστήριξη πολιτικών που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ιδίως στην ΕΕ. Ωστόσο, η Κίνα είναι ένας πιο αξιόπιστος και ορθολογικός εταίρος από τις σημερινές ΗΠΑ: τουλάχιστον, δεν αρνείται την κλιματική πραγματικότητα.

Είναι αδύνατο για τον υπόλοιπο κόσμο να αγνοήσει αυτές τις αρπακτικές υπερδυνάμεις, καθώς μαζί παράγουν το 43% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε τιμές αγοράς (και το 34% σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης). Αλλά πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος για να διαχειριστεί τον παγκόσμιο αντίκτυπό τους.

Ένα μέρος της αντίδρασης πρέπει να είναι η αντιστάθμιση. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να είναι το κύριο θύμα της, καθώς είχαν μακράν τις πιο πολύτιμες συμμαχίες. Αλλά ένα καθεστώς που καταστρέφει ευχαρίστως τα κύρια εθνικά του περιουσιακά στοιχεία -τα σπουδαία πανεπιστήμιά του, την επιστημονική του υπεροχή, το άνοιγμά του σε λαμπρούς μετανάστες, ακόμη και το κράτος δικαίου- δεν θα ανησυχήσει για αυτό.

Επιπλέον, ο Τραμπ πιστεύει ότι οι σύμμαχοι μπορούν να μετατραπούν σε υποτελείς. Αυτό δεν είναι ασυμβίβαστο με τη συμπεριφορά τους. Η Βρετανία έχει επιλέξει να είναι υποτελής. Αυτό, κατά μια ειρωνία, είναι συνέπεια της αναζήτησης του Brexit για ενισχυμένη εθνική κυριαρχία. Αλλά η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, ακόμη και η ΕΕ, μέχρι στιγμής, δεν φαίνονται να διαφέρουν και τόσο.

Ωστόσο, ελπίζω ότι αυτό είναι απίθανο να διαρκέσει. Τόσο οι πρώην σύμμαχοι όσο και άλλες χώρες θα αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις. Αυτό θα αυξήσει την επιρροή της Κίνας. Πράγματι, οι ΗΠΑ έχουν ήδη ωθήσει την Ινδία και τη Βραζιλία πιο κοντά στο Πεκίνο: Ο Σι Τζινπίνγκ πρέπει να ευχαριστήσει σιωπηλά τον Τραμπ για τα κραυγαλέα λάθη του κάθε μέρα. Κατά πάσα πιθανότητα, λοιπόν, οι χώρες θα προσπαθήσουν να φέρουν τη μία υπερδύναμη εναντίον της άλλης. Η Ινδία και η Βραζιλία θα συμπεριφερθούν με αυτόν τον τρόπο, όπως και άλλες.

Η υποτέλεια και η στράτευση μιας υπερδύναμης εναντίον μιας άλλης αφήνει μια τρίτη επιλογή. Ο κόσμος στον οποίο κινούμαστε θα είναι φτωχότερος, πιο ασταθής και πιο επικίνδυνος από αυτόν που είχαμε πριν οι ΗΠΑ υιοθετήσουν τη Μακάο. Άλλες χώρες θα πρέπει να τολμήσουν να ακολουθήσουν μια πιο ανεξάρτητη πορεία, από κοινού, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των παγκόσμιων δημόσιων αγαθών, όπως η υγεία, το κλίμα, ακόμη και η ασφάλεια. Θα μπορούσε η βοήθεια της ΕΕ να ηγηθεί σε αυτό; Αυτό μπορεί τώρα να φαίνεται φαντασίωση. Αλλά έχουν συμβεί πιο παράξενα πράγματα.