Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης κρίσεων

Project Syndicate

Εάν ένας μετεωρίτης χτυπήσει τη Γη, γίνει ξαφνικά μία μεγάλη φυσική καταστροφή ή οποιοδήποτε άλλη κρίση με απρόβλεπτες διαστάσεις, πώς θα πρέπει να ανταποκριθούν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής; Υπάρχουν δύο εύλογες εναλλακτικές λύσεις: να εστιάσουν στην παροχή βοήθειας στον χρηματοπιστωτικό τομέα, όπως έγινε το 2008-09, ή να βοηθήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο όσους χρειάζονται βοήθεια, όπως έγινε το 2020-21. Ενώ ο τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης το 2008 ήταν καλύτερος σε σχέση με άλλες εναλλακτικές λύσεις που είχαν προταθεί, αυτό που επιτεύχθηκε το 2020 πρέπει να γίνει σημείο αναφοράς για την αντιμετώπιση συστημικών κατακλυσμών.

Την επόμενη φορά, ωστόσο, πρέπει να τα πάμε ακόμη καλύτερα σε ό,τι αφορά την παροχή βοήθειας σε άτομα που βρίσκονται στο κάτω μέρος της κατανομής εισοδήματος. Αυτό απαιτεί σημαντικές επενδύσεις σε κοινωνικές υποδομές που θα πρέπει να ξεκινήσουν ήδη από σήμερα.

Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη συμφώνγησαν ότι τα μέτρα διάσωσης θα πρέπει να επικεντρωθούν στην πρόληψη της πτώχευσης στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Αυτό συνεπάγεται παροχή πρόσθετου μετοχικού κεφαλαίου με πλεονεκτικούς όρους και απόπειρα αύξησης των τιμών του ενεργητικού όσο το δυνατόν περισσότερο. Το ποσό της υποστήριξης που παρεχόταν απευθείας σε ιδιοκτήτες κατοικιών και τους άνεργους ήταν μικρό συγκριτικά, και δεν δόθηκε, επίσης, προσοχή σε μη χρηματοπιστωτικές εταιρείες (εστιατόρια, καταστήματα, ξενοδοχεία κ.λπ.) που χτυπήθηκαν από την ξαφνική καταστροφή.

Το 2020, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα κινδύνευε, επίσης, αλλά αυτή τη φορά υπήρχε πολύ περισσότερη πολιτική όρεξη για παροχή βοήθειας σε αθώους πολίτες που δεν είχαν εισόδημα κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Φυσικά, οι περισσότεροι άνθρωποι που χάνουν τη δουλειά τους ή υποφέρουν από απώλεια εισοδήματος σε οποιαδήποτε οικονομική ύφεση θα πρέπει να θεωρούνται απλώς ότι παρακολουθούν τα γεγονότα. Ωστόσο, οι οικονομικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θεωρούν παραδοσιακά τέτοιες απώλειες φυσιολογικές ή αναπόφευκτες – ή ακόμη και στον απόλυτο παραπλανητικό ευφημισμό, απαραίτητο μέρος της «δημιουργικής καταστροφής».

Θα πρέπει, επίσης, να ληφθεί υπόψη ότι όσοι έχουν, συνήθως, υψηλό εισόδημα σπάνια υποφέρουν από τέτοιες απώλειες. Μερικοί μπορεί να χρεοκοπήσουν, αλλά γενικά οι πιο μορφωμένοι  και ευκατάστατοι πολίτες είναι πιθανό να διατηρήσουν τις θέσεις τους – ή να βρουν μία νέα θέση εργασίας και να ανακάμψουν γρηγορότερα, μόλις η οικονομία επανέλθει σε καλή κατάσταση. Όσοι έχουν πολλά χρήματα, και κυρίως μετρητά, συχνά δεν επηρεάζονται από τις οικονομικές κρίσεις, επειδή μπορούν να αγοράσουν σε φθηνές τιμές τα περιουσιακά στοιχεία.

Όπως είπε ο πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, το 2006, για την πιθανή πτώση των τιμών των κατοικιών, «ελπίζω να συμβεί αυτό γιατί τότε άνθρωποι σαν κι εμένα θα αγοράζουν περισσότερο». Όταν, κατά τη διάρκεια ενός προεδρικού debate, το 2016, με τη Χίλαρι Κλίντον, ρωτήθηκε επικριτικά για αυτή του τη δήλωση ο ίδιος απάντησε: «Αυτό, παρεμπιπτόντως, είναι business».

Αυτό που μάθαμε κατά την κρίση του κορωνοϊού, ωστόσο, είναι ότι δεν πρέπει να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Παρέχοντας γενναιόδωρη (σε σχέση με τα ιστορικά επίπεδα) ασφάλιση ανεργίας και άλλες μορφές υποστήριξης (όπως προστασία από έξωση), η κυβέρνηση μπόρεσε να παρέχει στους πολίτες στέγη και τροφή – και να αποτρέψει ενδεχόμενη καθοδική πορεία των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, του πλούτου και των προοπτικών.

Στην πραγματικότητα, οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων σημείωσαν σημαντική αύξηση τους τελευταίους 18 μήνες. Ο συνολικός πλούτος των Αμερικανών αυξήθηκε κατά 13,5 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2020, λόγω, εν μέρει, των ανθηρών τιμών των μετοχών, αλλά, κυρίως, επειδή οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν και δεν μειώθηκαν.

Οι δισεκατομμυριούχοι τα πήγαν καλά το 2020, όπως και μετά το 2008. Η διαφορά αυτή τη φορά ήταν ότι τα τυπικά νοικοκυριά προστατεύονταν καλύτερα.

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι το σύστημα δημόσιας υποστήριξης τα έκανε όλα τέλεια. Ήταν πάρα πολύ δύσκολο να βρει μετρητά για τα άτομα που τα χρειάζονται, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων στον τομέα των υπηρεσιών με χαμηλότερους μισθούς. Οι μικρές επιχειρήσεις που υπέβαλαν αίτηση υποστήριξης έπρεπε να αντιμετωπίσουν την επαχθή γραφειοκρατία, ενώ συνέχιζε να υπάρχει και άνιση πρόσβαση σε πόρους δημόσιας υγείας.

Υπάρχει τρόπος, όμως, να επιλυθούν αυτά τα προβλήματα. Μέσω της δημιουργίας ενός ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας που, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, θα επιτρέπει την άμεση παροχή χρημάτων σε ιδιώτες. Επίσης, η χρήση της τελευταίας τεχνολογίας θα μπορούσε να συμβάλλει στην κατανόηση των οικονομικών αναγκών των εταιρειών που πλήττονται από απρόβλεπτους κραδασμούς, ενώ, παράλληλα, θα πρέπει να επιβεβαιωθεί το ότι ο καθένας θα έχει συστηματική πρόσβαση σε καλής ποιότητας ιατρική περίθαλψη (που είναι ο καλύτερος τρόπος για να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη στους γιατρούς, έτσι ώστε οι πολίτες να εισακούσουν τις συμβουλές τους, όπως για το θέμα των εμβολίων).

Τα καλά νέα είναι ότι το Κογκρέσο των ΗΠΑ κινείται προς αυτή την κατεύθυνση στα σχέδιά του για νέες επενδύσεις σε υποδομές. Η τελευταία συναίνεση περιλαμβάνει, προφανώς, χρηματοδότηση για την επέκταση της πρόσβασης σε ευρυζωνικές συνδέσεις.

Θα υπάρξουν μελλοντικές κρίσεις και δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι θα είναι μικρότερες από όσες έχουν καταγραφεί στη μνήμη των πολιτών. Τα τελευταία 30 χρόνια, το Τείχος του Βερολίνου έπεσε, η Κίνα ανέβηκε, οι τρομοκράτες επιτέθηκαν στις ΗΠΑ, η αγορά κατοικιών μειώθηκε σημαντικά και η παγκόσμια πανδημία έκλεισε σχεδόν τα πάντα.

Μπορούμε και πρέπει να προετοιμαστούμε για όλες τις κρίσεις που μπορούμε να φανταστούμε. Ωστόσο, οι μεγάλες κρίσεις που περάσαμε μέχρι στιγμής θεωρήθηκαν από τους περισσότερους ανθρώπους – και από όλους τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής – ως γεγονός μικρής πιθανότητας.

Ωστόσο, εις το εξής, πρέπει να γνωρίζουμε καλύτερα πώς να αντιμετωπίζουμε ενδεχόμενες κρίσεις. Ο καλύτερος τρόπος για να προετοιμαστούμε για το απρόβλεπτο είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ζήσουν πιο υγιείς και πιο καλές ζωές στις καλές περιόδους και να προσφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερη βοήθεια σε όσους την χρειάζονται στις δύσκολες περιόδους της ζωής τους.

Ο Simon Johnson, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, είναι καθηγητής στο Sloan School of Management του MIT και συμπρόεδρος της COVID-19 Policy Alliance.

Είναι ο συν-συγγραφέας, μαζί με τον Jonathan Gruber, του Jump-Start America: How Breakthrough Science Can Revive Economic Growth and the American Dream.