Ευρωζώνη – Το χρέος χθες, το χρέος σήμερα

Το χρέος χθες (Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και Ισπανική Γρίπη), το χρέος ακόμα και σήμερα (Πανδημία του Covid)… Οι αιτίες είναι διαφορετικές αλλά τα κακά – και οι λέξεις – είναι τα ίδια.

Προφανώς, η ανθρώπινη τραγωδία που προκλήθηκε από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την ισπανική γρίπη δεν είναι ανάλογη με αυτή που βιώνουμε σήμερα με την πανδημία του Covid.

Αλλά οι οικονομικές συνέπειες αντηχούν παράξενα.

Τα κράτη βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Χρηματοδότησαν τη διάσωση της οικονομίας σήμερα. Στην Ευρώπη και τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, το «όποιο και αν είναι το κόστος» για την περίοδο 2020-2021 έχει ενεργοποιηθεί από ένα καλά εδραιωμένο δίδυμο κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών. Οι πρώτοι δαπάνησαν πολλά χωρίς να υπολογίζουμε (μερική απασχόληση, διάφορες ενισχύσεις σε επιχειρήσεις, εγγυημένα δάνεια, … ) εκδίδοντας μεγάλο αριθμό τίτλων, τα οποία αγοράστηκαν άμεσα ή έμμεσα από κεντρικές τράπεζες. Σε διάστημα ενός έτους, ο ισολογισμός της ΕΚΤ διογκώθηκε κατά σχεδόν 1000 δισεκατομμύρια ευρώ.

Σε ότι αφορά τη Γαλλία, το συνολικό δημόσιο χρέος αυξήθηκε σημαντικά. Στο τέλος του 2020 έφτασε σχεδόν στο 120% του ΑΕΠ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το έλλειμμα μέσα στους λογαριασμούς του κράτους αντιπροσώπευε κάθε χρόνο μεταξύ 30% και 40% του ΑΕΠ και, όταν η ανακωχή υπογράφθηκε, το δημόσιο χρέος άγγιξε το 200% του ΑΕΠ.

Το χρέος των κρατών στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε σημαντικά το 2021 λόγω της υγειονομικής κρίσης. Σύμφωνα με τη Eurostat, το σωρευτικό δημόσιο χρέος των 19 χωρών αυξήθηκε κατά 1,24 δις. ευρώ πέρυσι και έφτασε τα 11,1 δις. ευρώ το οποίο αντιπροσωπεύει το 98% του ΑΕΠ έναντι 83,9% το 2019. Σύμφωνα με μελέτη του Euler Hermes, η Γαλλία και η Ισπανία θα μπορούσαν να χρειαστούν πάνω από εξήντα χρόνια για να διαγράψουν το χρέος του Covid. Η Ιταλία και ιδιαίτερα η Γερμανία θα χρειαζόταν πολύ λιγότερο χρόνο. Το θέμα του χρέους θα βρίσκεται στο επίκεντρο των επόμενων εκλογών στη Γαλλία και τη Γερμανία. Προφανώς, ο υπολογισμός είναι καθαρά θεωρητικός. Αποκαλύπτει όμως ότι το δημόσιο χρέος δύσκολα θα μειωθεί. Ακόμη και αν είχαν γίνει πιο προληπτικές ενέργειες από τις κυβερνήσεις, το χρέος της γαλλικής Covid θα χρειαζόταν 34 χρόνια για να απορροφηθεί, σύμφωνα με τη μελέτη του Euler Hermes.

Γενικά, ο Covid θα αφήσει ίχνη, το δημόσιο χρέος της ευρωζώνης θα έχει αυξηθεί κατά 17 μονάδες του ΑΕΠ, ήτοι 2000 δις. ευρώ σε μόλις δύο χρόνια. Από τα 19 κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, επτά χώρες που αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ έχουν λόγο χρέους κοντά ή πάνω από το 120% του ΑΕΠ, ενώ οκτώ άλλες χώρες έχουν δημόσιο χρέος κοντά στο 60% του ΑΕΠ.

Συμπερασματικά, η Ευρώπη είναι στην αρχή μιας νέας κρίσης δημόσιου χρέους όπως αυτή της περιόδου 2010-2012 που τότε απειλούσε την επιβίωση του ευρώ; Προφανώς, τα θεσμικά όργανα της Ευρωζώνης είναι πιο σταθερά. Μένει να δούμε αν έχουμε διδαχθεί από την ιστορία.

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France