Κρατικές ενισχύσεις: 335 δισ. ευρώ δαπάνησαν τα κράτη μέλη της ΕΕ το 2021

Συνολικά 335 δισ. ευρώ δαπάνησαν τα κράτη μέλη της ΕΕ το 2021 στο πλαίσιο μέτρων κρατικών ενισχύσεων για όλους τους στόχους, εξαιρουμένων των ενισχύσεων στους σιδηροδρόμους και στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, σύμφωνα με τον ετήσιο πίνακα αποτελεσμάτων για τις κρατικές ενισχύσεις, με βάση τις εκθέσεις που υποβάλλουν τα κράτη μέλη.

Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι περίπου το 57 % αυτής της στήριξης (δηλ. περίπου 191 δισ. ευρώ) βοήθησε τις επιχειρήσεις που επλήγησαν σοβαρά από την πανδημία του κορονοϊού να παραμείνουν βιώσιμες.

Βιομηχανία: Πράσινο φως από Κομισιόν στην Ελλάδα για κρατικές ενισχύσεις 1,36 δισ. ευρώ

Από τον πίνακα αποτελεσμάτων του 2022 για τις κρατικές ενισχύσεις προκύπτει ειδικότερα ότι, για τις δαπάνες ενισχύσεων του 2021:

Τα κράτη μέλη δαπάνησαν 334,54 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 2,3 % του συνδυασμένου ΑΕΠ τους για το 2021, σε κρατικές ενισχύσεις για όλους τους στόχους, εξαιρουμένων των ενισχύσεων στους σιδηροδρόμους και στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος. Οι συνολικές δαπάνες για μέτρα που σχετίζονται με τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού ανήλθαν σε 190,65 δισ. ευρώ (περίπου 57 % των συνολικών δαπανών για κρατικές ενισχύσεις), ενώ η δημόσια στήριξη για άλλα μέτρα, που δεν σχετίζονται με την πανδημία του κορωνοϊού, ανήλθε στα 143,89 δισ. ευρώ (περίπου 43 % των συνολικών δαπανών).

Σε σύγκριση με το 2020, οι δαπάνες των κρατών μελών το 2021 για κρατικές ενισχύσεις μειώθηκαν κατά -1,9 %, μετά την προσαρμογή τους στον πληθωρισμό (δηλ. 6,17 δισ. ευρώ). Ειδικότερα, οι δαπάνες που σχετίζονται με την κρίση COVID-19 αυξήθηκαν κατά 4,7 % σε σταθερές τιμές (δηλ. 8,6 δισ. ευρώ) και η στήριξη για άλλα μέτρα μειώθηκε κατά 1,7 % (2,43 δισ. ευρώ).

Όσον αφορά τις δαπάνες για κρατικές ενισχύσεις στο πλαίσιο της πανδημίας του κορονοϊού, η Μάλτα και η Ελλάδα είναι τα κράτη μέλη με το μεγαλύτερο μερίδιο δαπανών για κρατικές ενισχύσεις σχετικές με τη νόσο COVID-19 σε σχέση με το εθνικό τους ΑΕΠ του 2021 (2,48 % και 2,46 % αντίστοιχα), και ακολουθούν η Αυστρία (2,1 %), η Σλοβενία (2 %), η Λετονία και η Σλοβακία (και οι δύο περίπου 1,9 %) και η Γερμανία (1,8 %). Η Σουηδία (0,21 %) και το Βέλγιο (0,22 %) είναι τα κράτη μέλη με τις χαμηλότερες δαπάνες σε σχετικούς όρους, ακολουθούμενα από την Εσθονία και την Ιρλανδία (0,4 % η καθεμία).

Κρατικές ενισχύσεις που δεν σχετίζονται με τον κορωνοϊό

Όσον αφορά τις δαπάνες για κρατικές ενισχύσεις για στόχους που δεν σχετίζονται με την κρίση του κορωνοϊού:

-Τα κράτη μέλη της ΕΕ των 27 δαπάνησαν 143,89 δισ. ευρώ σε κρατικές ενισχύσεις για άλλα μέτρα που δεν σχετίζονται με την πανδημία του κορονοϊού, ποσό που αντιστοιχεί στο 0,99 % του ΑΕΠ της ΕΕ των 27 το 2021 και στο 43 % των συνολικών δαπανών. Πρόκειται για μείωση σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2020, ενώ η μέση ετήσια μεταβολή που καταγράφηκε κατά την περίοδο 2015-2020 παρέμεινε πάντοτε θετική. Το γεγονός αυτό φαίνεται να υποδηλώνει ότι το 2021, με τη συνέχιση της κρίσης της COVID-19 και την επακόλουθη ανάγκη παράτασης των μέτρων ενισχύσεων στο πλαίσιο της πανδημίας του κορονοϊού, τα κράτη μέλη μείωσαν ελαφρώς την ικανότητα δαπανών τους για στόχους που δεν συνδέονται με την κρίση. Όπως και κατά τα προηγούμενα έτη, έτσι και το 2021 η προστασία του περιβάλλοντος και η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν τους στόχους πολιτικής (που δεν σχετίζονται με την κρίση) για τους οποίους τα κράτη μέλη δαπάνησαν τα μεγαλύτερα ποσά με διαφορά (69 δισ. ευρώ). Η έρευνα και η ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της καινοτομίας, έχουν καταστεί ο δεύτερος στόχος για τον οποίο τα κράτη μέλη έχουν δαπανήσει τα μεγαλύτερα ποσά (18,77 δισ. ευρώ, αύξηση κατά 6,48 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το 2020), ακολουθούμενες από την περιφερειακή ανάπτυξη (14,21 δισ. ευρώ).

-Σύμφωνα με μια συνεχιζόμενη τάση με τα προηγούμενα έτη, τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τον γενικό κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία (ΓΚΑΚ), ο οποίος προβλέπει τη δυνατότητα εφαρμογής ορισμένων μέτρων με περιορισμένο αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά χωρίς προηγούμενη έγκριση της Επιτροπής, καθώς και άλλες τομεακές απαλλαγές κατά κατηγορία [δηλαδή τον κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία στον γεωργικό τομέα (ΚΑΚΓ) και τον κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία στον τομέα της αλιείας (FIBER)].

– Το 2021, τα κράτη μέλη εφάρμοσαν 2 365 νέα μέτρα βάσει του ΓΚΑΚ, 296 νέα μέτρα βάσει του ΚΑΚΓ και 29 νέα μέτρα βάσει του FIBER, που αντιστοιχούν συνολικά στο 83 % όλων των νέων μέτρων κρατικής ενίσχυσης. Εξαιρουμένων των μέτρων που σχετίζονται με την κρίση της COVID-19, τον ΚΑΚΓ και τον FIBER, τα νέα μέτρα βάσει του ΓΚΑΚ αντιπροσωπεύουν το 93 % του συνόλου των νέων μέτρων που δεν σχετίζονται με την κρίση. Επίσης, οι δαπάνες για μέτρα βάσει του ΓΚΑΚ αυξήθηκαν το 2021 σε σχέση με το προηγούμενο έτος (+10 %, δηλ. 5,8 δισ. ευρώ σε πραγματικούς όρους), παρουσιάζοντας έτσι μεγαλύτερη αύξηση σε σχέση με εκείνη των δύο προηγούμενων ετών (+ 6 % το 2020 και + 8 % το 2019), σε αντίθεση με τη γενική μειωμένη ικανότητα δαπανών για στόχους που δεν σχετίζονται με την κρίση.

Ιστορικό

Το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις λόγω COVID εγκρίθηκε στις 19 Μαρτίου 2020 ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν να κάνουν χρήση της πλήρους ευελιξίας που προβλέπουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις με στόχο τη στήριξη της οικονομίας στο πλαίσιο της έξαρσης του κορονοϊού. Το προσωρινό πλαίσιο για την COVID τροποποιήθηκε στις 3 Απριλίου, στις 8 Μαΐου, στις 29 Ιουνίου και στις 13 Οκτωβρίου 2020, καθώς και στις 28 Ιανουαρίου και στις 18 Νοεμβρίου 2021. Όπως ανακοινώθηκε τον Μάιο του 2022, το προσωρινό πλαίσιο για την COVID δεν παρατάθηκε πέραν της καθορισμένης ημερομηνίας λήξης της 30ής Ιουνίου 2022, με ορισμένες εξαιρέσεις.

Το προσωρινό πλαίσιο για την COVID συμπλήρωσε τις ευρείες δυνατότητες που είναι στη διάθεση των κρατών μελών, όπως μέτρα για την παροχή αποζημίωσης σε επιχειρήσεις για ζημίες που υπέστησαν άμεσα λόγω εξαιρετικών περιστάσεων ή μέτρα που βοηθούν τις επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν ελλείψεις ρευστότητας και τις επιχειρήσεις που χρειάζονται επείγουσα ενίσχυση διάσωσης.

Επιπλέον, στις 23 Μαρτίου 2022, η Επιτροπή ενέκρινε το προσωρινό πλαίσιο κρίσης για τις κρατικές ενισχύσεις ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν να κάνουν χρήση της ευελιξίας που προβλέπουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις με στόχο τη στήριξη της οικονομίας στο πλαίσιο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το προσωρινό πλαίσιο για την κρίση τροποποιήθηκε στις 20 Ιουλίου και στις 28 Οκτωβρίου 2022, για να συμπληρώσει τη δέσμη μέτρων για την ετοιμότητα για τον χειμώνα και σύμφωνα με το σχέδιο REPowerEU, καθώς και σύμφωνα με τον κανονισμό σχετικά με παρέμβαση έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας («κανονισμός (ΕΕ) 2022/1854») και με την πρόταση της Επιτροπής για έναν νέο κανονισμό έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών φυσικού στην ΕΕ και την κατοχύρωση της ασφάλειας του εφοδιασμού εφέτος τον χειμώνα.

Στις 9 Μαρτίου 2023, η Επιτροπή ενέκρινε ένα νέο προσωρινό πλαίσιο κρίσης και μετάβασης για την προώθηση μέτρων στήριξης σε τομείς που είναι καίριας σημασίας για τη μετάβαση προς μια οικονομία μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών, σύμφωνα με το βιομηχανικό σχέδιο της Πράσινης Συμφωνίας. Το νέο πλαίσιο τροποποιεί και παρατείνει εν μέρει το προσωρινό πλαίσιο κρίσης που εγκρίθηκε στις 23 Μαρτίου 2022 με σκοπό να δώσει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν την ευελιξία που προβλέπουν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να στηρίξουν την οικονομία εν μέσω του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Από κοινού με την τροποποίηση του γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία («ΓΚΑΚ») που ενέκρινε την ίδια ήμερα η Επιτροπή, το προσωρινό πλαίσιο κρίσης και μετάβασης συμβάλλει στην επιτάχυνση των επενδύσεων και της χρηματοδότησης για την παραγωγή καθαρής τεχνολογίας στην Ευρώπη. Βοηθά επίσης τα κράτη μέλη να υλοποιήσουν συγκεκριμένα έργα που περιλαμβάνονται στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής τους.

Τέλος, από τον Μάιο του 2012, η Επιτροπή εφαρμόζει φιλόδοξο πρόγραμμα μεταρρύθμισης των κρατικών ενισχύσεων («εκσυγχρονισμός των κρατικών ενισχύσεων») με τρεις στενά συνδεδεμένους στόχους: i) ενδυνάμωση της ανάπτυξης σε μια ενισχυμένη, δυναμική και ανταγωνιστική εσωτερική αγορά· ii) εστίαση της εφαρμογής της νομοθεσίας στις υποθέσεις με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά· και iii) απλούστευση των κανόνων και ταχύτερη λήψη αποφάσεων.

Η διαδικασία εκσυγχρονισμού των κρατικών ενισχύσεων επέτρεψε στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν ταχέως κρατικές ενισχύσεις που προωθούν τις επενδύσεις, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ώστε η Επιτροπή να εστιάζει στον έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων στις υποθέσεις που είναι πιθανότερο να οδηγήσουν σε στρέβλωση του ανταγωνισμού.

Στις 7 Ιανουαρίου 2019, η Επιτροπή δρομολόγησε, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τη βελτίωση της νομοθεσίας, την αξιολόγηση των κανόνων οι οποίοι εγκρίθηκαν στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού των κρατικών ενισχύσεων, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, των κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας και της ανακοίνωσης για σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (ΣΕΚΕΕ). Η αξιολόγηση έλαβε τη μορφή «ελέγχου καταλληλότητας». Στόχος ήταν να διαμορφωθεί μια βάση για τις αποφάσεις σχετικά με την περαιτέρω παράταση ή, ενδεχομένως, την επικαιροποίηση των υφιστάμενων κανόνων.

Δηλώσεις

Σχολιάζοντας τα παραπάνω στοιχεία, η Μαργκρέιτε Βέστεϊγιερ, εκτελεστική αντιπρόεδρος αρμόδια για την πολιτική ανταγωνισμού, δήλωσε: «Ο πίνακας αποτελεσμάτων για τις κρατικές ενισχύσεις που δημοσιεύτηκε σήμερα δείχνει ότι και το 2021 τα κράτη μέλη συνέχισαν να κινητοποιούν τεράστια ποσά στήριξης για την επιβίωση επιχειρήσεων που επλήγησαν σοβαρά από την κρίση της πανδημίας. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι τα προσωρινά μέτρα που θεσπίστηκαν ήταν αναλογικά και αναγκαία και αντιστοιχούσαν στην οικονομική ζημία που προκλήθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης».