Η επιστροφή του «μεγάλου κράτους»

Κατά την πανδημία και την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε δημιουργήθηκε η ανάγκη να αυξηθούν οι κρατικές δαπάνες. Ολοι νόμιζαν τότε ότι ήταν κάτι παρωδικό. Θα περνούσαν οι κρίσεις και το απότομα σχηματισθέν «μεγάλο κράτος» θα επέστρεφε στο κανονικό του μέγεθος. Αυτό πλέον είναι σαφές ότι δεν πρόκειται να συμβεί. Το «μεγάλο κράτος» ήρθε για να μείνει. Με ό,τι σημαίνει αυτό. Με περισσότερες δαπάνες, με ανάγκη για καλύτερες δομές, με νέες ανάγκες που είναι πολύ δύσκολο να τις προβλέψουμε. Αν η πανδημία δημιούργησε την ανάγκη να χτιστεί ένα καλύτερο σύστημα υγείας, η ενεργειακή κρίση έκανε επιτακτική την ενεργειακή μετάβαση, σε φτηνότερη και περισσότερη ενέργεια. Και αυτή με κρατικές κατά κύριο λόγο δαπάνες γίνεται.

Το νέο πεδίο αύξησης των κρατικών δαπανών θα είναι η κλιματική αλλαγή. Αυτή είναι η νέα κρίση που περνάμε. Το κράτος θα πληρώσει τις ζημιές από τις φωτιές και από τις πλημμύρες των τελευταίων ημερών. Το κράτος θα πρέπει να φτιάξει νέες ανθεκτικότερες υποδομές, να προσλάβει κόσμο και να δημιουργήσει καλύτερες κρατικές δομές αντιμετώπισης των φαινομένων. Προφανώς συνυπάρχουν και άλλες ανάγκες ενίσχυσης του ρόλου του κράτους, όπως για παράδειγμα οι ανάγκες σε άμυνα ή για τη φύλαξη των συνόρων για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Ακόμα και για υπηρεσίες ελέγχου της αγοράς, πάλι μια σημαντική επένδυση σε κρατικές δομές θα πρέπει να γίνει.

Αυτή η τάση δεν υπάρχει μόνο στην Ελλάδα. Είναι η κυρίαρχη οικονομική πολιτική σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Πρόκειται για μια μικρή επανάσταση για όσα μέχρι σήμερα γνωρίζαμε για τη φορολογία και τις δαπάνες. Από τη δεκαετία του 1980, η κυρίαρχη πολιτική ιδέα στις περισσότερες προηγμένες οικονομίες ήταν το όσο γίνεται μικρότερο κράτος με τη μικρότερη δυνατή φορολόγηση. Αυτό πλέον έχει αλλάξει. Η κυβέρνηση Μπάιντεν στις ΗΠΑ παρεμβαίνει στην οικονομία με τρόπο που δεν έχει παρατηρηθεί από τη δεκαετία του ’30. Οι πράσινες επιδοτήσεις για την ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανίας των ΗΠΑ ανέρχονται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια.

Για να ακολουθήσουν οι μικρότερες οικονομίες, όπως της Ελλάδας, θα πρέπει να βρουν τα χρήματα. Στην πιο σικ οικονομική διάλεκτο θα πρέπει να επανεξετάσουν τη δημοσιονομική τους πολιτική. Σε πιο απλά ελληνικά θα πρέπει να βρεθούν νέες πηγές εσόδων, χωρίς να αυξάνει η φορολογία (ποιος θα την άντεχε σε περιβάλλον ακρίβειας) και χωρίς να θιγούν κάποια από τα βασικά επιδόματα. Χωρίς να περιοριστούν οι δρομολογημένες αυξήσεις στις συντάξεις ή στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων. Πρόκειται για το πιο μεγάλο πολιτικοοικονομικό ζήτημα της εποχής μας. Ο μεγαλύτερος γρίφος που καλείται να απαντήσει το οικονομικό επιτελείο και το Μέγαρο Μαξίμου μαζί. Το θέμα γίνεται πιο δύσκολο όσο δεν φαίνεται να υπάρχει πρόθεση να συνδράμει αυτή τη φορά η Ευρωπαϊκή Ενωση έστω και μέσω της ανοχής της σε οικονομικές εκτροπές.

Στην κυβέρνηση ψάχνουν λύσεις εκ των έσω. Αν καταλαβαίνω καλά μια πρώτη σκέψη είναι ότι τα παραπάνω έσοδα που χρειάζονται για τη χρηματοδότηση αυτού του νέου μεγάλου κράτους, θα προέλθουν από το πιάσιμο της φοροδιαφυγής. Μακάρι να συμβεί. Απλά να θυμίσω ότι σχεδόν όλα τα χρόνια των διαπραγματεύσεων με την τρόικα, τα έσοδα από τη φοροδιαφυγή ουδέποτε έγιναν δεκτά στους δημοσιονομικούς υπολογισμούς. Οχι για κανέναν άλλο λόγο, αλλά γιατί ποτέ δεν εισπράξαμε αυτά που τους είχαμε υποσχεθεί. Μπορεί ωστόσο αυτή τη φορά τα πράγματα να εξελιχθούν διαφορετικά… Η επιστροφή του «μεγάλου κράτους»