Κλεμμένη τέχνη: Ο δύσκολος αγώνας για την ανάκτηση ενός Μαρκ Σαγκάλ

Στην διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ναζί λεηλάτησαν δημόσιους και ιδιωτικούς καλλιτεχνικούς θησαυρούς από όλες τις χώρες που κατέλαβαν. Μετά την ήττα του Γ Ράιχ, έγιναν εκτεταμένες προσπάθειες από τους νόμιμους ιδιοκτήτες, φυσικά ή νομικά πρόσωπα, να τους αποδοθούν οι κλαπέντες θησαυροί. Κάποιοι δεν βρέθηκαν ποτέ, άλλοι ακόμη και σήμερα αναδύονται από την αφάνεια που είχαν περιπέσει. Μια συγκεκριμένη περίπτωση ωστόσο αποκαλύπτει μια ιδιαίτερα περίπλοκη εικόνα των προσπαθειών αυτών.

Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης – ΜοΜΑ επέστρεψε αθόρυβα το έργο του Μαρκ Σαγκάλ «Over Vitebsk» στους κληρονόμους ενός Εβραίου ιδιοκτήτη γκαλερί πριν από τρία χρόνια, ανέφεραν τη Δευτέρα οι New York Times. Σε αντάλλαγμα, το μουσείο έλαβε 4 εκατομμύρια δολάρια. Και τώρα ένας από τους κληρονόμους βρίσκεται σε δικαστική διαμάχη με την εταιρεία αποκατάστασης που είχε βοηθήσει αυτόν και τα έξι μέλη της οικογένειάς του να πάρουν πίσω το έργο τέχνης.

Ξαναβρήκε κλεμμένο πίνακα στα 101 της

«Έχετε μια υπόθεση που δεν είναι ασπρό-μαύρο», είπε στους Times ο Τζέιμς Πάλμερ, ιδρυτής της εταιρείας αποκατάστασης ιδιοκτησίας  Mondex. Η συμφωνία «είναι απολύτως λογική, δεδομένων ορισμένων προβλημάτων που δεν μπορούν να επιλυθούν», είπε.

To MoMA εξέθετε τον πίνακα από το 1949

Ο πίνακας του Σαγκάλ ανήκε κάποτε σε μια γερμανική γκαλερί που είχε ιδρύσει ο Εβραίος έμπορος τέχνης Φράνσις Μάθισεν που διέφυγε από τη χώρα το 1933. Το 1934, ο πίνακας δόθηκε σε μια γερμανική τράπεζα συνδεδεμένη με τους Ναζί, σύμφωνα με πληροφορίες για «μείωση χρέους», σύμφωνα με τα αρχεία στον ιστότοπο του MoMA. Τελικά πουλήθηκε στο μουσείο το 1949, όπου παρέμεινε για δεκαετίες πριν η Mondex συνεργαστεί με τον Πάτρικ Μάθισεν, γιο του Φράνσις, για να βρει έργα τέχνης που κάποτε ανήκαν στη γκαλερί του πατέρα του.

Ο Μάθισεν και η Mondex κατάφεραν την επιστροφή του Vitebsk στην οικογένεια Μάθισεν, αλλά ο Πάτρικ Μάθισεν είπε στους New York Times ότι η διαδικασία ήταν δυσάρεστη (πέρυσι η οικογένεια πούλησε τον πίνακα για 24 εκατομμύρια δολάρια.) Σε νομικά έγγραφα, ο Μάθισεν κατηγόρησε τη Mondex ότι παραβίασε τη σύμβασή της, συμπεριλαμβανομένης της διαπραγμάτευσης για πληρωμή 4 εκατομμυρίων δολαρίων στη MoMA χωρίς την έγκριση των κληρονόμων.

«Πάλεψαν με νύχια και με δόντια μέχρι την τελευταία ρανίδα για να μην τον δώσουν πίσω», είπε ο Μάθισεν για το μουσείο. Το MoMA αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις της εφημερίδας, αλλά ανέφερε σε ανακοίνωσή του ότι «συνεργάστηκε σε εκτενή έρευνα προέλευσης για τον πίνακα» με την οικογένεια. Πρόσθεσε ότι τα χρήματα που έλαβε θα κατευθυνθούν σε ένα ταμείο έρευνας προέλευσης το οποίο ονόμασε Φράνσις Μάθισεν.

Από την πλευρά της, η Mondex έχει πει σύμφωνα με την δικογραφία ότι ακολούθησε όλους τους όρους της συμφωνίας που είχε με τους κληρονόμους του Μάθισεν. Και ο Πάλμερ υπερασπίστηκε το MoMA στους New York Times, λέγοντας ότι πίστευε ότι η επιστροφή του πίνακα ήταν μια δίκαιη διευθέτηση. Αλλά όπως δεν συμφωνούν όλοι τι απεικονίζει το θέμα του πίνακα Over Vitebsk, έτσι και η υπόθεση δεν είναι καθόλου ξεκάθαρη.