Daniel: Πόσο πλήγωσε τις εξαγωγές το καταστροφικό πέρασμα της κακοκαιρίας

Το αποτύπωμα των καταστροφικών πλημμυρών του φθινοπώρου στη Θεσσαλία, που προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές σε καλλιέργειες και βιομηχανικές υποδομές στη Θεσσαλία, στις εξαγωγές του 2023 αναλύεται, μεταξύ άλλων στην έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδας για τη νομισματική πολιτική 2023-2024.

Στις εξαγωγές της περιφέρειας Θεσσαλίας κυριαρχούν ορισμένα προϊόντα αγροτικής παραγωγής (γάλα, αυγά, μέλι και “προϊόντα ζωικής προέλευσης”), τα παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων, το αργίλιο και τα τεχνουργήματα από αργίλιο, καθώς και το βαμβάκι.

Εξαγωγές: Σταθερά ανοδικά τα καλοκαιρινά φρούτα – Τι δείχνουν τα στοιχεία

Από την εν λόγω περιφέρεια την τελευταία πενταετία (2019-2023) προέρχεται μικρό μερίδιο (το 4,1%) των συνολικών εξαγωγών αγαθών της χώρας, ωστόσο το μερίδιό της ως προς τις συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων είναι ιδιαίτερα υψηλό: 30,5% στις συνολικές εξαγωγές βαμβακιού της χώρας, 22,9% στα προαναφερθέντα προϊόντα αγροτικής παραγωγής, 22,4% στα παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων και 11,3% στο αργίλιο και τα τεχνουργήματα από αργίλιο.

Λόγω των απροσδόκητα έντονων φυσικών φαινομένων, οι συνολικές εξαγωγές αγαθών από την περιφέρεια περιορίστηκαν κατά 1,1% το 2023 έναντι του προηγούμενου έτους.

Από τις κατηγορίες αγαθών, η μεγαλύτερη αρνητική συμβολή στη συνολική μείωση προήλθε από τη συρρίκνωση της παραγωγής βαμβακιού (4,5 ποσοστιαίες μονάδες), η οποία αντανακλάται και στη μείωση των εξαγωγών του κλάδου της κλωστοϋφαντουργίας στο σύνολο της χώρας.

Άλλες 2,1 ποσοστιαίες μονάδες προήλθαν από τις μειωμένες εξαγωγές αργιλίου και τεχνουργημάτων από αργίλιο.

Εξελίξεις

Τα τελευταία έτη έχει ενισχυθεί σημαντικά η εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας, αν και το 2023 καταγράφηκε μείωση των ελληνικών εξαγωγών. Το εξωτερικό περιβάλλον χαμηλών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης και ζήτησης από πλευράς των κύριων εμπορικών εταίρων της χώρας, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές εξελίξεις, μπορεί να ερμηνεύσει μέρος της κάμψης που καταγράφηκε.

Ωστόσο, παρά αυτό το δυσμενές περιβάλλον, και την αβεβαιότητα που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή, η εξαγωγική επίδοση των ελληνικών προϊόντων δεν έχει επηρεαστεί αρνητικά, αφού το μερίδιο των ελληνικών εξαγωγών στις αγορές της ΕΖ και της ΕΕ παρέμεινε σταθερό ή και κατέγραψε βελτίωση. Το γεγονός αυτό μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για τη δυναμική άνοδο των εξαγωγών όταν ενισχυθεί η εξωτερική ζήτηση από τις χώρες αυτές.

Ενθαρρυντική εξέλιξη αποτελεί και ο υπερδιπλασιασμός της αξίας των εξαγωγών προϊόντων υψηλής τεχνολογίας τα τελευταία έτη (2017-2023), αν και εξακολουθούν να αποτελούν μικρό μερίδιο στο σύνολο των εξαγωγών αγαθών της χώρας.

Προοπτική

Η ενίσχυση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας θα πρέπει να ενταθεί τα επόμενα έτη, τόσο σε όρους όγκου όσο και σε όρους αξίας.

Προς την κατεύθυνση αυτή, σημαντικό ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν αφενός η επιτάχυνση των διαρθρωτικών αλλαγών και η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του ευρωπαϊκού Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και αφετέρου η βελτίωση της διαφοροποίησης των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και η ενίσχυση των κλάδων παραγωγής αγαθών υψηλής τεχνολογίας.

Το 2023

Συνολικά όσον αφορά την εξέλιξη των εξαγωγών τα τελευταία έτη, παρατηρείται πως έχει ενισχυθεί σημαντικά η εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας.

Με βάση τα στοιχεία του ισοζυγίου πληρωμών, το 2023 οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ διπλασιάστηκαν συγκριτικά με το 2010 και ξεπέρασαν το επίπεδο του 2019.

Αντίστοιχη πορεία ακολούθησε και ο δείκτης του βαθμού ανοίγματος της οικονομίας στο διεθνές εμπόριο, που πλέον ανέρχεται σε 94% (από 50% το 2010 και 80% το 2019).

Ωστόσο, το 2023 καταγράφηκε μείωση τόσο της αξίας όσο και του όγκου των συνολικών εξαγωγών αγαθών της χώρας. Η εξέλιξη αυτή στο σύνολο των αγαθών προέκυψε ως συνισταμένη αντίθετων τάσεων που καταγράφηκαν τόσο ανά περιοχή προορισμού των εξαγωγών όσο και ανά προϊόν.

Εξάρτηση από την ΕΕ

Οι χώρες της ΕΕ αποτελούν τους κύριους προορισμούς των εξαγωγών αγαθών της χώρας. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2019-2023 το 41% των συνολικών εξαγωγών αγαθών κατευθύνθηκαν σε χώρες της ευρωζώνης (ΕΖ) και το 14% στις λοιπές (εκτός ΕΖ) χώρες της ΕΕ. Το υπόλοιπο 45% των συνολικών εξαγωγών αγαθών απορροφήθηκε από τρίτες χώρες, κυρίως ανεπτυγμένες οικονομίες και χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Αυτό καταδεικνύει την εξάρτηση των ελληνικών εξαγωγών από τις εξελίξεις στις χώρες της ΕΕ. Ακόμη πιο έντονη γίνεται αυτή η εξάρτηση αν εξαιρέσουμε τις εξαγωγές καυσίμων, οι οποίες αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 1/3 των συνολικών εξαγωγών αγαθών και κατευθύνονται κυρίως σε τρίτες χώρες.

Το ήμισυ σχεδόν των εξαγωγών λοιπών – εκτός καυσίμων – αγαθών απορροφάται από τις χώρες της ΕΖ και επιπλέον 15% από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ,
ενώ το μερίδιο των τρίτων χωρών ανέρχεται σε περίπου 35%. Συνεπώς, οι εξελίξεις στις εξαγωγές καυσίμων καθορίζονται κυρίως από τις τρίτες χώρες, ενώ στις εξαγωγές εκτός καυσίμων από τις εξελίξεις στις οικονομίες των κρατών-μελών της ΕΕ.

Μείωση το 2023

Η παραπάνω διάρθρωση των εξαγωγών δεν μεταβλήθηκε το 2023, αφού το 57% των εξαγωγών της χώρας κατευθύνθηκε σε κράτη-μέλη της ΕΕ, ενώ οι τρίτες χώρες απορρόφησαν το υπόλοιπο. Με βάση τα εμπορευματικά στοιχεία των εξαγωγών, σε σταθερούς όρους, οι εξαγωγές αγαθών της χώρας μειώθηκαν κατά 3,5% το 2023. Η
εξέλιξη αυτή αντανακλά τη μείωση των εξαγωγών των λοιπών αγαθών κατά 5%, η οποία αντισταθμίστηκε μερικώς από την αύξηση των εξαγωγών καυσίμων κατά 1,3%.

Ειδικότερα, η αύξηση των εξαγωγών καυσίμων οφείλεται στην άνοδο των εξαγωγών προς τρίτες χώρες και λιγότερο προς χώρες της ζώνης του ευρώ, ενώ αρνητική συμβολή είχαν οι αντίστοιχες εξαγωγές προς τις λοιπές χώρες της ΕΕ.

Αναφορικά με τα λοιπά αγαθά, μείωση καταγράφηκε σε όλες τις παραπάνω περιοχές, με τη σημαντικότερη αρνητική συμβολή να προέρχεται κυρίως από τις χώρες της ΕΖ και τρίτες χώρες, και δευτερευόντως από τις λοιπές χώρες της ΕΕ.

Στην ανάλυση ανά προϊόν εκτός καυσίμων, η μείωση των εξαγωγών το 2023 προέρχεται κυρίως από τους κλάδους της κλωστοϋφαντουργίας και των βασικών μετάλλων. Οι εξαγωγές από τους δύο αυτούς κλάδους είχαν καταγράψει άνοδο τη διετία 2021-2022.

Ειδικότερα, η μείωση στις εξαγωγές της κλωστοϋφαντουργίας περιλαμβάνει και την επίπτωση από τη μειωμένη παραγωγή βαμβακιού λόγω των φυσικών καταστροφών στη Θεσσαλία. Παράλληλα, μείωση καταγράφηκε και στις εξαγωγές τροφίμων και ποτών, αν και αντισταθμίστηκε μερικώς από τη θετική συμβολή των εξαγωγών καπνού.

Ειδικότερα για τις χώρες της ΕΖ, θετική συμβολή είχαν οι εξαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων. Επίσης, αύξηση κατέγραψαν οι εξαγωγές προϊόντων μηχανολογικού και μεταφορικού εξοπλισμού στις λοιπές χώρες της ΕΕ και στις τρίτες χώρες αντίστοιχα.

Αναλύοντας τις εξαγωγές κατά περιοχή και κατά προϊόν, η μείωση των εξαγωγών προς την ΕΖ προήλθε από τους κλάδους κυρίως των βασικών μετάλλων και δευτερευόντως της κλωστοϋφαντουργίας και αντισταθμίστηκε μερικώς από την αύξηση των εξαγωγών φαρμακευτικών προϊόντων.

Ο περιορισμός των εξαγωγών προς τις λοιπές χώρες της ΕΕ συνδέεται με τον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας και των χημικών και δευτερευόντως με τα βασικά μέταλλα και τα τρόφιμα-ποτά, αν και καταγράφηκε θετική συμβολή από τα προϊόντα μηχανολογικού εξοπλισμού.

Τέλος, η συρρίκνωση των εξαγωγών προς τρίτες χώρες αντανακλά τη μείωση των εξαγωγών κυρίως κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και τροφίμων, ποτών και καπνού καθώς και βασικών μετάλλων.

Η εξέλιξη αυτή αντισταθμίστηκε μερικώς από την άνοδο των εξαγωγών μεταφορικού εξοπλισμού. Αναλύοντας τις εξαγωγές σύμφωνα με το τεχνολογικό τους περιεχόμενο, το 2023, περίπου το 15% των συνολικών εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων (ή το 6% των συνολικών εξαγωγών αγαθών) αφορούσε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας.

Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι αν και το μερίδιο των αγαθών αυτών είναι σχετικά μικρό συγκρινόμενο με εκείνο των χωρών της ΕΕ, μεταξύ 2017-2023, οι εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, σε όρους αξίας, διπλασιάστηκαν λόγω της έντονης αύξησης των εξαγωγών ηλεκτρονικών υπολογιστών και ηλεκτρονικών ειδών.

Οι μειωμένες εξαγωγές αγαθών, ιδίως προς τις χώρες της ΕΖ και της ΕΕ, συνδέονται με την περιορισμένη ζήτηση στην κατηγορία των βασικών μετάλλων και της
κλωστοϋφαντουργίας. Έτσι, το μερίδιο αγοράς των ελληνικών εξαγωγών στις αγορές αυτές δεν μειώθηκε το 2023, εξέλιξη που συνάδει με τη συρρίκνωση της ζήτησης
στις εν λόγω αγορές. Επιπροσθέτως, η διατήρηση των μεριδίων αγοράς των ελληνικών εξαγωγών μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την αύξησή τους σε συνάρτηση με την αναμενόμενη άνοδο της ζήτησης από τις χώρες αυτές.

Το α΄ τρίμηνο του 2024, συγκριτικά με την αντίστοιχη περίοδο του 2023, συνεχίστηκε η μείωση των εξαγωγών αγαθών, εξέλιξη που αντανακλά πρωτίστως τον περιορισμό στις εξαγωγές αγαθών εξαιρουμένων των καυσίμων προς τις χώρες της ΕΖ και δευτερευόντως των καυσίμων προς τις λοιπές (εκτός ΕΖ) χώρες της ΕΕ. Μικρή θετική συμβολή καταγράφηκε στις εξαγωγές καυσίμων εκτός της ΕΕ, η οποία όμως αντιστάθμισε μερικώς μόνο τη μείωση των αντίστοιχων εξαγωγών προς την ΕΕ. Η υψηλότερη συμβολή στη μείωση των εξαγωγών καταγράφηκε στα αγαθά εκτός καυσίμων, στους κλάδους των τροφίμων-ποτών και της κλωστοϋφαντουργίας-ένδυσης.

Επιπροσθέτως, σημαντική ήταν η αρνητική συμβολή των εξαγωγών χημικών προϊόντων και μηχανολογικού εξοπλισμού προς τις χώρες της ΕΕ εκτός ΕΖ, καθώς και των φαρμακευτικών προϊόντων προς την ΕΖ.

Οι τιμές

Οι εξελίξεις στις εισπράξεις από εξαγωγές αγαθών καθορίζονται τόσο από τον όγκο (ποσότητες) των εμπορευμάτων όσο και από τις τιμές αυτών. Συγκεκριμένα, η αύξηση των τιμών των εξαγόμενων αγαθών συμβάλλει στην αύξηση της αξίας των εξαγωγών αγαθών, εφόσον οι ποσότητες παραμείνουν αμετάβλητες, και – τουλάχιστον
βραχυχρόνια – μπορεί να συντελέσει στη βελτίωση του ισοζυγίου αγαθών. Η συνολική επίδραση των τιμών στο ισοζύγιο όμως καθορίζεται από τις τιμές τόσο των εξαγομένων όσο και των εισαγομένων.

Συνεπώς, οι όροι εμπορίου (terms of trade) αναφέρονται στις σχετικές τιμές στις οποίες μια χώρα διαθέτει τα αγαθά και τις υπηρεσίες της στις διεθνείς αγορές σε σύγκριση με τις αντίστοιχες τιμές των εισαγωγών της, επιδρώντας στην πορεία του εξωτερικού ισοζυγίου και εν τέλει στην ανταγωνιστικότητα και την ευημερία. Μια επιδείνωση (βελτίωση) στους όρους εμπορίου μιας χώρας σημαίνει ότι η συγκεκριμένη χώρα αγοράζει λιγότερα (περισσότερα) εισαγόμενα προϊόντα για κάθε μονάδα της αξίας των εξαγωγών της.

Στην Ελλάδα, οι σχετικές τιμές των συνολικών αγαθών επιδεινώθηκαν σημαντικά την περίοδο 2018-2020, με βασικό παράγοντα τους όρους εμπορίου των ενεργειακών αγαθών, και δη των πετρελαϊκών προϊόντων, που υπέστησαν αξιοσημείωτη πτώση. Αν για τη συγκεκριμένη περίοδο εξαιρεθούν τα ενεργειακά αγαθά από το σύνολο, η πτώση στις σχετικές τιμές είναι ηπιότερη.

Επιπροσθέτως, οι σχετικές τιμές των τροφίμων και των βασικών μετάλλων σημειώνουν αξιόλογη άνοδο από το 2021 και έπειτα, ενώ ο κλάδος των φαρμακευτικών ακολουθεί με πιο ήπια πορεία – με εξαίρεση τη σημαντική βελτίωση το α΄ τρίμηνο του 2024.

Σημαντικό ρόλο στον κλάδο των τροφίμων φαίνεται να διαδραμάτισε η αύξηση της τιμής του ελαιολάδου, με τη σωρευτική μεταβολή να ανέρχεται σε 56,3% μεταξύ 2021 και 2023 (με βάση τον ορισμό του εθνικού δείκτη τιμών καταναλωτή). Όσον αφορά τις σχετικές τιμές των βασικών μετάλλων, η αύξησή τους ενδεχομένως συνδέεται με τη βελτίωση της ποιότητας του τελικού παραγόμενου προϊόντος ή τη στροφή της παραγωγής προς υψηλότερης προστιθέμενης αξίας προϊόντα.