COP27: Μικρές οι φιλοδοξίες για το κλίμα

Τριάντα χρόνια μετά την υπογραφή τον Μάιο του 1992 της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (η πρώτη διεθνής προσπάθεια με την οποία επιδιώχθηκε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα) ο «πυρετός» του …άρρωστου πλανήτη έχει αυξηθεί αντί να πέσει. Και οι προσδοκίες για μια ρεαλιστική συμφωνία, στην 27η παγκόσμια διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (COP27), που ξεκινά σήμερα στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου, ώστε να συγκρατηθεί η άνοδος του υδραργύρου στον 1,5 βαθμό Κελσίου (°C) είναι και φέτος χαμηλές.

Το …αμαρτωλό παρελθόν των ηγετών στις αναπτυγμένες χώρες δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας. Οι λόγοι πολλοί. Καταρχάς, η ιστορία δείχνει ότι έως σήμερα δεν κατάφεραν να τηρήσουν ούτε τις άτολμες αποφάσεις που είχαν ληφθεί στις προηγούμενες COP. Εξαίρεση αποτελούσε πάντα η ΕΕ η οποία έχει θεσπίσει όλες οι βασικές νομοθεσίες για την εφαρμογή του στόχου για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030, συμπεριλαμβανομένων των αυξημένων ευρωπαϊκών στόχων όσον αφορά στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση, που εάν εφαρμοστούν πλήρως μπορούν να οδηγήσουν σε περικοπή των καταστροφικών για το παγκόσμιο κλίμα αερίων κατά περίπου 45%.

Όμως αφενός η ΕΕ δεν μπορεί να σώσει μόνη της τον πλανήτη, εάν οι μεγάλοι ρυπαντές όπως η Κίνα, η Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Ινδία κ.ά. δεν συμμετάσχουν στην προσπάθεια, αφετέρου και η Ευρώπη δείχνει να οπισθοχωρεί, τουλάχιστον προσωρινά, μπροστά στην ανεξέλεγκτη ενεργειακή κρίση που μαίνεται τον τελευταίο χρόνο. Δεν είναι τυχαίο ότι τους τελευταίους μήνες τα λόμπι των ορυκτών καυσίμων και των πυρηνικών επανέρχονται ως «σωτήρες» στην προσπάθεια της ΕΕ να απεξαρτηθεί από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους.

ΦΑΚΕΛΟΣ COP27: Mπορεί να σωθεί ο πλανήτης;

Το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα η COP27 _η αφρικανική COP όπως ονομάζεται_ είναι αναμφισβήτητα το πιο σκληρό στην 27χρονη ιστορία της διοργάνωσης, με τον πόλεμο στην Ουκρανία να έχει …αποδυναμώσει τις διπλωματικές σχέσεις των χωρών και να έχει εξαντλήσει τις οικονομίες τους. Οι πληθωριστικές πιέσεις που συνοδεύουν την γεωπολιτική και ενεργειακή κρίση, απομακρύνουν την πιθανότητα στήριξης των αναπτυσσόμενων χωρών ώστε να μπορέσουν να τηρήσουν τις όποιες δεσμεύσεις για δράση προκειμένου να περιοριστούν οι παγκόσμιες εκπομπές κατά σχεδόν 50% και να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5 °C.

Διαβάστε επίσης – COP27: Το στοίχημα της Αιγύπτου – Οι διασκέψεις για το κλίμα και οι στόχοι που μένουν στα χαρτιά

Ανάγκη για στήριξη των φτωχών χωρών

Μια νέα έκθεση από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) προειδοποιεί ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται ετησίως 160-340 δισ. δολάρια έως το 2030 και 315-565 δισ. δολάρια έως το 2050 για να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή, κονδύλια που οι χώρες της Δύσης δεν είναι διατεθειμένες να διαθέσουν. Στην COP26 στη Γλασκώβη πέρυσι, οι ανεπτυγμένες χώρες είχαν συμφωνήσει να διπλασιάσουν τη στήριξη για χρηματοδότηση προσαρμογής στις φτωχότερες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής σε 40 δισ. δολάρια ετησίως έως το 2025. Στην φετινή COP27 ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες εξέφρασε την ελπίδα οι χώρες «να παρουσιάσουν έναν αξιόπιστο οδικό χάρτη με σαφή ορόσημα για το πώς τα κονδύλια αυτά θα παραδοθούν – κατά προτίμηση ως επιχορηγήσεις, όχι ως δάνεια».

Διαβάστε επίσης – Ο πλανήτης χάνει τους υψηλούς στόχους για το κλίμα – Ώρα για λίγο ρεαλισμό

Η έκθεση του UNEP καθιστά σαφές ότι απαιτείται παγκόσμια αύξηση στις επενδύσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή για να σωθούν εκατομμύρια ζωές από την κλιματική σφαγή, όπως τη χαρακτήρισε ο κ. Γκουτέρες. Ωστόσο, η υποστήριξη προσαρμογής των φτωχών χωρών σήμερα ανέρχεται σε λιγότερο από το ένα δέκατο των κονδυλίων που απαιτούνται ετησίως.

Η προσαρμογή μπορεί να περιλαμβάνει μέτρα όπως συστήματα συναγερμού για την αντιμετώπιση καυσώνων, αύξηση του πράσινου στις πόλεις, αντιπλημμυρικά συστήματα, φύτευση ανθεκτικών στο κλίμα καλλιεργειών κλπ. Πρόσφατη ανάλυση του Carbon Brief καταδεικνύει ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Αφρική ευθύνονται για τουλάχιστον 4.000 ανθρώπους καθώς και για τον εκτοπισμό 19 εκατομμυρίων πολιτών μόνο το 2022.

Η εκτελεστική διευθύντρια του UNEP Ίνγκερ Άντερσεν προειδοποίησε ότι εάν οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν μπορέσουν να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή, οι πλούσιες χώρες θα αισθανθούν επίσης τις συνέπειες. Σύμφωνα με την Άντερσεν η ιδέα ότι μπορεί να έχεις ένα τείχος γύρω από την πολιτεία σου και με κάποιο τρόπο να προστατεύεις τον εαυτό σου, ώστε να μπορείς να προσαρμοστείς ενώ όλοι οι άλλοι θα βυθιστούν, ή θα καούν ή θα πεθάνουν στην ξηρασία, είναι απλώς μη ρεαλιστική… Και όπως είπε χαρακτηριστικά, οι άνθρωποι δεν μεταναστεύουν επειδή το θέλουν όταν είναι κλιματικοί πρόσφυγες, αλλά γιατί δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά.

Ο ελέφαντας στο δωμάτιο

Όπως πάντα, τα χρηματοοικονομικά είναι ο …ελέφαντας στο δωμάτιο για τις αναπτυγμένες χώρες. Και τα αναπτυσσόμενα κράτη θα φροντίσουν να τα θέσουν στο επίκεντρο όλων των συζητήσεων που θα γίνουν στο πλαίσιο της COP27. Ζήτημα υψηλής προτεραιότητας για τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες είναι η επανεξέταση της προόδου των ανεπτυγμένων χωρών όσον αφορά τη δέσμευση για τη χρηματοδότησή τους με 100 δισ. δολάρια ετησίως, η οποία είχε ληφθεί στην προηγούμενη COP26.

Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων θα βρεθεί επίσης ο στόχος χρηματοδότησης που θα αντικαταστήσει τον στόχο των 100 δισ. δολαρίων μετά το 2025. Οι αναπτυσσόμενες χώρες απαιτούν έναν σαφέστερο ορισμό τού τι σημαίνει «χρηματοδότηση για το κλίμα», όπως και περισσότερες επιχορηγήσεις αντί για δάνεια, καθώς πολλές από τις χώρες που έχουν επηρεαστεί σημαντικά αντιμετωπίζουν κρίσεις χρέους.

Επίσης, σημαντικό θέμα στην τρέχουσα COP θα είναι η επανεξέταση της κατάστασης υλοποίησης των δεσμεύσεων και η συλλογική πρόοδος που έχει σημειωθεί έως τώρα. Το ζητούμενο θα είναι οι παράμετροι του απολογισμού, με την κάθε χώρα να πιέζει ώστε να περιληφθούν συγκεκριμένα μέτρα προόδου, ανάλογα με τα συμφέροντά της. Επίσης, αν και ο κανονισμός για το άρθρο 6 της Συμφωνίας του Παρισιού (COP25) που διέπει τις αγορές άνθρακα και τις προσεγγίσεις για τη μείωση των εκπομπών οριστικοποιήθηκε πέρυσι στη Γλασκώβη, εκκρεμούν τεχνικές λεπτομέρειες που δεν έχουν ακόμη καθοριστεί.

Το …ασανσέρ των ρύπων

Πάντως, η πανδημία που σάρωσε τον πλανήτη, οδηγώντας σε εκατομμύρια θανάτους και αναστολή για μήνες κάθε δραστηριότητας, έφεραν αλλαγές και στις εκπομπές ρύπων, οι οποίες μειώθηκαν σε ποσοστό ρεκόρ το 2020. Η πτώση ωστόσο ήταν προσωρινή και οι εκπομπές αυξήθηκαν μόλις οι οικονομίες άνοιξαν και πάλι. Ωστόσο, η ενεργειακή κρίση που ακολούθησε, η οποία επιδεινώθηκε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις αρχές του 2022 άλλαξαν και πάλι την εικόνα. Αν και οι φόβοι για επιστροφή στο κάρβουνο, έπειτα από τα δραστικά μέτρα απεξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, μια νέα ανάλυση δείχνει ότι το τελευταίο τρίμηνο οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα της ΕΕ έχει μειωθεί κατά 5%, μια μείωση που επιταχύνθηκε στο 8% τον Οκτώβριο.

Η ανάλυση για το Carbon Brief δείχνει ότι η ζήτηση για ορυκτά καύσιμα μειώνεται λόγω των υψηλών ενεργειακών τιμών και της αύξησης της αιολικής και ηλιακής παραγωγής, σε αντίθεση με τους φόβους για αναζωπύρωση της ρύπανσης λόγω της ενεργειακής κρίσης. Οι ευρωπαϊκές αγορές δείχνουν να στρέφονται προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τις αντλίες θερμότητας και τα ηλεκτρικά οχήματα.

Ωστόσο, νέα δεδομένα από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO) καταδεικνύουν ότι η Ευρώπη θερμαίνεται ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη ήπειρο _ οι θερμοκρασίες αυξάνονται δύο φορές πιο γρήγορα από ό,τι στον υπόλοιπο πλανήτη. Τα τελευταία 30 χρόνια η Ευρώπη θερμαίνεται κατά 0,5 βαθμούς Κελσίου ανά δεκαετία, ποσοστό που υπερβαίνει μόνο η Αρκτική και τμήματα της Ανταρκτικής. Κι όλα αυτά όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος υπερθέρμανσης είναι μόλις 0,2 βαθμούς Κελσίου ανά δεκαετία.

Παράλληλα, από την έκθεση European State of the Climate, που συντάχθηκε με την υπηρεσία Copernicus της ΕΕ προκύπτει ότι καθώς η τάση υπερθέρμανσης συνεχίζεται, οι καύσωνες, οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες και άλλα ακραία φαινόμενα κλιματικής κατάρρευσης θα επηρεάσουν την κοινωνία, τις οικονομίες και τα οικοσυστήματα.

Δεν είναι τυχαίο ότι, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) προειδοποίησε τις τράπεζες ότι εάν αποτύχουν να αντιμετωπίσουν τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους από την κλιματική αλλαγή τα επόμενα δύο χρόνια θα οδηγηθούν σε υψηλότερες κεφαλαιακές απαιτήσεις και πρόστιμα. Κι αυτό διότι οι τράπεζες της ευρωζώνης εξακολουθούν να αποτυγχάνουν σε μεγάλο βαθμό να ανταποκριθούν στις σχετικές προσδοκίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Πέρα από την Ευρώπη, σύμφωνα με έκθεση της UNESCO, η οποία παρακολουθεί 18.600 παγετώνες σε 50 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ορισμένοι από τους πιο διάσημους παγετώνες του κόσμου (όπως στους Δολομίτες στην Ιταλία, στα εθνικά πάρκα Yosemite και Yellowstone στις ΗΠΑ και στο όρος Κιλιμάντζαρο στην Τανζανία) πρόκειται να εξαφανιστούν έως το 2050 ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Μάλιστα, από αυτούς το ένα τρίτο πρόκειται να λιώσει έως τα μέσα του αιώνα.