Το 2015 η διεθνής κοινότητα έβαλε ένα μεγάλο στοίχημα: να εξαλείψει την παιδική εργασία μέσα σε μια δεκαετία. Φθάσαμε όμως στο 2025 και είναι πλέον βέβαιο ότι το στοίχημα έχει χαθεί. Τα στοιχεία της τελευταίας έκθεσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας (ILO) και του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (UNICEF) δείχνουν βελτίωση της κατάστασης.
Την χρονιά που πέρασε 137,6 εκατομμύρια παιδιά εξακολουθούσαν να εργάζονται, ενώ το 2020 οι ανήλικοι που, αντί να παίζουν και να μαθαίνουν γράμματα ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν για να επιβιώσουν, έφθαναν τα 160 εκατομμύρια σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ωστόσο η μάχη δεν είναι εύκολο να κερδηθεί, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον – και θα ήταν σαρκαστικό να πει κανείς ότι τη λύση στο άγος της παιδικής εργασίας θα τη δώσει η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Η μείωση της παιδικής εργασίας είναι άνιση στα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της γης. Και εξαρτάται από τις πολιτικές που εφαρμόζονται σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, τις ηλικίες που θεωρείται ότι ένας νέος μπορεί να μπει στην αγορά εργασίας και τους τομείς στους οποίους επιτρέπεται να εργάζονται έφηβοι ανάλογα με τις ανά τον κόσμο νομοθεσίες.
Τα παιδιά ηλικίας από 5 έως 11 ετών επηρεάστηκαν περισσότερο από την παγκόσμια υγειονομική κρίση
Πανδημικό πισωγύρισμα
Επιπλέον έχει καταστεί πλέον φανερό ότι η πανδημία αποτέλεσε μια μεγάλη τροχοπέδη στην όλη προσπάθεια εξάλειψης της εργασίας και εν γένει της εκμετάλλευσης των παιδιών και των εφήβων. Το έτος 2020 παρατηρήθηκε μια μεγάλη αύξηση της παιδικής εργασίας, η οποία οι ειδικοί συνδέουν ευθέως με τις επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19. Με τη διατάραξη των εκπαιδευτικών συστημάτων δηλαδή, την εκτίναξη της φτώχειας και την αποδυνάμωση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας σε πολλές χώρες του πλανήτη.
Τα παιδιά ηλικίας από 5 έως 11 ετών επηρεάστηκαν περισσότερο από την παγκόσμια υγειονομική κρίση και έφθασαν να αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο των εργαζομένων νέων έως 17 ετών. Επίσης, η έρευνα του ILO και της UNICEF έδειξε ότι τα ανήλικα αγόρια είναι εκείνα που επιστρατεύονται ως επί το πλείστον στον εργασιακό στίβο, συγκριτικά με τα κορίτσια.
Ωστόσο, αν συνυπολογιστούν και οι «υπερβολικές οικιακές εργασίες» («υπερβολική» για τους ανήλικους θεωρείται η απασχόληση για δουλειές του σπιτιού που ξεπερνά τις 21 ώρες εβδομαδιαίως), τα κορίτσια επιβαρύνονται συνολικά περισσότερο από τα αγόρια, ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιών από 5 έως 14 ετών. Κατά κύριο λόγο σε φτωχές χώρες της Αφρικής και της Ασίας όπου οι διακρίσεις των δύο φύλων παραμένουν αβυσσαλέες, οι προκαταλήψεις μοιάζουν ακαταμάχητες, η δωρεάν εκπαίδευση και η κοινωνική προστασία είναι υποτυπώδεις.
Το πρόβλημα στην υποσαχάρια Αφρική επιμένει λόγω της εκτεταμένης φτώχειας
Η ευάλωτη Αφρική
Η υποσαχάρια Αφρική είναι εν προκειμένω η περιοχή του πλανήτη όπου η εργασιακή εκμετάλλευση των παιδιών αποτελεί κοινό τόπο και συνεχίζει να αυξάνεται. Το 2024 περίπου 1 στα 5 παιδιά απασχολούνταν συστηματικά σε κάποια μορφή εργασίας – μιλάμε για σχεδόν 87 εκατομμύρια ανήλικους.
Το πρόβλημα στην υποσαχάρια Αφρική επιμένει λόγω της εκτεταμένης φτώχειας, των πολεμικών συγκρούσεων, της περιορισμένης πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες και της εξαιρετικά πλημμελούς κάλυψης των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. «Η Αφρική είναι η μόνη περιοχή στον κόσμο όπου η παιδική εργασία έχει αυξηθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες», υπογραμμίζεται στην έκθεση.
Αντίθετα, στις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού το ποσοστό παιδικής εργασίας είναι μεν ακόμα πολύ υψηλό, αλλά βαίνει μειούμενο. Στην ευρύτερη περιοχή περίπου 48,7 εκατομμύρια παιδιά αναγκάζονται να δουλεύουν για να ζήσουν. «Στις χώρες της περιοχής», αναφέρει η έκθεση, «η μείωση της παιδικής εργασίας οφείλεται στη βελτίωση των εκπαιδευτικών συστημάτων, κυρίως σε χώρες όπως η Ινδία, το Βιετνάμ και η Ινδονησία».
Η κατάσταση βελτιώθηκε επίσης χάρη στην εφαρμογή νέων περιοριστικών κανονισμών σε ορισμένους εξαγωγικούς τομείς, όπως είναι τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα (όπου κατά κόρον απασχολούνται ανήλικοι) και επίσης τα ηλεκτρονικά. Η κυβέρνηση του Βιετνάμ, για παράδειγμα, μεταρρύθμισε τον εργατικό κώδικα και αναθεώρησε τον ποινικό κώδικα έτσι ώστε να απαγορεύεται και να τιμωρείται η παιδική εκμετάλλευση στους εργασιακούς χώρους.
Η εκτελεστική εξουσία έχει επίσης δρομολογήσει στο Βιετνάμ ένα πρόγραμμα για την πρόληψη και τη μείωση της παράνομης εργασίας μεταξύ ανηλίκων για την περίοδο 2021-2025. Και «έχει δημιουργήσει δίκτυα ανίχνευσης και παρέμβασης για την αναχαίτιση αυτής της μάστιγας», όπως γράφει χαρακτηριστικά η Κλαρά Γκατιέ στη γαλλική «Le Figaro».
Στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, ο αριθμός των παιδιών μειώνεται επίσης, αν και «οι κοινωνικές ανισότητες παραμένουν ισχυρές», κατά τους ερευνητές. Στις αγροτικές περιοχές το ποσοστό της παιδικής εργασίας είναι αυξημένο. Η έκθεση δείχνει ότι, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, «εκατομμύρια παιδιά εξακολουθούν να είναι παγιδευμένα σε επισφαλείς γεωργικές ή οικιακές εργασίες».
Τέλος, ακόμη και σε γεωγραφικές περιοχές όπου η συχνότητα της παιδικής εργασίας – και εκμετάλλευσης ουσιαστικά – είναι χαμηλότερη, όπως η Μέση Ανατολή, η Βόρεια Αφρική ή οι βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, «εξακολουθούν να εντοπίζονται συγκεκαλυμμένες ή άτυπες μορφές παιδικής απασχόλησης». Οι οποίες μάλιστα «επιδεινώνονται έπειτα από πολεμικές αναφλέξεις, από ανθρωπιστικές κρίσεις, εκτοπίσεις πληθυσμών και γεωπολιτικές αναταράξεις».
Η έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας και της UNICEF θεωρεί ότι είναι επείγον να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε δωρεάν εκπαίδευση για όλα τα παιδιά σε κάθε γωνιά του πλανήτη
Δωρεάν εκπαίδευση και κοινωνική προστασία
Η ρεπόρτερ του «Figaro» σημειώνει ότι ουδέποτε στο παρελθόν είχαν προσδιοριστεί με τόση σαφήνεια τα μέσα και οι μέθοδοι για την εξάλειψη της παιδικής εργασίας. Το πρόβλημα όμως είναι, όπως τονίζει, ότι η εφαρμογή τους παραμένει αποσπασματική και συχνά υποχρηματοδοτείται.
«Είναι πλέον σαφές ότι η παιδική εργασία δεν είναι μόνο θέμα φτώχειας», παρατηρούν οι ειδικοί: «είναι και θέμα πολιτικών επιλογών». Κατ’ αρχάς, η παιδική εργασία περιορίζει αντικειμενικά την πρόσβαση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ποσοστό που φθάνει έως το 59% των εργαζομένων εφήβων από 15 έως 17 ετών δεν πηγαίνουν στο σχολείο, ενώ από όσους διέκοψαν τη φοίτηση μόνο 14% δεν δουλεύει.
Η έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας και της UNICEF θεωρεί ότι είναι επείγον να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε δωρεάν εκπαίδευση για όλα τα παιδιά σε κάθε γωνιά του πλανήτη. «Όταν τα σχολεία είναι πολύ μακριά από τον τόπο κατοικίας των παιδιών, όταν είναι πολύ ακριβά ή παρέχουν εκπαίδευση με μέσα ελλιπή ή κακής ποιότητας, οι οικογένειες προτιμούν να στέλνουν τα παιδιά τους στη δουλειά», σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Επιπλέον, όπου οι κυβερνήσεις έχουν επενδύσει σε πολιτικές στήριξης της οικογένειας, όπου τα νοικοκυριά έχουν πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση, όπου οι νόμοι ευθυγραμμίζονται με τα διεθνή πρότυπα και εφαρμόζονται αποτελεσματικά, τα ποσοστά παιδικής εργασίας έχουν μειωθεί σημαντικά.
«Η απουσία αυτών των πολιτικών εκθέτει τα παιδιά στις πιο επικίνδυνες μορφές εργασίας, είτε ανασφάλιστα στο δευτερογενή τομέα και τη μεταποίηση είτε στο γεωργικό τομέα – επίσης αδήλωτα. Η κρατική αρωγή στις οικογένειες, τα επιδόματα, η πρόσβαση όλων σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και ασφαλώς η διασφάλιση της σίτισης για όλους «ίσως είναι αρκετά για να αποτρέψουν την πίεση που δέχονται τα παιδιά από τους δικούς τους ή από την ίδια τη ζωή για να εργαστούν», υπογραμμίζουν στην εφετινή έκθεσή τους ο ILO και η UNICEF.
