Η μελέτη υπό τον τίτλο «Ψηφιακές μεταρρυθμίσεις και φοροδιαφυγή στην Ελλάδα» της Αρτέμιδος Στρατοπούλου, η οποία δημοσιεύθηκε στο τελευταίο πολύ χρήσιμο, όπως όλα, υπ΄αριθμόν 58 τεύχος «Οικονομικές Εξελίξεις» (Οκτώβριος 2025) του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) εμπλουτίζει την πάντα πλούσια παλαιά και πρόσφατη βιβλιογραφία για το μόνιμο πρόβλημα της παραοικονομίας και φοροδιαφυγής στην Ελλάδα. Αυτό το πρόβλημα παρουσιάζει συνεχώς και επιστημονικώς η πλούσια βιβλιογραφία ως μιαν εννεακέφαλη Λερναία Ύδρα, η οποία, όπως ευστόχως επισημαίνει στην εισαγωγή της η κυρία Στρατοπούλου, στρεβλώνει και διαβρώνει τα πάντα στην οικονομία και την κοινωνία.
Ωστόσο, παρά την πλούσια παραπάνω βιβλιογραφία, η οποία άρχισε να πυκνώνει ήδη πριν από πολλές δεκαετίες (από το 1970) με μελέτες και βιβλία διαπρεπών επιστημόνων, πανεπιστημιακών και ακαδημαϊκών, από τους οποίους μερικοί ήταν αρθρογράφοι – συνεργάτες μου στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» (αναφέρω με δημόσιες ευχαριστίες ενδεικτικώς, με κίνδυνο παράλειψης πολλών, τους Άγγελο Αγγελόπουλο, Π. Παυλόπουλο, Ι.Σ. Βαβούρα, Ν. Καραβίτη, Κ. Καλυβιανάκη, Μ. Ξανθάκη, Α. Λεβέντη, Β. Μανεσιώτη, Σ. Θεοδωρόπουλο, Κ. Τραχανά, Α. Μαλφούσια, Ι. Κουσουλάκο, Βασίλη Ράπανο, Μαρία Νεγρεπόντη – Δελιβάνη, Ν. Τάτσο κλπ) μέσω σημαντικών ερευνητικών οργανισμών ( τράπεζες, ΚΕΠΕ, ΙΟΒΕ, ΔιαΝΕΟσις, Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος, Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών κλπ) και εκδοτικών οίκων (Παπαζήση, Κριτική κλπ), το πρόβλημα αυτό παραμένει διαχρονικό με την Ελλάδα να εμφανίζει συνεχώς παραοικονομία σε υψηλότερα επίπεδα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27!
Έτσι, εξακολουθεί να ρημάζει την ελληνική οικονομία και κοινωνία χωρίς έως τώρα να βρεθεί ένας «Ηρακλής» να το αντιμετωπίσει, καθώς, όπως στην περίπτωση της Λερναίας Ύδρας, καταβάλλονται προσπάθειες με εξαγγελίες «μεταρρυθμίσεων», οι οποίες, αντί να «καίνε» την πληγή για να μη πολλαπλασιάζεται, απλώς τη «ραντίζουν» με τα γνωστά εκάστοτε κυβερνητικά ηχηρά «αφηγήματα» για «βελτιώσεις», για «επιτυχίες», τα οποία επαναλαμβάνονται συχνότερα σε τελευταίες μελέτες, μολονότι οι ίδιες αποκαλύπτουν έντονα σε κάθε δραστηριότητα τα πραγματικά αίτια του προβλήματος.
Η θεοποίηση της … υπεραπόδοσης φορολογικών εσόδων από … «μεταρρυθμίσεις»
Το ίδιο «αφήγημα» για την υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων επαναλαμβάνει ( αλλά εμμέσως) και στην παραπάνω άρτια επιστημονικώς μελέτη της και η κυρία Στρατοπούλου, επικαλούμενη μελέτες της Τράπεζας της Ελλάδος και σχόλια της ΕΛΣΤΑΤ, με την επισήμανση ότι «αποδίδεται κυρίως στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και στην αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών (Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής, Τράπεζα της Ελλάδος, Ιούνιος 2025)», προσθέτοντας ότι «οι ψηφιακές μεταρρυθμίσεις, όπως η ανάπτυξη διαφόρων ψηφιακών υπηρεσιών και εφαρμογών από την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), σε συνδυασμό με τη διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τα συστήματα τερματικών σημείων πώλησης (POS) έχουν επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στην καταγραφή και την παρακολούθηση των χρηματοοικονομικών συναλλαγών…» και ότι «αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης και τη σημαντική αύξηση των φορολογικών εσόδων». Επίσης, επικαλούμενη στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), επισημαίνει ότι «το 2024, η Ελλάδα κατέγραψε υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων, αντανακλώντας τα οφέλη που αποκόμισε, μεταξύ άλλων, από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγή» και ότι «οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις συνέβαλαν σημαντικά στην επίτευξη των στόχων φορολογικής συμμόρφωσης»
Κι ενώ, λοιπόν, από όλη την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία και στατιστικά στοιχεία προκύπτει ότι η χώρα μας παρουσιάζει συνεχώς «βελτιώσεις», «επιτυχίες» και «ρεκόρ» στην εξέλιξη βασικών δημοσιονομικών μεγεθών, τα μόνιμα «ελλείμματα» ή «κενά» σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη (έλλειμμα ΦΠΑ, έλλειμμα συμμόρφωσης κλπ) παραμένουν στην κορυφή. Επίσης, μολονότι και στην παραπάνω μελέτη γίνεται ευρύτερη αποδοχή των διαπιστώσεων μελετών και βιβλίων σχετικά με τις αιτίες που καθορίζουν το μέγεθος της ανεπίσημης οικονομίας, μεταξύ των οποίων οι βασικότερες είναι το φορολογικό σύστημα και η υπέρμετρη φορολογική επιβάρυνση, θεοποιείται το αιτιατό της υπεραπόδοσης φορολογικών εσόδων με την παρουσίαση των ευεργετικών τάχα αποτελεσμάτων των «μεταρρυθμίσεων» και την κάλυψη έτσι των αιτίων.
Η υπεραπόδοση εσόδων είναι κυρίως αποτέλεσμα της υπερβολικής φορολογικής επιβάρυνσης κι όχι «πάταξη» της παραοικονομίας
Συγχωρήστε μου την ταπεινή μου διαπίστωση: Η υπεραπόδοση φορολογικών εσόδων είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής φορολογικής επιβάρυνσης, με την οποία επιχειρείται η κάλυψη της απώλειας εσόδων κατά 25-30 μονάδες που καταλείπει η ατιθάσευτη σχεδόν παραοικονομία και φοροδιαφυγή, η οποία ρέει με τη μορφή υπόγειων αγωγών ή προκαλείται από πράξεις και παραλείψεις όλων των κυβερνήσεων. Αναφέρω ενδεικτικά μερικούς τομείς, όπως περιγράφονται από την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, από τις αξιόλογες μελέτες της κυρίας Στρατοπούλου του ΚΕΠΕ και των Βασιλείας- Μαρίας Βουγιατζή, Σοφίας Δεληπάλλα και Χάρρυ Παπαπανάγου της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος» υπό τον τίτλο « Η παραοικονομία στην Ελλάδα, 1980-2020»:
–Η Ελλάδα της «Δωρεάν Υγείας» έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά δαπανών υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στον ΟΟΣΑ που προέρχονται απευθείας «από την τσέπη» των πολιτών (στην ενδο-νοσοκομειακή περίθαλψη 26%, έναντι 6% στον ΟΟΣΑ, εξω-νοσοκομειακή περίθαλψη 32%, έναντι 18% του μέσου όρου του ΟΟΣΑ, το 36% των Ελλήνων είχε προχωρήσει σε τουλάχιστον μία άτυπη πληρωμή, για να αποκτήσει άμεση πρόσβαση στη δημόσια δωρεάν υγεία ή για να λάβει καλύτερη εξυπηρέτηση κλπ)
–Το ίδιο ισχύει και για τη «Δωρεάν Παιδεία» με τα κατ΄οίκον μαθήματα σε μαθητές ακόμα και από το.. νηπιαγωγείο!)
–Η Ελλάδα έχει υψηλό ποσοσό αυτοαπασχόλησης και κοινωνικών εισφορών, από το οποίο προκύπτει ότι η παραοικονομία στη χώρα μας παρακινείται κατά κύριο λόγο από την … εργασία παρά από την ανεργία.
-Η έκταση της παραοικονομίας αντανακλά τον βαθμό εμπιστοσύνης, συνέπειας και δικαιοσύνης όχι μόνο μεταξύ κράτους και κοινωνίας, αλλά και μεταξύ των ίδιων των πολιτών καθώς η έλλειψη εμπιστοσύνης, η ασυνέπεια και αίσθηση του αδίκου επηρεάζουν το βαθμό φορολογικής συνείδησης των πολιτών και την έκταση της παραοικονομίας.
-Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας υποστηρίζει ότι η παραοικονομία στην Ελλάδα ωθείται κυρίως από θεσμικούς παράγοντες , όπως η δομή και η αποτελεσματικότητα του φορολογικού συστήματος, η ανεπαρκής ελεγκτική δραστηριότητα , η διαφθορά, η γραφειοκρατία και η κουλτούρα ή έξις των Ελλήνων προς την ανεπίσημη οικονομία λόγω απογοήτευσης από τη λειτουργία των θεσμών και του κράτους δικαίου.
Συνεπώς, καλός είναι ο «αγιασμός» με τις ψηφιακές «μεταρρυθμίσεις» (ανάπτυξη διαφόρων ψηφιακών υπηρεσιών και εφαρμογών από την ΑΑΔΕ, σε συνδυασμό με τα (POS), όμως απαιτούνται άμεσα πραγματικές παρεμβάσεις με στόχευση την πραγματική και όχι φαινομενική βελτίωση του θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία και αλληλοεπίδραση επιχειρήσεων, κράτους, πολιτών και αγορών, ώστε να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη της κοινωνίας στο κράτος δικαίου και στους θεσμούς.
Εκκωφαντικά ερωτηματικά
Ύστερα από όλα αυτά, ρίξτε μια ματιά στον παρατιθέμενο πίνακα και σημειώστε κι άλλα στατιστικά στοιχεία για να συνεχίστε εντονότερα τα ακόλουθα ερωτήματα:
–Η αύξηση των άμεσων φόρων κατά 22,5% και 26,6% το 2023 και 2024 αντίστοιχα οφείλεται στις «ψηφιακές μεταρρυθμίσεις» και τα POS;
-Η αύξηση του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων κατά 15,9%, 23,4% και 14,6% το 2022,2023 και το 2024 αντίστοιχα οφείλεται ψηφιακές μεταρρυθμίσεις» και τα POS
– Οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι έχουν στα σπίτια τους POS και εμφανίζονται από την ΑΑΔΕ να πληρώνουν το 2024 (για τα εισοδήματα του 2023) φόρο αυξημένο κατά 14,2%, ενώ το δηλούμενο εισόδημα αυξήθηκε κατά …8,5% ή αμοιβές εξαρτημένης εργασίας (το 2023) κατά 3,8% με ατιμαριθμοποίητη φορολογική κλίμακα και πληθωρισμό 2,7%;
–Οι μισθωτοί και συνταξιούχοι έχουν στα σπίτια τους POS και συμμετέχουν στο σύνολο των φόρων φυσικών προσώπων κατά 44% και 22,5% αντίστοιχα το 2024, δηλαδή κατά ποσοστό ρεκόρ τα τελευταία χρόνια;
-Αλλά και όλα τα υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων με αυξήσεις οφείλονται στις «ψηφιακές μεταρρυθμίσεις», όταν η μεταβολή τους είναι 2,25 φορές πάνω από την αντίστοιχη μεταβολή του ονομαστικού ΑΕΠ ή του ΦΠΑ, όταν η μεταβολή τους είναι 2,38 φορές πάνω από το ονομαστικό ΑΕΠ το 2024;
Φρονώ ότι αυτές οι επιδοκιμασίες «βελτιώσεων» και «ρεκόρ μειώσεων» με επαινετές παρεμβάσεις (αλλά όχι και μεταρρυθμίσεις) αποκόπτουν κάθε άλλη εντονότερη πρωτοβουλία για το καλύτερο, καθώς το ενδιαφέρον είναι μάλλον περισσότερο επικοινωνιακό παρά ουσιαστικό. Και με την ευκαιρία αυτή υπενθυμίζω το συμπέρασμα έκθεσης του Ελεγκτικού Συνεδρίου ότι «στη φορολογική διοίκηση επιτελείται σημαντική πρόοδος για την ενδυνάμωση της αποτελεσματικότητας των φορολογικών ελέγχων και της ακεραιότητας των ελεγκτικών διαδικασιών», αλλά στη συνέχεια επισημαίνει, κομψά, ότι «υπάρχει πεδίο περαιτέρω βελτίωσης των διαδικασιών εντοπισμού και διαχείρισης των κινδύνων», παραθέτοντας μερικά αρνητικά πορίσματα, τα οποία παρουσίασε σε προηγούμενο άρθρο μου στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» (6 Οκτωβρίου 2025), όπως ότι, για παράδειγμα, «οι παράγοντες κινδύνου» δεν είναι επαρκώς στοχευμένοι στο είδος και το μέγεθος των επιχειρήσεωνꞏ δεν διασφαλίζεται η αντιμετώπιση κατά ισοδύναμο τρόπο του κινδύνου φοροδιαφυγής από όλες τις ελεγκτικές υπηρεσίες», «οι έλεγχοι που διενεργούνται για την υλοποίηση του πίνακα των προτεραιοποιημένων υποθέσεων δεν είναι εστιασμένοι μόνο στον συγκεκριμένο κίνδυνο φοροδιαφυγής που αξιολογήθηκε προηγουμένως», «το σύστημα διασφάλισης των ικανοτήτων του ελεγκτικού προσωπικού χρήζει διαρκούς ανάπτυξης», το «σύστημα διασφάλισης της ακεραιότητας στον φοροελεγκτικό μηχανισμό εμφανίζει αδυναμίες» κλπ
