Η Ελλάδα μπαίνει δυναμικά στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής με το νέο πακέτο της Κομισιόν για τα Δίκτυα (Grids Package). Τρία από τα οκτώ στρατηγικής σημασίας έργα —ο Διαβαλκανικός Αγωγός, η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου (GSI) και οι ενισχυμένες ηλεκτρικές διασυνδέσεις στη Νοτιοανατολική Ευρώπη— βρίσκονται υπό την ελληνική «ομπρέλα», υπογραμμίζοντας τη σημασία της χώρας ως ενεργειακού κόμβου στην περιοχή.
Το «πακέτο» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Δίκτυα, που παρουσιάστηκε χθες και αναμένεται να συζητηθεί στο Συμβούλιο των Υπουργών Ενέργειας της ΕΕ στις 15 Δεκεμβρίου είναι φιλόδοξο: θέτει τα θεμέλια για μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τις υφιστάμενες υποδομές, στον σχεδιασμό τους για το μέλλον, αλλά και στον τρόπο εκτέλεσης των απαραίτητων έργων. Η ραχοκοκαλιά του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος, οι υποδομές δικτύων, θα εκσυγχρονιστούν και θα επεκταθούν, αξιοποιώντας πλήρως το δυναμικό τους, οδηγώντας σε μείωση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες.
Το νέο μοντέλο σχεδιασμού και ο ευρωπαϊκός οδικός χάρτης
Στην «καρδιά» αυτής της στρατηγικής βρίσκονται οι διαδικασίες σχεδιασμού και συντονισμού των διασυνοριακών έργων μεταφοράς ενέργειας. Η Επιτροπή προτείνει την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου κεντρικού «σεναρίου» – οικονομικά αποδοτικού και συμβατού με τους ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους – το οποίο θα ανανεώνεται κάθε τέσσερα χρόνια, με δυνατότητα επικαιροποίησης όποτε προκύπτει ανάγκη. Όμως η νέα προσέγγιση δεν σταματάει εκεί. Το πακέτο περιλαμβάνει διαδικασίες για την κάλυψη κενών στις διασυνοριακές υποδομές και εξασφαλίζει μια πιο δίκαιη κατανομή του κόστους τους.
Ενεργειακές λεωφόροι με έντονο ελληνικό χρώμα
Και εδώ έρχεται το… ελληνικό χρώμα του «πακέτου». Τρία από τα οκτώ διασυνοριακά έργα προτεραιότητας της Κομισιόν – οι λεγόμενες «ενεργειακές λεωφόροι» που ανακοίνωσε η πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της για την Κατάσταση της Ένωσης – έχουν άμεσο ελληνικό ενδιαφέρον.
Πρόκειται για τον Διαβαλκανικό Αγωγό, οι υποδομές του οποίου με αντίστροφη ροή αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του λεγόμενου Κάθετου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου (Great Sea Interconnector, GSI) και την ενίσχυση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου του άξονα Ουγγαρίας-Ρουμανίας-Βουλγαρίας-Ελλάδας. Ειδικά για τον GSI, η συμπερίληψή του στη λίστα της Κομισιόν έχει ιδιαίτερο βάρος.
Μάλιστα, γίνεται αναφορά από την Επιτροπή στις καθυστερήσεις λόγω του περίπλοκου γεωπολιτικού περιβάλλοντος που μπορεί να οδηγήσουν σε ανατροπή του χρονοδιαγράμματος και του κόστους του. Η Κομισιόν δεσμεύεται ότι θα στηρίξει το έργο τεχνικά και πολιτικά, συνεργαζόμενη με την κυπριακή προεδρία το 2026, με υψηλού επιπέδου συνομιλίες και διαβουλεύσεις για την αντιμετώπιση των γεωπολιτικών προκλήσεων.
Η ολοκλήρωση αυτών των τριών έργων στοχεύει στην εξάλειψη των επαναλαμβανόμενων επεισοδίων υψηλών τιμών ρεύματος και φυσικού αερίου και των ακραίων διακυμάνσεων στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Τα Βαλκάνια στο μικροσκόπιο της Κομισιόν
Η ιδέα των «Ενεργειακών Λεωφόρων» δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην περιοχή των Βαλκανίων, υπογραμμίζοντας τη σημασία πρόσθετων δράσεων στην περιοχή. Η Επιτροπή δεσμεύεται να επιταχύνει την υλοποίησή τους μέσω πολιτικού συντονισμού, περιφερειακών ομάδων υψηλού επιπέδου, υποστήριξης των Ευρωπαίων συντονιστών και στενής συνεργασίας με την Ομάδα Εργασίας για την Ενεργειακή Ένωση. Κάθε έργο θα ιεραρχείται σε επίπεδο ΕΕ και η Επιτροπή θα στηρίζει τα κράτη μέλη ώστε να δώσουν την ίδια προτεραιότητα σε εθνικό επίπεδο.
Η ελληνική παρέμβαση και το ζήτημα των τιμών
Είναι αξιοσημείωτο ότι ήδη από τον Ιανουάριο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, σε επιστολή του προς την πρόεδρο της Κομισιόν, τόνιζε την ανάγκη νέας ώθησης στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και πρότεινε ειδική ομάδα εργασίας για αύξηση των διασυνοριακών ροών, όπου υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις τιμές. «Δεν μπορούμε να έχουμε μια χώρα με τριψήφιες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ μια άλλη χώρα έχει μηδενικές ή αρνητικές τιμές», ανέφερε. Τις ίδιες θέσεις είχαν μεταφέρει στα Συμβούλια Υπουργών Ενέργειας της Ε.Ε. ο υπουργός και υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ.κ. Σταύρος Παπασταύρου και Νίκος Τσάφος.
Το οικονομικό αποτύπωμα
Το οικονομικό όφελος είναι σαφές: η ανάπτυξη δικτύων μπορεί να προσφέρει πραγματική προστιθέμενη αξία και εξοικονόμηση κόστους. Με μια επένδυση 5 δισ. ευρώ θα μπορούσε να μειωθεί το κόστος του συστήματος κατά 8 δισ. ευρώ, δημιουργώντας καθαρό κέρδος 3 δισ. ευρώ. Η ενίσχυση της διασυνοριακής αγοράς μπορεί να οδηγήσει σε ετήσια εξοικονόμηση 40 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με την Κομισιόν, θα χρειαστούν 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ επενδύσεις στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ έως το 2040.
Η Ελλάδα ως ενεργειακός κόμβος
Η Ελλάδα, με τις στρατηγικές διασυνδέσεις της, βρίσκεται στο επίκεντρο του σχεδιασμού. Από τον Διαβαλκανικό Αγωγό και τον GSI έως τις διασυνδέσεις στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, η χώρα καλείται να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο, όχι μόνο για την εσωτερική της ενεργειακή ασφάλεια αλλά και για τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα στην υλοποίηση των έργων είναι κρίσιμες, και η συνεργασία με την ΕΕ θα είναι καθοριστική για να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητες της χώρας ως ενεργειακού κόμβου. Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δίκτυα και οι ενεργειακές λεωφόροι δίνουν στη χώρα μια μοναδική ευκαιρία, αρκεί να την εκμεταλλευτεί: να μετατραπεί σε πυλώνα σταθερότητας και ανάπτυξης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αξιοποιώντας με έξυπνο τρόπο τις υποδομές της και εδραιώνοντας τη θέση της στον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης.
