Αρκτική: Ποιοι «σφάζονται» για τα πετρέλαιά της – Γιατί είναι casus beli για την Ρωσία [Γράφημα]

Σε μια άκρη του πλανήτη, όπου οι μεταβολές της θερμοκρασίας τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να την επηρεάζει έντονα, βρίσκεται μια ουδέτερη ζώνη, που για δεκαετίες είχε κρατηθεί μακριά από τις γεωπολιτικές εντάσεις.

Ωστόσο, με πρόσχημα την κλιματική αλλαγή, η Αρκτική και δη το βόρειο τμήμα της, βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο, καθώς η σύγκρουση στρατηγικών συμφερόντων και γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, ουκ ολίγων εθνών, έχει μπει ενεργά στην παγκόσμια ατζέντα, όπως αναφέρει το Bloomberg.

Αρκτική: «Σύγκρουση» γιγάντων με το βλέμμα σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο

Το Αρκτικό Συμβούλιο

Η διαχείριση της Αρκτικής τίθεται ξαφνικά υπό αμφισβήτηση, ως αποτέλεσμα της απομόνωσης της Ρωσίας, του μεγαλύτερου διεκδικητή της Αρκτικής, για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το Αρκτικό Συμβούλιο – το κύριο όργανο συνεργασίας μεταξύ των οκτώ εθνών που μοιράζονται την κηδεμονία – βρίσκεται σε αδιέξοδο. Οι συνεδριάσεις του έχουν διακοπεί από πέρυσι και κανείς δεν είναι σίγουρος για το τι θα συμβεί μετά τις 11 Μαΐου, όταν η Ρωσία πρόκειται να παραδώσει την εκ περιτροπής προεδρία στη Νορβηγία.

Η Ρωσία παραμένει μέλος του συμβουλίου και έτσι θα συμμετέχει «κατ’ αρχήν» σε οποιεσδήποτε αποφάσεις ή δραστηριότητες, δήλωσε ο Thomas Winkler, Πρέσβης της Αρκτικής για το Βασίλειο της Δανίας. Αλλά το πώς θα συνέβαινε αυτό στην πραγματικότητα στο τρέχον πολιτικό κλίμα «είναι ακόμα κάτι που εξετάζεται», είπε. «Απλώς δεν έχω απάντηση», πρόσθεσε.

Το status quo του χαμηλού προφίλ και των μη συγκρούσεων τίθεται εν αμφιβόλω, βάζοντας σε κίνδυνο την επιστημονική συνεργασία που «άνθισε» μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Η «κόντρα» για την ιδιοκτησία της Αρκτικής

Το ποιος ελέγχει την «κορυφή» του πλανήτη εξαρτάται από την οπτική γωνία που το βλέπει ο καθένας. Παρόλο που κανείς δεν «κατέχει» τον Βόρειο Πόλο, οι χώρες με στεριά που περιβάλλουν τον Κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό έχουν ήδη δικαιώματα που εκτείνονται κατά κάποιο τρόπο πέρα ​​από τις ακτές τους, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

Τώρα, τρεις από αυτές – η Ρωσία, ο Καναδάς και η Δανία, για λογαριασμό της αυτόνομης εξαρτώμενης επικράτειάς της Γροιλανδίας – επιχειρηματολογούν για πιο εκτεταμένα κυριαρχικά δικαιώματα σε ό,τι βρίσκεται κάτω από τον ωκεανό, ένα τεράστιο τμήμα του βυθού της Αρκτικής, που εκτείνεται σε όλο τον Βόρειο Πόλο.

Το πώς οριοθετούνται τα σύνορα, εξαρτάται από το πόσο μακριά εκτείνεται η υφαλοκρηπίδα πέρα ​​από τις ακτές κάθε χώρας. Και οι τρεις χώρες ισχυρίζονται ότι η υφαλοκρηπίδα τους εκτείνεται σε μια υποβρύχια οροσειρά που ονομάζεται Κορυφογραμμή Lomonosov.

Η κορυφογραμμή Lomonosov εκτείνεται από τον Καναδά και τη Γροιλανδία προς τη Σιβηρία – ή το αντίστροφο.

Οι χώρες θα εξακολουθούν να μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα μέσω των διεθνών υδάτων. Ωστόσο, οι φυσικοί πόροι κάτω από αυτά τα νερά θα μπορούσαν να είναι τεράστιοι και είναι διαθέσιμοι για εξόρυξη. Συνεπώς, η «κόντρα» θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο για το κλίμα, όσο και για το ποιος ελέγχει τους ενεργειακούς πόρους.

Στρατηγική προτεραιότητα της Ρωσίας

Οι αλλαγές στην στρατηγική της Ρωσίας για την Αρκτική, όπως περιγράφεται σε ένα έγγραφο εξωτερικής πολιτικής που υπεγράφη από τον Πούτιν στις 31 Μαρτίου, αφαιρούν τις αναφορές σε «εποικοδομητική διεθνή συνεργασία». Σύμφωνα με αυτό, η Ρωσία δεσμεύεται να απωθήσει τα εχθρικά κράτη που προσδοκούν να στρατιωτικοποιήσουν την περιοχή και να δημιουργήσουν στενότερους δεσμούς συνεργασίας με μη-αρκτικά κράτη που «ακολουθούν μια εποικοδομητική πολιτική έναντι της Ρωσίας», μια πιθανή αναφορά στην Κίνα, η οποία έχει επίσης φιλοδοξίες στην πολική περιοχή.

Οι ΗΠΑ, μια άλλη δύναμη της Αρκτικής, παραμένουν «αφοσιωμένες» στην περιοχή, δήλωσε εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Αλλά οι ενέργειες της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, «αναστέλλουν τη συνεργασία, τον συντονισμό και την αλληλεπίδραση που χαρακτηρίζουν το έργο του Αρκτικού Συμβουλίου», πρόσθεσε.

Η Φινλανδία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στον Οργανισμό Βορειοατλαντικής Συνθήκης ως απάντηση στην επιθετικότητα του Πούτιν και έγινε δεκτή στις 4 Απριλίου. Στην περίπτωση που  προσχωρήσει τελικά και η Σουηδιά, η Ρωσία θα είναι τότε η μόνη δύναμη της Αρκτικής που δεν είναι μέλος της συμμαχίας.

Οι αλληλεπικαλυπτόμενες αξιώσεις για δικαιώματα στον βυθό της θάλασσας

Η Ρωσία, η Δανία και ο Καναδάς ισχυρίζονται ότι η κορυφογραμμή Lomonosov, η οποία διασχίζει τον πόλο, είναι μια επέκταση της υφαλοκρηπίδας που συνεχίζει από την ακτογραμμή τους στον Κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, αυτό θα εκχωρούσε αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα σε φυσικούς πόρους πάνω και κάτω από τον πυθμένα της πολικής θάλασσας, πέρα ​​από τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες που εκτείνονται έως και 200 ​​ναυτικά μίλια από τις ακτές τους.

Οι ΗΠΑ, εν τω μεταξύ, δεν έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, αλλά μπορεί να προετοιμάζουν τη δική τους αξίωση ούτως ή άλλως.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες συλλέγουν δεδομένα για δεκαετίες στην Αρκτική και συνεχίζουμε να ακούμε πώς μπορεί να καταλήξουν σε κάποιον ισχυρισμό για τα δικαιώματά τους στην περιοχή», δήλωσε η Rebecca Pincus, διευθύντρια του Polar Institute στο Wilson Center, μια δεξαμενή σκέψης στην Ουάσιγκτον.

Οι δυνητικοί πόροι

Η απόκτηση πρόσβασης σε δυνητικά προσοδοφόρους πόρους είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους οι χώρες αξιώνουν την ιδιοκτησία της Αρκτικής. Αν και είναι ακόμα, σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητος, ο βυθός της Αρκτικής θεωρείται ωστόσο, ότι περιέχει μεγάλα αποθέματα ορυκτών καυσίμων, μετάλλων και κρίσιμων ορυκτών στα οποία θα γίνει ευκολότερη η πρόσβαση, καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη λιώνει τους πάγους.

Η πιο πρόσφατη αξιολόγηση γύρω από την Αρκτική από το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε το 2008. Υπολογίστηκε ότι περίπου 90 δισεκατομμύρια βαρέλια μη ανακαλυφθέντος πετρελαίου και 1.670 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου βρίσκονται μέσα στον Αρκτικό Κύκλο, μαζί με κρίσιμα μέταλλα και ορυκτά που απαιτούνται για την ηλεκτροδότηση.

Ωστόσο, τα περισσότερα από όσα είναι γνωστά περιορίζονται σε μελέτες γης. Τα υπεράκτια κοιτάσματα μετάλλων της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας της Αρκτικής είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητα, αν και η γεωλογία υποδηλώνει ότι θα μπορούσαν να είναι σημαντικά.

Η κλιματική αλλαγή

Το πότε ακριβώς θα καταστεί οικονομικά εφικτή η εξόρυξη του πολικού βυθού παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα. Η κλιματική αλλαγή θα διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτές τις περιοχές, για εξερεύνηση και εξόρυξη. Η Αρκτική θερμαίνεται έως και τέσσερις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο πλανήτη, και αυτός ο ρυθμός επιταχύνεται. Στην έκθεσή της για την Κατάσταση της Κρυόσφαιρας για το 2022, η International Cryosphere Climate Initiative (ICCI) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα υπάρχουν καλοκαίρια χωρίς πάγο στην Αρκτική πριν από το 2050.

Αυτό αναμένεται να ενισχύσει μια σειρά από καταστροφικές συνέπειες που σχετίζονται με το κλίμα. Ενώ ο πάγος θωρακίζει τη Γη αντανακλώντας τη θερμότητα του ήλιου, το νερό κάνει το αντίθετο, επιταχύνοντας τη θέρμανση. Οι αλλαγές στο θερμοκρασιακό χάσμα μεταξύ της ταχείας θερμοκρασίας της Αρκτικής και των χαμηλότερων γεωγραφικών πλατών μπορεί να κάνουν τα παγκόσμια καιρικά μοτίβα ακόμη πιο ακραία, ενώ η απώλεια πάγου και οι αλλαγές στην κυκλοφορία των ωκεανών διαταράσσουν τους οικοτόπους των θαλάσσιων θηλαστικών.

Οι αλλαγές στην ξηρά δημιουργούν τους δικούς τους βρόγχους ανατροφοδότησης στην Αρκτική. Η απόψυξη του μόνιμου παγετού απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, επιταχύνοντας τη θέρμανση, γεγονός που διευκολύνει την απόψυξη. Το λιώσιμο των παγετώνων προκαλεί την άνοδο της στάθμης της θάλασσας όλο και πιο γρήγορα.

Η οικονομική ανάπτυξη στην Αρκτική εγκυμονεί κινδύνους για τους αυτόχθονες πληθυσμούς, τη βιοποικιλότητα και –ειδικά στην περίπτωση της ανάπτυξης ορυκτών καυσίμων– για ένα κλίμα που ήδη μεταλλάσσεται γρηγορότερα από ό,τι μπορεί να προσαρμοστεί ο άνθρωπος.

Τα τρέχοντα σχέδια εξόρυξης

Η Ρωσία, η οποία εξορύσσει πετρέλαιο στην Αρκτική την τελευταία δεκαετία, έχει δεσμευτεί στην Αρκτική Στρατηγική της, να αυξήσει την παραγωγή έως το 2035 – αν και τα πιο φιλόδοξα σχέδιά της βρίσκονται σε αναμονή λόγω κυρώσεων.

Ενώ οι ΗΠΑ ενέκριναν πρόσφατα το έργο πετρελαίου Willow 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αλάσκα, περιορίζουν την υπεράκτια εξόρυξη πετρελαίου στα ύδατα της Αρκτικής. Η Νορβηγία έχει υπεράκτια κοιτάσματα πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, αλλά η προσπάθειά της να αδειοδοτήσει νέες έρευνες πετρελαίου στη Θάλασσα του Μπάρεντς αντιμετωπίζει νομικές προκλήσεις.

Το 2021, η Γροιλανδία ακύρωσε τα σχέδια για μελλοντική εξερεύνηση πετρελαίου, λέγοντας ότι οι κλιματικές επιπτώσεις ήταν πολύ υψηλές.

Η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων σε ένα μέρος του κόσμου που είναι κρίσιμο για την κλιματική «άμυνα» του πλανήτη, είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενες. Αλλά η απόκτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων σε υπεράκτιους πόρους θα μπορούσε να αφορά τόσο την προστασία όσο και την εκμετάλλευση.

Στο μυαλό του Πούτιν

Οι συνθήκες που επιτρέπουν την εκμετάλλευση των πόρων της Αρκτικής «ενισχύουν επίσης τους κινδύνους και τις κοινωνικές αναταραχές», ανέφερε το ICCI (διεθνής κλιματικός φορέας) σε έκθεσή του. «Τέτοιες βαθιές, δυσμενείς επιπτώσεις σχεδόν σίγουρα θα επισκιάσουν τυχόν προσωρινά οικονομικά οφέλη που θα προκύψουν από μια «καλοκαιρινή» Αρκτική χωρίς πάγους».

Πίσω στο 2007, όταν ο Πούτιν πλησίαζε στην ολοκλήρωση της δεύτερης θητείας του ως προέδρου, η Ρωσία τοποθέτησε μια σημαία στον βυθό της θάλασσας στον Βόρειο Πόλο, ως συμβολική ένδειξη για την διεκδίκηση της Αρκτικής.

Δεκαέξι χρόνια αργότερα, ο Πούτιν εξακολουθεί να είναι στην εξουσία και να έχει τις ίδιες βλέψεις. Προς το παρόν, ο Βόρειος Πόλος – ένα από τα πιο παρθένα μέρη στη Γη – ανήκει σε όλους και σε κανέναν, ταυτόχρονα.