Δημογραφικό: Βαθιές οικονομικές συνέπειες προκαλεί η κατάρρευση της παγκόσμιας γονιμότητας

Στα 250 περίπου χρόνια από τη Βιομηχανική Επανάσταση, ο παγκόσμιος πληθυσμός, όπως και ο πλούτος του, έχει εκτοξευθεί. Πριν από το τέλος αυτού του αιώνα, ωστόσο, ο αριθμός των ανθρώπων στον πλανήτη θα μπορούσε να συρρικνωθεί για πρώτη φορά μετά την πανδημία πανώλης τον Μεσαίωνα. Η βασική αιτία δεν είναι η αύξηση των θανάτων, αλλά η πτώση των γεννήσεων.

Σε πάρα πολλές χώρες το ποσοστό γονιμότητας, ο μέσος αριθμός γεννήσεων ανά γυναίκα, καταρρέει. Η τάση δεν είναι καινούργια, αλλά η έκτασή της και οι συνέπειές της δεν είναι το ίδιο γνωστές.

Το 2000 το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας ήταν 2,7 γεννήσεις ανά γυναίκα, πολύ πάνω από το «ποσοστό αναπλήρωσης» του 2,1, στο οποίο ο πληθυσμός είναι σταθερός. Σήμερα είναι 2,3 και πέφτει. Οι 15 μεγαλύτερες χώρες ανά ΑΕΠ έχουν όλες ποσοστό γονιμότητας χαμηλότερο από το ποσοστό αναπλήρωσης. Αυτό περιλαμβάνει την Αμερική και μεγάλο μέρος του πλούσιου κόσμου, αλλά και την Κίνα και την Ινδία, καμία από τις οποίες δεν είναι πλούσιες, αλλά μαζί αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού.

Το αποτέλεσμα είναι ότι σε μεγάλο μέρος του κόσμου ο θόρυβος των μπαστουνιών πνίγει το κλάμα των μωρών. Μέχρι το 2030 περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας θα είναι άνω των 40 ετών. Καθώς οι γηραιότεροι πεθαίνουν και δεν αντικαθίστανται, οι πληθυσμοί είναι πιθανό να συρρικνωθούν. Εκτός Αφρικής, ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται να κορυφωθεί τη δεκαετία του 2050 και να τελειώσει τον αιώνα μικρότερος από ό,τι σήμερα. Ακόμη και στην Αφρική, το ποσοστό γονιμότητας μειώνεται γρήγορα.

Ό,τι κι αν λένε ορισμένοι περιβαλλοντολόγοι, η συρρίκνωση του πληθυσμού δημιουργεί προβλήματα. Δεν είναι ότι ο κόσμος «γέμισε». Το προφανές είναι ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να στηρίξουμε τους γηραιότερους. Οι συνταξιούχοι αντλούν από την παραγωγή των εργαζόμενων. Ωστόσο, ενώ ο πλούσιος κόσμος έχει σήμερα περίπου τρία άτομα ηλικίας μεταξύ 20 και 64 ετών για καθένα άνω των 65 ετών, μέχρι το 2050 θα έχει λιγότερα από δύο. Οι συνέπειες είναι υψηλότεροι φόροι, επιμηκυμένες ηλικίες συνταξιοδότησης, χαμηλότερες πραγματικές αποταμιεύσεων και, πιθανώς, κρίσεις κρατικών προϋπολογισμών.

Οι χαμηλές αναλογίες εργαζομένων προς συνταξιούχους δεν είναι το μόνο πρόβλημα που πηγάζει από την κατάρρευση της γονιμότητας. Οι νεότεροι έχουν περισσότερο από αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «ρευστή νοημοσύνη», την ικανότητα να σκέφτονται δημιουργικά, ώστε να λύνουν προβλήματα με εντελώς νέους τρόπους. Αυτός ο δυναμισμός θα συρρικνωθεί καθώς γερνούν οι κοινωνίες.

Αυτός ο νεανικός δυναμισμός συμπληρώνει τη συσσωρευμένη γνώση των μεγαλύτερων και είναι ο οδηγός για αλλαγές. Οι χώρες που γερνάνε είναι λιγότερο επιχειρηματικές και παίρνουν λιγότερα ρίσκα. Επίσης επειδή οι ηλικιωμένοι επωφελούνται λιγότερο από τους νέους όταν αναπτύσσονται οι οικονομίες, έχουν αποδειχθεί λιγότερο πρόθυμοι για πολιτικές υπέρ της ανάπτυξης. Οι γηράσκουσες κοινωνίες, καταστέλλουν την αύξηση της παραγωγικότητας με τρόπους που συντελούν σε μια τεράστια χαμένη ευκαιρία.

Έχοντας σημειώσει τα παραπάνω, είναι δελεαστικό να χαρακτηριστούν τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας ως μια κρίση που πρέπει να επιλυθεί. Το πρόβλημα είναι ότι διάφορες υποκείμενες αιτίες, ωστόσο, είναι επιθυμητές. Καθώς οι άνθρωποι έγιναν πλουσιότεροι, τείνουν να έχουν λιγότερα παιδιά και η κατανομή του χρόνου έχει επίσης γίνει καλύτερη. Όσοι ισχυρίζονται ότι η χαμηλή γονιμότητα είναι σημάδι αποτυχίας της κοινωνίας κάνουν λάθος. Το να έχει κάποιος περισσότερες επιλογές είναι καλό, και κανείς δεν υποχρεούται να κάνει παιδιά.

Από την άλλη, η επιθυμία κάποιων άλλων να ενθαρρύνουν περισσότερη μετανάστευση ακούγεται, ίσως, πιο ευγενής, αλλά, είναι επίσης μια λανθασμένη διάγνωση. Η μετανάστευση στον πλούσιο κόσμο σήμερα βρίσκεται σε υψηλό, βοηθώντας κάποιες χώρες να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις εργαζομένων. Αλλά η παγκόσμια πτώση γονιμότητας σημαίνει ότι, μέχρι το 2050, ο κόσμος ίσως αντιμετωπίσει έλλειψη νέων μορφωμένων εργαζομένων, εκτός και αν αλλάξει κάτι.

Τι μπορεί να είναι αυτό; Οι άνθρωποι συχνά λένε ότι θέλουν περισσότερα παιδιά. Αυτό το χάσμα μεταξύ φιλοδοξίας και πραγματικότητας θα μπορούσε να οφείλεται εν μέρει στο ότι οι επίδοξοι γονείς δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να κάνουν περισσότερα παιδιά ή λόγω αποτυχιών πολιτικής, όπως οι ελλείψεις στέγης. Ωστόσο, ακόμη κι αν αυτά διορθωθούν, δεν είναι σίγουρο ότι θα αλλάξει η ροή των πραγμάτων. Οι πολιτικές υπέρ της οικογένειας δεν έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η Σιγκαπούρη προσφέρει χρήματα, φορολογικές εκπτώσεις και επιδοτήσεις παιδικής μέριμνας, αλλά έχει ποσοστό γονιμότητας 1,0.

Η απελευθέρωση των δυνατοτήτων των φτωχών χωρών θα μειώσει την έλλειψη μορφωμένων νέων εργαζομένων χωρίς περισσότερες γεννήσεις. Η ενίσχυση των δεξιοτήτων των νέων σε αυτές τις χώρες είναι από μόνη της επιθυμητή. Ωστόσο, η ανάπτυξη σε πολλές χώρες είναι δύσκολη,  και όταν πλουτίζουν, τότε γερνούν.

Τελικά, επομένως, ο κόσμος θα πρέπει να αρκεστεί με λιγότερους νέους και με έναν πληθυσμό που συρρικνώνεται. Ίσως, λοιπόν, οι πρόσφατες εξελίξεις τεχνητής νοημοσύνης φαντάζουν σαν από μηχανής θεός που θα δώσουν νέα πνοή στην οικονομία ώστε να είναι εύκολο να υποστηρίξει μεγαλύτερο αριθμό συνταξιούχων. Τελικά το ΑΙ μπορεί να είναι σε θέση να δημιουργήσει ιδέες από μόνο του, μειώνοντας την ανάγκη για ανθρώπινη νοημοσύνη. Σε συνδυασμό με τη ρομποτική, θα μπορεί επίσης να παράσχει φροντίδα.

Λιγότερα μωρά σημαίνει λιγότερη ανθρώπινη ιδιοφυΐα. Αλλά αυτό μπορεί να είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να επιλύσει η τελικά η ανθρώπινη ιδιοφυΐα.