Στενά Ορμούζ: H στρατηγική θαλάσσια αρτηρία, ο Σιμωνίδης και ο Καβάφης

Τα Στενά του Ορμούζ, η τεράστιας σημασίας θαλάσσια αρτηρία, κυριαρχούν σε κάθε θέμα, ανάλυση ή έκθεση που έχει να κάνει με την ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή και τις παγκόσμιες επιπτώσεις της: ακόμα και χωρίς να έχει επί του παρόντος αποφασιστεί το κλείσιμό τους, η ιδέα και μόνο ενός τέτοιου ενδεχόμενου έχει εκτινάξει στα ύψη  τα κόστη ασφάλισης των πλοίων που διέρχονται τα στενά, αλλά και τους ναύλους.

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Γάλλου ιστορικού Φερνάν Μπροντέλ (Fernand Paul Achilles Braudel), στο έργο του, La Méditerranée et le Monde méditerranéen à l’époque de Philippe II (Η Μεσόγειος και ο Μεσογειακός Κόσμος την Εποχή του Φιλίππου Β’), στο οποίο επισημαίνει τη σημασία της ελεύθερης κυκλοφορίας στα στενά τονίζοντας: «η διακοπή της ροής του νερού ισοδυναμεί με διακοπή της ροής της ζωής. Το ίδιο ισχύει και για τα κανάλια εμπορίου – αν τα μπλοκάρετε, θα πνίξετε όχι μόνο τα πλοία, αλλά και τα κράτη».

Αυτές οι πλωτές οδοί αντλούν τη στρατηγική τους σημασία από τη γεωγραφική τους θέση στον παγκόσμιο χάρτη. Λίγα τμήματα νερού που καλύπτουν τόσο ελάχιστα μίλια σε έναν χάρτη, φέρουν το βάρος της παγκόσμιας στρατηγικής μόχλευσης.

Αυτή τη στιγμή στα Στενά του Ορμούζ αλλά και στο Μπαμπ ελ-Μαντέμπ η παγκόσμια τάξη αποδεικνύεται επισφαλής. Οι αρτηρίες αυτές συνδέουν όχι μόνο τις θάλασσες αλλά και τις οικονομίες, μεταφέροντας περίπου το 80% του πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω θαλάσσης και μια τεράστια γκάμα εμπορευμάτων ζωτικής σημασίας. Το Ορμούζ, στο στενότερο σημείο του, έχει πλάτος μόλις 21 μίλια και χρησιμεύει ως η μοναδική θαλάσσια διέξοδος για τον Περσικό Κόλπο. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Πληροφοριών Ενέργειας των ΗΠΑ, αντιπροσωπεύει περίπου το 20% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου, με περισσότερα από 20 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, γεγονός που το καθιστά «το σημαντικότερο σημείο διαμετακόμισης πετρελαίου στον κόσμο».

Σύμφωνα με το Modern Diplomacy, στο αντίθετο άκρο της Αραβικής Χερσονήσου, το Μπαμπ ελ-Μαντέμπ συνδέει την Ερυθρά Θάλασσα με τον Κόλπο του Άντεν και τον Ινδικό Ωκεανό. Το κλείσιμό του αναγκάζει τα πλοία που κατευθύνονται προς την Ευρώπη και την ανατολική Μεσόγειο να παρακάμπτουν το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας στην Αφρική, προσθέτοντας εβδομάδες στους χρόνους διέλευσης και εκθετικά υψηλότερο κόστος ασφάλισης. Οι επιθέσεις των ανταρτών Χούθι της Υεμένης έχουν ήδη δείξει πώς μη κρατικοί παράγοντες μπορούν να μετατρέψουν έναν στρατηγικό διάδρομο σε βάρος, αναγκάζοντας τις μεγάλες ναυτιλιακές εταιρείες να αναθεωρήσουν τις διαδρομές και τους ασφαλιστές φορτίου να αυξήσουν τα ασφάλιστρα.

Ζωτική εμπορική αρτηρία

Μαζί, αυτά τα στενά αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 80% της παγκόσμιας διακίνησης πετρελαίου και εμπορίου δια θαλάσσης. Πέρα από το πετρέλαιο, μεταφέρουν βρώσιμα έλαια, σιτηρά, μηχανήματα, ιατρικά εφόδια και αμέτρητα άλλα αγαθά που στηρίζουν τις αλυσίδες εφοδιασμού από τη Νότια Ασία έως τη νότια Ευρώπη. Μια παρατεταμένη διαταραχή θα προκαλούσε οξείες ελλείψεις, εκτοξεύοντας τις τιμές σε όλα, από το σιτάρι μέχρι τα ανταλλακτικά αυτοκινήτων και απειλώντας τη βιομηχανική παραγωγή σε ολόκληρη τη μεταποιητική ζώνη της Ασίας.

Οι εναλλακτικές λύσεις παραμένουν περιορισμένες. Ο αγωγός πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας προς το Γιανμπού και ο αγωγός Άμπου Ντάμπι-Φουτζέιρα μεταφέρουν μαζί λιγότερο από 10 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, πολύ κάτω από την απόδοση του Ορμούζ. Οι χερσαίοι διάδρομοι σε όλο το Πακιστάν και την Κεντρική Ασία απέχουν χρόνια, αν όχι δεκαετίες, από την ωρίμανση, καθώς είναι βαλτωμένοι από πολιτικούς κινδύνους και κενά στις υποδομές. Στην πράξη, δεν υπάρχει βιώσιμη παράκαμψη όταν οι ενεργειακές αρτηρίες του κόσμου αντιμετωπίζουν αποκλεισμούς.

Τι διδάσκει η ιστορία

Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι στενοί διάδρομοι καθορίζουν τις αυτοκρατορίες. «Σκεφτείτε τις Θερμοπύλες, όπου μερικοί Σπαρτιάτες απώθησαν έναν τεράστιο περσικό στρατό» γράφει το Modern Diplomacy στην ανάλυσή του, τονίζοντας ότι ο «επιτάφιος του Σιμωνίδη αποτυπώνει το μάθημα», ενώ «αιώνες αργότερα, οι στίχοι του Κωνσταντίνου Καβάφη στις Θερμοπύλες αντικατοπτρίζουν την ίδια ένταση μεταξύ γεωγραφίας και αποφασιστικότητας»:

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κι ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,

αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,

πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε.

Οι πρώτες επιπτώσεις

Η διέλευση από το συγκεκριμένο πέρασμα, που αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες πύλες για τη μεταφορά πετρελαίου και εμπορευμάτων παγκοσμίως, συνοδεύεται ήδη από υψηλό κόστος στα πλοία λόγω των πρόσθετων ασφαλίστρων πολεμικού κινδύνου. Σύμφωνα με ναυλομεσιτικές πηγές, τα εν λόγω ασφάλιστρα κυμαίνονται μεταξύ 0,05% έως και 0,07% της αξίας του πλοίου για παραμονή επτά ημερών στην περιοχή, κόστος που επιβαρύνει σημαντικά τους ναυλωτές.

Όπως αποκαλύπτουν οι Financial Times, οι τιμές ασφάλισης για τα πλοία που ταξιδεύουν στη στρατηγική αυτή θαλάσσια δίοδο έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 60% από την έναρξη της κρίσης. Με απλά λόγια, για ένα πλοίο VLCC αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων, το κόστος ασφάλισης αυξάνεται από 125.000 σε 200.000 δολάρια.

Η ημερήσια τιμή για τη ναύλωση ενός πολύ μεγάλου πλοίου μεταφοράς αργού πετρελαίου, το οποίο μπορεί να μεταφέρει 2 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, από τον Κόλπο προς την Κίνα αυξήθηκε από 19.998 δολάρια δύο ημέρες πριν από την επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν την περασμένη εβδομάδα σε 47.609 δολάρια την Τετάρτη.

Η απότομη αύξηση του κόστους ξεπερνά κατά πολύ την αύξηση 12% του ευρύτερου δείκτη Baltic Dirty Tanker την ίδια περίοδο. Ο δείκτης παρακολουθεί τις τιμές των δεξαμενόπλοιων αργού πετρελαίου σε όλο τον κόσμο.

Οι εναλλακτικές

Σύμφωνα με τη διεθνή συμβουλευτική εταιρεία Drewry σε περίπτωση που το Στενό καταστεί απροσπέλαστο, έχουν τεθεί στο τραπέζι εναλλακτικές διαδρομές μέσω λιμένων του Ομάν (Duqm, Sohar) ή του Khorfakkan στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Ωστόσο, αυτές οι επιλογές απαιτούν συνδυασμένες μεταφορές με οδικά και σιδηροδρομικά μέσα, αυξάνοντας αισθητά τον χρόνο και το κόστος διακίνησης φορτίων.

Μια ακόμα λύση είναι η διέλευση μέσω του Κόλπου της ‘Ακαμπα και η χρήση χερσαίων οδών. Όμως, περιορισμοί στις υποδομές και η περιφερειακή αστάθεια δυσχεραίνουν την εφαρμογή της.

Όπως υπογραμμίζει η Drewry, οι εναλλακτικές αυτές διαδρομές είναι μεν τεχνικά εφικτές, αλλά ενέχουν σοβαρές επιχειρησιακές και οικονομικές προκλήσεις.

Η αύξηση του λειτουργικού κόστους, οι καθυστερήσεις στις παραδόσεις και η ανάγκη για σύνθετο συντονισμό της εφοδιαστικής αλυσίδας, απειλούν την αποδοτικότητα των ναυτιλιακών επιχειρήσεων.

Αλλάζουν ρότα

Η κυκλοφορία που εισέρχεται και εξέρχεται από τον Αραβικό Κόλπο μέσω των Στενών του Ορμούζ περιορίζεται σε καθιερωμένες θαλάσσιες λωρίδες που αναγνωρίζονται από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό του ΟΗΕ. Στο στενότερο σημείο, τόσο το βόρειο/εσωτερικό κανάλι όσο και το νότιο/εξωτερικό κανάλι βρίσκονται σε ύδατα του Ομάν, και τόσο πριν όσο και μετά από αυτό το σημείο συμφόρησης, οι θαλάσσιες λωρίδες ιστορικά διασχίζουν το ιρανικό έδαφος. Η χάραξη των θαλάσσιων λωρίδων έχει σχεδιαστεί κυρίως για περιόδους ειρήνης και σταθερότητας, με βέλτιστα κανάλια που ελαχιστοποιούν τους χρόνους διέλευσης και το κόστος καυσίμων. Μεγάλο μέρος της διπλωματικής προσπάθειας του Ομάν προς το Ιράν βασίζεται στην ανάγκη οι δύο χώρες να συμφωνήσουν στην απρόσκοπτη λειτουργία του Σχεδίου Διαχωρισμού Κυκλοφορίας – προς όφελος και των δύο μερών και της διεθνούς κοινότητας.

Μια ανασκόπηση των κινήσεων των πλοίων στο στενό στις 19 Ιουνίου, η οποία επαναλήφθηκε  στις 20 Ιουνίου, δείχνει ότι η ναυτιλία αποφεύγει πλέον τα ιρανικά χωρικά ύδατα στις προσεγγίσεις, στο ίδιο το στενό και στη συνέχεια περαιτέρω στον Κόλπο, όπου προηγουμένως η τυπική δρομολόγηση ήταν σε μεγάλο βαθμό μέσω ιρανικών υδάτων.

Οι διαδρομές που χρησιμοποιούνται τώρα εμπίπτουν στα διεθνή ύδατα στις προσεγγίσεις του Κόλπου του Ομάν. Εντός των Στενών, τα πλοία φαίνεται να παραμένουν νοτιότερα και εξ ολοκλήρου στα ύδατα του Ομάν, στο βόρειο/εσωτερικό κανάλι – η προηγούμενη διαδρομή που χρησιμοποιούνταν για να περιβάλλει τα ιρανικά χωρικά ύδατα. Μόλις βρεθούν στον Κόλπο, όλα τα πλοία παραμένουν κοντά στις ακτές του Ρας Αλ Χάιμα, εντός των χωρικών υδάτων των Εμιράτων, εκτός από εκείνα που κατευθύνονται προς τα ιρανικά λιμάνια. Η συσσώρευση τόσο μεγάλης κυκλοφορίας σε στενότερες θαλάσσιες λωρίδες αναπόφευκτα αυξάνει τον κίνδυνο συγκρούσεων.