Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, οι ανεπτυγμένες χώρες προχωρούν σε μαζικό επανεξοπλισμό. Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, η απειλή σύγκρουσης στην Ταϊβάν και η απρόβλεπτη στάση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ απέναντι στις συμμαχίες έχουν καταστήσει την ενίσχυση της εθνικής άμυνας επείγουσα προτεραιότητα.
Στις 25 Ιουνίου, τα μέλη του ΝΑΤΟ συμφώνησαν να αυξήσουν τον στόχο τους για στρατιωτικές δαπάνες στο 3,5% του ΑΕΠ και να διαθέσουν επιπλέον 1,5% για ζητήματα ασφάλειας, με την Ισπανία να ζητά κάποιες εξαιρέσεις. Εάν επιτευχθεί αυτός ο στόχος έως το 2035, οι χώρες του ΝΑΤΟ θα δαπανούν 800 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα ετησίως, σε πραγματικούς όρους, σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Το Ισραήλ εκτιμάται ότι δαπάνησε πάνω από το 8% του ΑΕΠ του για άμυνα το προηγούμενο έτος
Η αύξηση των αμυντικών δαπανών δεν περιορίζεται στο ΝΑΤΟ. Το Ισραήλ εκτιμάται ότι δαπάνησε πάνω από το 8% του ΑΕΠ του για άμυνα το προηγούμενο έτος. Ακόμη και η Ιαπωνία, γνωστή για την ειρηνική της στάση, σχεδιάζει να αυξήσει σημαντικά τις αμυντικές της δαπάνες.
Τέτοια μεγάλα ποσά μπορούν να αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια οικονομία, ασκώντας πιέσεις στα δημόσια οικονομικά και μεταβάλλοντας την οικονομική δραστηριότητα εντός των χωρών. Καθώς οι πολιτικοί προβάλλουν τα οφέλη του επανεξοπλισμού στους ψηφοφόρους, πολλοί υποστηρίζουν ότι οι στρατιωτικές δαπάνες θα φέρουν και οικονομικά οφέλη, πέρα από την ασφάλεια. Ο Κιρ Στάρμερ, πρωθυπουργός της Βρετανίας, υπόσχεται ότι η άμυνα θα δημιουργήσει «την επόμενη γενιά καλών, ασφαλών, καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι θα υπάρξουν «οφέλη για όλες τις χώρες».
Τι θα φέρει η αύξηση των δαπανών στην άμυνα
Όσο ελκυστικά κι αν ακούγονται αυτά τα επιχειρήματα, στην πραγματικότητα δεν ευσταθούν. Η χρήση των αμυντικών δαπανών ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης αποτελεί δαπανηρό λάθος, σημειώνει ο Economist.
Η πιο άμεση οικονομική συνέπεια της αύξησης των αμυντικών προϋπολογισμών είναι η επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών. Τα δημόσια χρέη βρίσκονται ήδη σε υψηλά επίπεδα, ενώ οι πιέσεις στους κρατικούς προϋπολογισμούς, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και των υψηλότερων επιτοκίων, εντείνονται. Το μέσο μέλος του ΝΑΤΟ, εξαιρουμένης της Αμερικής, θα χρειαστεί να αυξήσει τις ετήσιες αμυντικές δαπάνες κατά 1,5% του ΑΕΠ.
Ως αποτέλεσμα, άλλα τμήματα του προϋπολογισμού, όπως οι κοινωνικές δαπάνες, θα περιοριστούν, συρρικνώνοντας το «μέρισμα ειρήνης» που προέκυψε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η πλήρης κάλυψη των αυξημένων δαπανών μέσω περικοπών ή φορολογικών αυξήσεων είναι πολιτικά δύσκολη, γεγονός που σημαίνει ότι πολλές κυβερνήσεις θα λειτουργήσουν με υψηλότερα ελλείμματα. Έτσι, οι αμυντικές δαπάνες θα τείνουν να αυξήσουν τα επιτόκια και να καταστήσουν τα δημόσια οικονομικά πιο ευάλωτα, ακόμη και αν ενισχύουν την ασφάλεια των χωρών.
Όσον αφορά την ανάπτυξη, οι δαπάνες που χρηματοδοτούνται από ελλείμματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κεϋνσιανό δημοσιονομικό κίνητρο, αλλά αυτό το αποτέλεσμα είναι περιορισμένο και ανεπιθύμητο σε μια περίοδο χαμηλής ανεργίας και επίμονου πληθωρισμού στον ανεπτυγμένο κόσμο. Επιπλέον, οι αμυντικές δαπάνες είναι δαπανηρές και δεν βελτιώνουν άμεσα το βιοτικό επίπεδο.
Τα θετικά
Αντίθετα, η αμυντική έρευνα και ανάπτυξη μπορεί να αποδειχθεί πιο ωφέλιμη. Η δημόσια χρηματοδότηση της καινοτομίας συχνά ενισχύει και την ιδιωτική καινοτομία. Σύμφωνα με μια πρόσφατη εκτίμηση που επικαλείται ο Economist, όταν η αμυντική έρευνα και ανάπτυξη αντιστοιχεί σε επιπλέον 1% της προστιθέμενης αξίας μιας βιομηχανίας, η ετήσια αύξηση της παραγωγικότητάς της αυξάνεται κατά 8,3%. Ενδεικτικά, το διαδίκτυο και η πυρηνική ενέργεια προέκυψαν από στρατιωτική έρευνα.
Οι δαπάνες για εξοπλισμούς θα μεταβάλουν επίσης τη ζήτηση στην οικονομία. Οι πολιτικοί ελπίζουν ότι αυτό μπορεί να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις της αποβιομηχάνισης, όμως είναι πιθανό να απογοητευτούν. Η αμυντική παραγωγή, όπως και πολλές άλλες βιομηχανικές δραστηριότητες, είναι πλέον ιδιαίτερα εξειδικευμένη και αυτοματοποιημένη, γεγονός που σημαίνει ότι ο επανεξοπλισμός θα δημιουργήσει πολύ λιγότερες θέσεις εργασίας από όσες χάνονται λόγω τεχνολογικών αλλαγών ή ξένου ανταγωνισμού.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι αυξημένες αμυντικές δαπάνες στις ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν να δημιουργήσουν 500.000 θέσεις εργασίας, αριθμός μικρός σε σύγκριση με τα 30 εκατομμύρια εργαζομένων στη μεταποίηση της ΕΕ.
Το παράδειγμα των drones
Η φύση του σύγχρονου πολέμου καθιστά ακόμη λιγότερο πιθανή τη μαζική δημιουργία θέσεων εργασίας. Η περίπτωση της Ουκρανίας δείχνει ότι μια χώρα δεν χρειάζεται εκτεταμένη βιομηχανική πολιτική για να προετοιμαστεί για πόλεμο.
Η κατασκευή drones, που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών στο πεδίο της μάχης, είναι σχετικά απλή. Όσο αυξάνεται η σημασία της τεχνητής νοημοσύνης, για παράδειγμα στην καθοδήγηση και λειτουργία αυτών των drones, τόσο λιγότερες θέσεις εργασίας δημιουργούνται στη γραμμή παραγωγής και τόσο περισσότερα κέρδη συγκεντρώνονται στις τεχνολογικές εταιρείες.
Συνεργασίες
Οι μεγάλοι αμυντικοί προϋπολογισμοί θα φέρουν τα κράτη αντιμέτωπα με διλήμματα μεταξύ ασφάλειας, αποδοτικότητας και ισότητας. Καθώς οι προϋπολογισμοί αυξάνονται, τοπικοί αξιωματούχοι, εταιρείες και συνδικάτα θα διεκδικούν να κατευθυνθούν οι πόροι προς το δικό τους συμφέρον.
Η υποχώρηση σε αυτές τις πιέσεις θα ήταν λάθος, τονίζει ο Economist. Ένα από τα βασικά προβλήματα των αμυντικών δαπανών στην Ευρώπη, όπως σημειώνει, είναι ότι πολλές χώρες επιμένουν να κατασκευάζουν τον δικό τους εξοπλισμό. Για παράδειγμα, οι χώρες της ΕΕ διαθέτουν 12 διαφορετικούς τύπους μαχητικών αρμάτων, ενώ οι ΗΠΑ παράγουν μόνο έναν. Αυτή η επικάλυψη είναι σπάταλη και δυσχεραίνει τη συνεργασία των στρατών.
Οι κυβερνήσεις δεν έχουν πιο σημαντικό καθήκον από το να διασφαλίζουν την ασφάλεια των πολιτών τους. Η ευαλωτότητα των δημόσιων οικονομικών σημαίνει ότι πρέπει να δαπανούν τα χρήματα των φορολογουμένων με τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητα.
Η σπατάλη πόρων σε προνομιακές περιοχές ή βιομηχανίες θα οδηγήσει μόνο σε περισσότερες φορολογικές επιβαρύνσεις ή περικοπές κοινωνικών δαπανών. Για να επιτύχουν τον επανεξοπλισμό, οι κυβερνήσεις οφείλουν να παρουσιάσουν στους πολίτες ένα ειλικρινές επιχείρημα υπέρ των δαπανών για λόγους ασφάλειας. Αν προσπαθήσουν να πετύχουν τα πάντα με έναν μόνο προϋπολογισμό, δεν θα καταφέρουν τίποτα σωστά. Δεν έχει νόημα να ενισχύεις την ανάπτυξη αν το τίμημα είναι να εκτεθείς σε κίνδυνο εισβολής.
