Σας λέει κάτι ο Hyman Minsky;

Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα όλο και περισσότερο γίνεται ενιαίο και στην ουσία είναι αυτό της μεικτής οικονομίας, με κυρίαρχο πλέον το ρόλο του κράτους.Ένας ρόλος εξάλλου, που με αφορμή την πανδημία της νόσου Covid-19 προσλαμβάνει πρωτόγνωρες διαστάσεις. Ήδη, σε πολλές περιπτώσεις και σε ουκ ολίγες χώρες, η κρατική παρέμβαση καλύπτει το 80% της οικονομικής δραστηριότητας και η τάση αυτή πιθανότατα να ενισχυθεί.

Τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, τα διάφορα προγράμματα Ανάκαμψης και Ανάπτυξης είναι αμιγώς κρατικά και κατά κύριο λόγο εδράζονται στην έκδοση χρήματος και στη διατήρηση των επιτοκίων σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα. Παρατηρείται έτσι το φαινόμενο να αποθαρρύνεται η Κλασσική αποταμίευση και να ενθαρρύνονται κερδοσκοπικές τάσεις σε κινητές και αύλες αξίες, όπως και σε ακίνητα, εμπορεύματα και έργα τέχνης.

Παράλληλα όμως, η λόγω πανδημίας θεαματική επέκταση του κρατισμού, συμβάλλει αποφασιστικά στην άνοδο της αγοράς κρυπτονομισμάτων, που είναι και βασική πηγή δημιουργίας ανισοτήτων,σε συνδυασμό με μια αναδυόμενη κτυπτοοικονομία.

Την ίδια στιγμή, αυτή η νέα αγορά, φέρνει στο προσκήνιο το θέμα της σταθερότητας της διεθνούς οικονομίας της αγοράς, η οποία όπως μας δείχνει η εμπειρία τα τελευταία 32 χρόνια γνώρισε πάνω από 10 κρίσεις, ήτοι μια ανά τριετία. Αν αυτό λέγεται σταθερότητα, τότε θα πρέπει να βρούμε νέο ορισμό για την αστάθεια. Και αυτό είναι στην παρούσα φάση της κρατικής επέκτασης ένα σοβαρό θέμα προς ανάλυση. Διότι προφανώς έχουμε να κάνουμε με ένα νέο οικονομικό παράδειγμα.

Πριν κάποια χρόνια, όχι και τόσο μακρυά, ο γνωστός Αμερικανός οικονομολόγος και καθηγητής Hyman Minsky (1919-1996), κατέδειξε με εντυπωσιακό τρόπο ότι οι περίοδοι σταθερότητας και ευημερίας, σ’ ένα σύστημα σχετικά ελεύθερης οικονομίας, σπέρνουν τους σπόρους της ίδιας της κατάρρευσής τους. Η μόχλευση των αποδόσεων κυρίως δε του δανεισμού, θεωρείται πολύ καλός δρόμος για τη δημιουργία πλούτου. Όχι όμως απαραιτήτως παραγωγικού. Όσοι ετσι εμπλέκονται στο σύστημα δημιουργούν – και αποκομίζουν – γερά κέρδη από τη μόχλευση. Όταν ομως ο κόσμος υποτιμά τους κινδύνους, όπως κάνει συνήθως στις καλές εποχές, η μόχλευση εκτινάσσεται.

Και τότε η χρηματοδότηση προχωρά από την προφύλαξη (hedge), όπου ο τόκος και το κεφάλαιο αποπληρώνονται με την προβλεπόμενη ρευστότητα, στην κερδοσκοπία (speculative), όπου ο τόκος πληρώνεται από τη ρευστότητα, αλλά το κεφάλαιο πρέπει να μετακυλιστεί, και τέλος στην πυραμίδα (Ponzi), όπου ο τόκος και το κεφάλαιο πρέπει να πληρωθούν από τα κέρδη κεφαλαίου.

Οι πυραμίδες Ponzi και Madoff επιβεβαιώνουν την ανάλυση Minsky, η οποία επαληθεύτηκε επίσης το 2007-2008 με την κρίση της χορήγησης ανύπαρκτης ασφάλειας ενυπόθηκων δανείων για αγορά ακινήτων στις Η.Π.Α.

Τι ακριβώς συνέβη εκείνη την περίοδο που κάποιοι μάλλον επιδερμικά παρομοίασαν με τη κρίση του 1929 η οποία είχε απασχολήσει τον Hyman Minsky.

Επηρεασμένος από την κρίση του 1929 και αρκετά φιλικός προς τις περί χρήματος θεωρίες του Τζων Μαιηναρντ Κεϊνς, ο H. Minsky πίστευε, όχι χωρίς στοιχεία, ότι οι τράπεζες δεν ήταν μόνον απλοί μεσάζοντες στη ροή κεφαλαίων από την αποταμίευση στην αγορά, αλλά και θεσμοί που αναζητούσαν το κέρδος, ακριβώς μέσω της ανόδους του δανεισμού.

Υπό αυτή την έννοια οι τράπεζες και η από μέρους τους αναζήτηση υψηλής κερδοφορίας ήταν ένας παράγοντας αποσταθεροποίησης της οικονομίας της αγοράς. Και η αποσταθεροποίηση αυτή πήρε τεράστιες διαστάσεις όταν το αμερικανικό κράτος,που από την εποχή Κέννεντυ είχε ανακαλύψει τον κεϋνσιανισμό, στο όνομα μιας κοινωνικής πολιτικής, έσπρωξε την Ομοσπονδιακή Τράπεζα από το 2001 έως το 2005, να αυξήσει την προσφορά χρήματος.

Αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής, ήταν η πτώση του δολαρίου στις αγορές του εξωτερικού, με παράλληλη εκτίναξη των τιμών βασικών εμπορευμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, με τις τράπεζες να διαθέτουν άφθονη ρευστότητα από τη Fed, τα επιτόκια κατακρημνίστηκαν και τα δάνεια υψηλού κινδύνου σε δανειολήπτες αμφίβολης φερεγγυότητας αυξήθηκαν ραγδαία. Οι πολιτικοί έριξαν κι άλλο λάδι στη φωτιά πιέζο¬ντας τις τράπεζες να δανείσουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου.

Όταν έσπασε η φούσκα, κάποιοι ακριβώς από τους υπαί¬τιους για την προώθηση των πολιτικών που την προκάλεσαν παρέστησαν τους σωτήρες ενώ υιοθετούσαν νέες παρεμβά¬σεις, μεγαλύτερο κράτος, περισσότερο πληθωρισμό του χρήμα¬τος και της πίστωσης και μαζικές, χρηματοδοτούμενες από τους φορολογούμενους, διασώσεις προβληματικών επιχειρήσεων. Οι περισσότεροι από αυτούς εξάλλου ζητούσαν υψηλότερους φόρους και δασμούς, κάνοντας τον ίδιο ακριβώς λάθος υπολογισμό που είχε προκαλέσει την ακρά και βαθειά ύφεση της δεκαετίας του 1930

Η διάσωση οργανισμών όπως η Fannie Mae και η Freddie Mac (καθώς και ενός αυξανόμενου αριθμού ιδιωτικών εται¬ρειών στις αρχές του φθινοπώρου ίου 2008)ήταν μια δύσκολη μεν αλλά εξοχή ευκαιρία κρατικής επέκτασης,αλλά και νοικοκυρέματος του σπάταλου κρατισμού,με ιδεολογικό άλλοθι έναν «δόλιο αλλά ασαφέστατο νεοφιλελευθερισμό»

Όλα αυτά τα χρόνια όμως,δημιουργήθηκε μια απίθανη «παγίδα χρέους»η οποία σε κάποια φάση ισως αποδειχθεί εξαιρετικά οδυνηρή για εκατομμύρια νοικοκυριά στην Αμερική και αλλού στο δυτικό κόσμο.

Όσοι πανηγυρίζουν λοιπόν για το «δωρεάν» χρήμα που θα πέσει στην αγορά, ας μην τους διαφεύγει ότι πίσω εχει η αχλάδα έχει την ουρά.