Είναι πραγματικά πρόβλημα οι λιμνάζοντες φοιτητές;

Ένα από τα βασικά θέματα που ανακύπτουν στην δημόσια συζήτηση για τα πανεπιστήμια είναι αυτό των λιμναζόντων φοιτητών. Ακούγονται διαφορές απόψεις για τις αιτίες. Όμως όλες αυτές οι απόψεις δεν στηρίζονται, εξ όσων γνωρίζω, σε δεδομένα αλλά περισσότερο αντικατοπτρίζουν προκαταλήψεις και ιδεοληψίες. Στις μέρες μας, όμως, καθώς ένα μεγάλο μέρος των δεδομένων είναι ψηφιοποιημένο, είναι δυνατόν να συλλεχθούν δεδομένα και να αναλυθούν ώστε να δοθεί η πραγματική εικόνα στο πρόβλημα των λιμναζόντων. Για τους σκοπούς του άρθρου χρησιμοποίησα δεδομένα από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ. Προφανώς η εικόνα αντικατοπτρίζει την κατάσταση στο συγκεκριμένο τμήμα και δε μπορεί να γενικευθεί. Οι ενδείξεις όμως που προκύπτουν μπορούν να δώσουν το έναυσμα για περαιτέρω ανάλυση και σε άλλα τμήματα και ΑΕΙ.

Από το ακαδημαϊκό έτος 1960-1961 μέχρι το 2015-2016, ο αριθμός των εισαχθέντων φοιτητών ξεπέρασε τις 27 χιλιάδες και ο αριθμός των λιμναζόντων – αποχωρησάντων φοιτητών ανέρχεται στις 2,8 χιλιάδες, δηλαδή, περίπου στο 10% του συνόλου των φοιτητών. Από το σύνολο των λιμναζόντων, το 56,7% είναι άνδρες και το 43,3% γυναίκες, κατανομή αντίστοιχη με όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ.

Είναι όμως υψηλό το ποσοστό των λιμναζόντων; Μόνο εάν το συγκρίνουμε με το αυτό άλλων χωρών, θεωρώντας ότι ίσως το μεγαλύτερο μέρος των λιμναζόντων φοιτητών και ειδικά των παλαιοτέρων έχει εγκαταλείψει τις σπουδές του (drop out). Σύμφωνα με ανάλυση του Education Data Initiative (https://educationdata.org/college-dropout-rates), στις ΗΠΑ και ειδικά εάν στα λεγόμενα εθνικά πανεπιστήμια (national universities) το ποσοστό αποχωρήσεων φοιτητών ανέρχεται στο 10%. Το ποσοστό αυτό είναι παραπλήσιο με του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών.

O αριθμός των λιμναζόντων από την εικοσαετία 1960-1980 είναι μόλις 10 και από την πενταετία 1980-1985 είναι 17. Κατά την δεύτερη πενταετία της δεκαετίας του 1980 παρατηρείται μια πραγματική έκρηξη του αριθμού των λιμναζόντων φοιτητών, με ειδική περίπτωση τα έτη 1985, 1986 και 1987, οπότε οι λιμνάζοντες φοιτητές ανήλθαν σε 233, 283 και 307 αντίστοιχα. Από το έτος 1991 μέχρι σήμερα παρουσιάζεται μια σταθεροποίηση του αριθμού των λιμναζόντων ανά έτος εισαγωγής, σχεδόν κάτω από 70 φοιτητές (διάγραμμα 1).

Στο διάγραμμα 2 παρουσιάζεται το ποσοστό των λιμναζόντων φοιτητών στον σύνολο των εισαχθέντων ανά ακαδημαϊκό έτος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 40,% και 43,6% των φοιτητών που εισήχθησαν κατά τα ακαδημαϊκά έτη 1986-87 και 1987 – 1988 δεν αποφοίτησε. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε ποσοστά που εμφανίζονται στα community colleges και στα περιφερειακά πανεπιστήμια των ΗΠΑ, όχι πάντως στα εθνικά πανεπιστήμια, και σε καμία περίπτωση σε πανεπιστήμια που κατατάσσονται στα 500 καλύτερα του κόσμου, όπως το ΑΠΘ. Βέβαια η αύξηση ξεκινά το προηγούμενο ακαδημαϊκό έτος με το ποσοστό λιμναζόντων προς εισαχθέντες να ανέρχεται στο 30,3% και συνεχίζεται μέχρι το ακαδημαϊκό έτος 1990-1991. Είναι όμως πολύ ενθαρρυντικό ότι το ποσοστό των λιμναζόντων προς το σύνολο των εισαχθέντων ανά ακαδημαϊκό έτος κυμάνθηκε σε ποσοστά χαμηλότερα από το 10% κατά την δεκαετία του 1990. Από το ακαδημαϊκό έτος 2005-2006 και μετά παρατηρούμε μία μικρή αύξηση του αριθμού των λιμναζόντων ανά ομάδα εισαγωγής με μέσο όρο περίπου 12,5% (όχι όμως με αυξητική τάση). Αυτό δείχνει ότι η χρεοκοπία της χώρας το 2010 και η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας δεν επηρέασε τον ρυθμό αποχωρήσεων από τις σπουδές, σε αντίθεση με αυτό το οποίο παρουσιάζεται στην δημόσια συζήτηση, χωρίς τεκμηρίωση. 

Το πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών προϋποθέτει δυο χρόνια κοινών σπουδών για όλους τους φοιτητές. Με την ολοκλήρωση του δεύτερου έτους, οι φοιτητές επιλέγουν την κατεύθυνση – ειδικότητα για τα επόμενα έτη σπουδών τους. Αυτή η διάρθρωση επιτρέπει την εξαγωγή μιας επιπλέον πληροφορίας για τους λιμνάζοντες. Αποχωρούν αυτοί στα πρώτα στάδια των σπουδών τους ή προς το τέλος αυτών; Σύμφωνα, με τα δεδομένα, για το σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου από το σύνολο των λιμναζόντων το 38,7% δεν έχει επιλέξει κατεύθυνση, άρα η απόφαση για αποχώρηση από τις σπουδές έγινε κατά το πρώτο και δεύτερο έτος. Το αντίστοιχο ποσοστό για την πιο σύγχρονη περίοδο 2000-2016 είναι αρκετά κοντά, 34,5%. Σύμφωνα με τα στοιχεία από τις ΗΠΑ, στο σύνολο των National Universities των ΗΠΑ, 1 στους 3 φοιτητές του πρώτου ή στην αρχή το δεύτερου έτους σπουδών δεν προχωρά στην ολοκλήρωση των σπουδών (με μεγάλη όμως διασπορά). Εάν όμως επικεντρώσουμε την προσοχή μας στα world class universitiess, πχ αυτά που βρίσκονται στα 500 πρώτα στον κατάλογο αξιολόγησης της ARWU, το ποσοστό αποχώρησης των πρωτοετών μειώνεται σημαντικά και είναι αρκετά μικρότερο από το 10%. Το αντίστοιχο ποσοστό στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, δηλαδή λιμνάζοντες πρωτοετείς – δευτεροετείς προς το σύνολο των εισαχθέντων είναι 4,1% (339 αποχωρήσαντες σε 8.235 εισαχθέντες) για την σύγχρονη περίοδο, 2000-2016. Το ποσοστό παραμονής (retention rate) μετά το πρώτο έτος είναι αντίστοιχο με αυτό άριστων πανεπιστημίων στις ΗΠΑ (πχ. Stanford, North Carolina – Chapel Hill).

Τέλος, όσον αφορά τις κατηγορίες φοιτητών ανά κατηγορία εγγραφής και ειδικά τις εισιτήριες εξετάσεις, μεταγραφές και κατατακτήριες εξετάσεις πτυχιούχων ΤΕΙ και ΑΕΙ, ο αριθμός των λιμναζόντων που εισήχθησαν στο τμήμα μέσω κατατακτηρίων αντιστοιχεί στο 18,7% της περιόδου 1980, στο 18,9% της περιόδου 1990-2000 και στο 4,2% κατά την περίοδο 2000-20016. Σημειώνουμε ότι κατά την περίοδο 1980-2000 ο αριθμός των εισαγόμενων μέσω κατατακτηρίων ήταν αρκετά μεγάλος και μειώθηκε σημαντικά κατά την τελευταία περίοδο. Τα ποσοστά των λιμναζόντων δείχνουν ότι, ενδεχομένως, είτε το γνωσιολογικό υπόβαθρο αυτών δεν είναι επαρκές για την παρακολούθηση ενός προγράμματος σπουδών με τεχνικό χαρακτήρα είτε ότι ο φοιτητής έχοντας ήδη ένα πτυχίο αποκαταστάθηκε επαγγελματικά και δεν έδωσε βάρος στην περάτωση των σπουδών του είτε και τα δυο. Ο αριθμός των λιμναζόντων φοιτητών που ενεγράφησαν στο τμήμα από μεταγραφή βαίνει αυξητικός. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το ποσοστό των λιμναζόντων φοιτητών που ήλθαν με μεταγραφή (περίπου 7%) είναι αρκετά υψηλότερο σε σχέση με τη συμμετοχή των μεταγραφέντων στο σύνολο των φοιτητών. Ενδεχομένως να είναι μια ένδειξη ότι φοιτητές που προέχονται από τμήματα με χαμηλότερη βάση εισαγωγής δεν διαθέτουν το αναγκαίο γνωσιολογικό υπόβαθρο για την παρακολούθηση σπουδών σε τμήμα με υψηλότερη βάση.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η παραπάνω ανάλυση τονίζει εμφατικά ότι για το θέμα των λιμναζόντων φοιτητών είναι αναγκαία η μελέτη για να διαπιστωθεί η πραγματική διάσταση του προβλήματος.

O Νίκος Χ. Βαρσακέλης είναι Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης barsak@econ.auth.gr