Νευροεπιστήμες και αβεβαιότητα

Το οικονομικό περιβάλλον του 21ου αιώνα υφίσταται βαθιές αλλαγές, οι οποίες εκδηλώνονται με μια συρρίκνωση του χρόνου και μια επιτάχυνση της αλλαγής. Αυτό μεταφράζεται σε αυξανόμενες δυσκολίες προσαρμογής από την πλευρά όλων των γραναζιών της κοινωνίας.

Τα κύματα της αλλαγής που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις δεν έρχονται πλέον το ένα μετά το άλλο, αλλά αλληλοεπικαλύπτονται. Όχι μόνο η επιχείρηση πρέπει να προσαρμοστεί σε συχνές τεχνολογικές ανακαλύψεις, αλλά πρέπει επίσης να μάθει να διαχειρίζεται πολλές από αυτές παράλληλα.

Επιπλέον, παρατηρούμε επίσης μια αύξηση της πολυπλοκότητας των προβλημάτων προς διαχείριση, τα οποία γίνονται δύσκολο να κατανοηθούν από ένα μόνο μυαλό, όσο λαμπρό και αν είναι.

Η διοίκηση της γνώσης στις επιχειρήσεις γίνεται ένας ακόμη πονοκέφαλος. Είμαστε θεατές μιας πραγματικής υπερβολικής δόσης πληροφοριών: η γνώση, η οργάνωση, η εξασφάλιση του ελέγχου και της μετάδοσης των πληροφοριών που είναι απαραίτητες για την επιβίωση της επιχείρησης, γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Η αβεβαιότητα αυξάνεται σε τέτοιο σημείο που τα μοντέλα πρόβλεψης δεν λειτουργούν πλέον.

Απρόβλεπτα γεγονότα

Απρόβλεπτα γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν μεγάλο άγχος. Οι νευροεπιστήμες μας βοηθούν να κατανοήσουμε και να περιορίσουμε αυτό το αποτέλεσμα.

Τί συμβαίνει όταν ο εγκέφαλος του ανθρώπου βρίσκεται αντιμέτωπος με τόσους πολλούς αγνώστους (πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, ενεργειακή κρίση, κλιματική αλλαγή, …).

Σε αντίθεση με μια κοινή πεποίθηση, η αβεβαιότητα δεν μας βλάπτει. Η ίδια η ουσία του ανθρώπου, αυτό που τον διαφοροποιεί από το ζώο, είναι να μπορεί να κάνει ερωτήσεις στον εαυτό του, να καταλαβαίνει ότι δεν γνωρίζει και επομένως ότι βρίσκεται αντιμέτωπος με το άγνωστο. Ο εγκέφαλός μας δεν είναι ένας απλός μηχανισμός εισόδου-εξόδου για πληροφορίες: κάνει συνεχώς προβλέψεις και επαληθεύει την εγκυρότητά τους. Αναλύει τα δεδομένα που του έρχονται με βάση την προηγούμενη εμπειρία του μέσω της μνήμης, του παρόντος και των συναισθημάτων που προκαλεί και της ικανότητάς του να προσομοιώνει ένα επιθυμητό μέλλον.

Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μας τρέφεται από την αβεβαιότητα. Αυτή είναι η ίδια η βάση της λειτουργίας του. Το να ξέρεις πως να συμπεριφέρεσαι μπροστά στο άγνωστο είναι ένα προσαρμοστικό πλεονέκτημα.

Αλλά όπως σε όλα τα πράγματα, δεν χρειάζονται πάρα πολλά. Η αβεβαιότητα δημιουργεί άγχος, επομένως ο πρωταρχικός ρόλος είναι να επιτρέψει στον εγκέφαλο να αυξήσει τη δραστηριότητά και την εγρήγορσή του. Ο οργανισμός μας παράγει τότε χημικές ουσίες που θα αυξήσουν την πλαστικότητά του. Ωστόσο σε μεγάλες ποσότητες, αυτά τα μόρια, ξεκινώντας από την κορτιζόλη, γίνονται τοξικά. Ο εγκέφαλος «παγώνει», δεν μπορεί πλέον να προσαρμοστεί. Μια κατάσταση ασύμβατη με την παραγωγή σερετονίνης, η ανεπάρκεια της οποίας συνδέεται με κατάθλιψη και άγχος.

Όταν λαμβάνουμε πληροφορίες και υποφέρουμε, αισθανόμαστε άσχημα. Μπορεί να είναι καταστροφικό. Αν όμως, αντίθετα, η αβεβαιότητά μας ωθεί να δράσουμε, τότε γινόμαστε πρωταγωνιστής και η κορτιζόλη μειώνεται. Υπάρχουν όμως παράδοξα αποτελέσματα. Μερικοί άνθρωποι θα θέλουν να βγουν γρήγορα από την αβεβαιότητα παίρνοντας αποφάσεις, αλλά μετά κινδυνεύουν να δράσουν πολύ γρήγορα και να κάνουν κακές επιλογές.

Το κλειδί για την επίλυση αυτής της παραδοξότητας θα προερχόταν από την εκπαίδευση. Πρέπει να μάθουμε από το σχολείο, να διαχειριζόμαστε την αβεβαιότητα, χάρη σε μεθόδους διδασκαλίας που καθιστούν δυνατή τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης και την ικανότητά της να αντιμετωπίζει το άγνωστο.

Συμπερασματικά, οι νευροεπιστήμες ως κλάδος, έφτασαν στη δεκαετία του 1970, αναδυόμενες από τον κλάδο της βιολογίας και της ιατρικής. Στη συνέχεια προχώρησαν στη χημεία, τη νευρολογία, την ακτινολογία, την ψυχολογία, την πληροφορική και τη φυσική, σε συσχετισμό με την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης. Επίσης, η εμφάνιση και η ανάπτυξη ενός πεδίου έρευνας που ονομάζεται «νευροοικονομία», το οποίο βρίσκει τις ρίζες του στο δυναμισμό των νευροεπιστημών και τη σύνδεσή τους με τη μελέτη της οικονομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονης κάλυψης από τα μέσα ενημέρωσης με άρθρα και ειδικά τεύχη σε περιοδικά.

Όλοι θεωρούν τις νευροεπιστήμες ως ένα εργαλείο που θα μας επέτρεπε να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τον εαυτό μας, να σωθούμεκαι να αντιμετωπίσουμε οτιδήποτε. Εμφανίζονται ως η υπόσχεση ενός νέου κόσμου, ενός καλύτερου κόσμου (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, νευροεπιστήμες και μάνατζμεντ, Πολυτεχνείο Κρήτης, 15.05.2018).

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France